O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

1-rasm. 
Natriy kanallari va «darvoza» mexanizmlarining ishlash tarzi.
A-tinchlikda m-faollashtiruvchi darvozalar («т-darvoza») yopiq.
B-qo ‘zg ‘alganda «т-darvozalar» ochiq.
V-depolyarizasiya davrida «m h- inaktivasiya darvozalar» yopiq.
N atriy kanallaridan tashqari boshqa K +; Ca2+ kanaillari ham tanlab 
o ‘tkazish xususiyatiga ega.
X odchkin va X ak slilar k anallarni « m u staq illik » tarzini ochib 
berdilar, bu tam oyilga k o ‘ra, natriy va kaliy kanallari bir-biriga bog‘liq 
b o ‘lm agan holda faoliyat k o ‘rsatadilar.
Turli kanallarning o ‘tkazuvchanligi bir xil emas. K aliy kanallarida 
natriy kanallari singari inaktivasiya jarayoni ro ‘y berm aydi.
13

---

M uhim ion kan allari va q o ‘z g ‘aluvchan
m em branalarda ion oqim lari
Kanal tipi
Funksiyasi
Tok
Kanal blokatori
Kaiiyli (tinchlikda)
Tinchlik potensialini 
hosil qiladi
J k+(oqim)
TEA
Natriyli
Harakat potensialini 
hosil qiladi
^ N a
TTX
Kalsiyli
Sekin potensiallarni 
hosil qiladi.
I
2+ 
J C a
.
D-600,
verapamil.
Kaiiyli sekin 
(to‘g‘irlanuvchi)
Repoliyarizasiyani
ta’minlaydi
J k+ (ushlab 
qolinishi)
TEA
Kalsiy
faollashtiruvchi
kaiiyli
Ca2+ ionlari oqimi 
hisobiga 
Repoliyarizasiyaning 
chegaralanganligi
T + 
2+
J k C a
TEA
Izoh: TEA-tetraetilammoniy; TTX-tetradotoksin.
B u n d an ta sh q a ri, k a lsiy k a n a lla ri fa o liy a ti ham k atta q iziq ish
o ‘y g ‘otadi. O datda, k o ‘p g in a h o latlard a m em b ran a ichiga kiruvchi 
k a lsiy oqim i y e ta rli k a tta lik k a eg a b o im a g a n lig i sab ab li, h u jay ra 
m e m b ra n a s id a d e p o ly a r iz a s iy a n i c h a q ira o lm a y d i. K o ‘p g in a
h o la tla r d a h u ja y r a ic h ig a tu s h g a n k a ls iy « m e s s e n je r» y o k i 
ikkilam chi tashuvchi vazifasini bajaradi. N atriy ionlarining hujayra 
ic h ig a k irish i n a tija sid a k elib ch iq q an h u ja y ra m em b ran asin in g
d e p o ly a .riz a s iy a .s i k a ls iy k a n a l l a r i n i f a o l l a s h t i r a d i . K a ls iy
k a n a lla rin in g in a k tiv a siy a si b ir m u n ch a m u rak k ab ja ra y o n d ir. B ir 
to m o n d an , h u ja y ra ich id a erk in k a lsiy k o n se n tra siy a sin in g o rtish i 
k a ls iy k a n a lla r in in g in a k tiv a ts iy a s ig a o lib k e la d i. Ik k in c h i 
to m o n id a n e sa , h u ja y ra s ito p la z m a s i o q s illa ri k a ls iy n i o ‘zig a 
b irik tira d ila r, bu o ‘z n av b atid a k a lsiy oq im in i uzoq m u d d at b ir xil 
k a tta lik d a u sh lab tu rish ig a im kon beradi. B u v aq td a n a triy oqim i 
b u tu n la y s e k in la s h a d i. Y u ra k h u ja y r a la r i f a o liy a tid a k a ls iy
k an allarin in g aham iyati ju d a m uhim dir.
Tinchlik potensiali.
T inchlik holatida hujayraning ichki yuzasi 
tash q i y u zasig a n isb atan m an fiy po te n sialg a ega. T inch ho latd a 
b o ‘lgan nerv hujayrasi m em brana potensiali taxm inan 70 -95 
m V g a
tengdir. X odchkin va X aksli n aza riy alarig a m uvofiq, m em brana 
potensialining kattaligi bir necha omillarga bog‘!iq: har xil ionlar uchun 
h u ja y r a m e m b r a n a s in in g s e le k tiv o ‘tk a z u v c h a n lig i, h u ja y ra
14

---

sitoplazm asi va sirtida ionlar konsentrasiyasi har xil b o ‘lishiga, (ionlar 
assim m etriyasi), ionlar faol transportini ishlash prinsipiga va h.k. 
Lekin bu om illar bir-biri bilan uzviy b o g ‘liqdir. B u potensiallar farqi