Bog'liq 9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA
о ‘tkazishga asos soldi. M oskva universiteti professori A .M .Filam ofitskiy (1802-1849 y.) Rossiya eksperimental fiziologiyasiga asos soldi. Nafas fiziologiyasi, qon quyish, narkozni qo ‘llash kabi masalalar bilan shug ‘ullandi. I.M.Sechenovning (1829-1905 y.) ishlari rus va dunyo fiziologiyasi uchun ju d a katta ahamiyatga ega. Uni «Rus fiziologiyasining otasi» deb atashadi. Uning dastlabki ilmiy ishlari qonda gazlarning tashilishi va gipoksiyaga bag'ishlangan. 7
I.M .S e c h e n o v e r itro tsitla r g e m o g lo b in i fa q a tg in a k islo ro d n i tashimay, balki karbonat angidridni ham tashishini aniqladi. Charchash jarayonini o'rganib fa o l dam olish ahamiyatini ko'rsatib berdi. 1862 yili markaziy nerv tizimida tormozlanish jarayonini ochgan, 1863 yili «Bosh miya reflekslari» degan mashhur asarini nashr qildi. I.M.Sechenov ushbu asarida bosh miyada ro ‘y beradigan jarayonlarning, shu jum ladan odamning fikrlashi kabi murakkab jarayonlarni reflektor tabiatiga xos ekanligini ко ‘rsatdi. I.M .Sechenov shu bilan birga oliy nerv faoliyati fizio lo g iy a sig a asos soldi, fiz ilo g iy a n in g bu so h a sin i keyin ch a lik I.P.Pavlov rivojlantirdi. I.P.Pavlov (1849-1936 y.) m iyaning reflektor fa o liy a ti haqidagi bilimni odam va hayvon oliy nerv faoliyati haqidagi ta ‘limotni yaratish orqali y a n g i d a ra ja g a ко ‘tardi. I.P .P avlov ilm iy fa o liy a tin i uch yo'nalishda olib bordi: «Qon aylanish fiziologiyasi» (1874-1889 y.), «Hazm fiziologiyasi (1889-1901 y.J, «Oliy nerv faoliyati» (1901-1936 y.). U 1904 yili N obel mukofotiga sazovor b o ‘Idi. H ayotining oxirgi yillarida (1935 y.) xalqaro fiziologiya kongressida I.P.Pavlov «Dunyo fiziologlari oqsoqoli» degan unvonga sazovor bo ‘Idi. Ch.S.Sherington (1856-1952 y.) miyaning о ‘zaro muvofiqlashtirish tarzlarini ishlab chiqdi. Uning ishlari E.D.Edrianning (1889-1977 y.) elektrofiziologiya ishlari bilan birgalikda 1932- y il N obel mukofotiga sazovor bo ‘Idi. D.Ekkls, E.Xaksli va A.Xodchkinlar neyronlar qo ‘zg ‘alishining ion mexanizmini ka sh f qilganliklari tufayli 1963y Nobel mukofotini qo ‘Iga kiritdilar. О ‘z b e k is to n d a fiz io lo g iy a fa n in in g r iv o jla n is h i 1 9 2 6 -y ild a Toshkentda ta sh k il qilingan Turkiston u n iv ersiteti bilan b o g 'liq . О ‘zbekistonda ilk fizio lo g ik tadqiqotlarga Turkiston universitetining professorlari E.F.Polyakov va l.P.Mixaylovskiylar rahbarlik qilishdilar. K eyinchalik Turkiston ( 0 ‘rta Osiyo) universitetining professorlari A.l.Izrail va A.S.Shatalinalar hamda Toshkent Tibbiyot instituti «Nor mal fiziologiya» kafedrasiga mudirlik q.ilgan professor N. VDanilovlar rahbarlik qildilar. Ularning rahbarligida respublikamizda bir necha olimlar yetishib chiqdilar. О ‘zbekiston Fanlar Akademiyasi akademigi, professor A. Yu. Yunusov, Respublikada xizmat ко ‘rsatgan fa n arboblari, p r o fe s s o r A .X .H o s h im o v va p r o fe s s o r A .S .S o d iq o v la r sh u la r jumlasidandir. О ‘zbekistonda X X asrning 50-60yillarida yuqori haroratning me ‘da- ichak faoliyatiga ta ‘sir.ini о ‘rganish ishlari boshlandi. A. Yu. Yunusov, 8
