P h aydarova

Mashg'ulotning maqsadi: 
0 ‘zbekistonda uchraydigan 
suvda ham quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarini aniqla- 
gichlar asosida o'rganish.
Ishning mazmuni: 
suvda ham quruqlikda yashovchilar 
(Amphibia) sinfi vakillari quruqlikda yashovchi umurtqali hay- 
vonlar ichida eng soddasi bo‘lib, suvda yashovchi ajdodlari- 
ning belgilarini hali o ‘zida saqlab qolgan bo‘ladi. Metamor- 
foz yo‘l bilan rivojlanadi. Lichinkasi (itbaliq) faqat suvda 
yashaydi.
Voyaga yetgan ko‘pchilik amfibiyalarning ikki juft besh 
barm oqli oyog‘i b o ‘ladi. Terisi ustida epiteliy hosilalari 
b o im a y d i. Lekin u shilim shiq m odda bilan qoplangan. 
Lichinkalarida tarmoqlangan tashqi jabralar bo‘ladi. Voyaga 
yetganlarida bu jabralar reduksiyaga uchraydi. Bular o ‘pka va 
terisi orqali nafas oladi, shuning uchun ham terisi ustida hosila- 
lar (tangachalar, soch, jun) bo‘lmaydi. Tana temperaturasi 
tashqi muhitga bog‘liq, chunki bu hayvonlar sovuqqonlilar 
guruhiga kiradi.
Dunyoda suvda ham quruqlikda yashovchilar sinfiga 2500 
ga yaqin tur kiradi. Amfibiyalar sinfiga quyidagi 3 ta turkum, 
ya’ni dumlilar (Urodela yoki Caudata), oyoqsizlar (Apoda) va 
dumsizlar (Anupa yoki Ecaudata) kiradi.
104

---

Dumlilar turkumiga 300-350 ga yaqin tur, oyoqsizlar tur- 
kumiga 60—80 ga yaqin tur va dumsizlar turkumiga 2000— 
2100 dan ortiq tur kiradi.
Mustaqil davlatlar hamdo'stligida amfibiyalar sinfining dum­
lilar va dumsizlar turkumlariga 30 dan ortiq tur kiradi. Oyoq­
sizlar turkumi vakillari M D H da uchramaydi.
0 ‘zbekistonda amfibiyalar sinfidan faqat dumsizlar turku­
miga kiruvchi 2 ta tur, ya’ni ko‘l baqasi (Rana ridibunda) va 
yashil qurbaqa (Bufo viridis) uchraydi.
Laboratoriya mashg‘ulotida 0 ‘zbekistonda tarqalgan am­
fibiyalar sinfining dumsizlar turkumiga kiruvchi ko‘l baqasi 
va yashil qurbaqaning oilalari va urug‘lari aniqlagichlar aso- 
sida o ‘rganiladi.