A.S.Sodiqov, G.F.Korotko, Yu.A.Sherbakov, K.R.Rahimov singari olimlar о ‘z ilm iy izlanishlarini issiq harorat me ’daning shira ajratishi va h a ra ka tla n ish ig a , m e ’da. o sti bezi ingichka ich a k sh ira a jratish faoliyatiga t a ’sir qilish holatlariga bag'ishladilar. G .F .K orotko ra h b a r lig id a A n d ijo n T ib b iyo t in s titu tid a «Fiziologlarning ilmiy maktabi» yaratildi, ularning ilmiy tadqiqotlari ferm entlar gom eostazi va qondagi gidrolitik ferm entlar turg ‘unligini ta ’minlash qonuniyatlariga bag ‘ishlandi. K .R.Rahim ov kavsh qaytaruvchi hayvonlarda ilk bor membrana hazmini о ‘rgandi. Shuningdek, K.R.Rahimov va E.S.Mahmudovlar о ‘z ilm iy iz la n is h la r in i s h u n in g d e k f a o l i y a t o n to g e n e zig a ham bag ‘ishladilar. у U.Z.Qodirov hazm a'zolarining o'zaro munosabatlarini o'rganib, о ‘n ikki barm oqli ichakka о ‘t-safro chiqishi buzilganda ingichka ichakning sekretor, so ‘rish va harakat faoliyatlari, me ’da osti bezining sekretor faoliyati keskin о ‘zgarishini ко ‘rsatdi. Z .T .T u rsu n o v m iya y a r im s h a r la r in in g p o ‘s t l o g ‘i s u v -tu z a lm a sh in u v id a a h a m iy a ti k a tta eka n lig in i, h a y v o n la rn i p o ‘stloqsizlantirish yu q o ri harorat ta ’sirida kuzatiladigan suv-tuz almashinuvidagi о ‘zgarishlarni kuchaytirishini ко ‘rsatdi. M.G.Mirzakarimova hazm tizim a ’zolari suv-tuz zaxirasi vazifasini bajarishi va y u q o ri h arorat sharoitida organizm su v tanqisligini yengishda shu zaxiradan foydalanishi mumkinligini isbotladi. V .A .H o jim a to v g ip o ta la m o -g ip o fiz a r tiz im n in g s u v -tu z almashinuvidagi ahamiyatini yana bir bor isbotlab, bu almashinuvning en d o krin b e zla r tom o n id a n b o sh q a rilish id a g i y o sh g a a lo q a d o r xususiyatlariga aniqlik kiritdi. R.A.Ahmedov. yuqori haroratda tana harorati tu rg ‘unligini saqlash fa q a t fizikaviy haroratni boshqarishga (issiqlikyo ‘qotishga) emas, balki kim y o v iy h a ro ra t b o sh q a rilish ig a (is s iq lik h o sil q ilish g a ) ham bog'liqligini isbot qildi. Т.К. G ‘ulomov regional (yurak va buyrak) qon aylanishiga yuqori harorat sharoitida ichki a ‘zolarning refleks ta ‘sirlarini о ‘rgangan. B .Z .Z a rip o v o v q a t hazm q ilish fiz io lo g iy a s i so h a sid a o vq a t moddalarini ichaklardan so ‘rilishi jarayonlarini о ‘rgangan. Respublikamiz fiziologiyasining tarixi ju d a qisqa bo ‘Isada, shu davr ichida ко ‘zga ко ‘rinarli, samarali yutuqlarga erishildi va bu sohada bir qator yirik mutaxassis olimlar yetishib chiqdilar. 9
