kechadi, bu o ‘z n av b atid a k a tta d iag n o stik aham iyati b ilan ham
xarakterlidir,
T a ‘s i r k u c h in i o r tib b o r is h tik lig i.
N e rv y o k i m u s k u l
t a ‘sirlan ish in in g b o ‘s a g ‘a m iqdori stim ulning qancha vaqt ta ‘sir
etishigagina em as, balki stim ul kuchining ortib borish tikligiga ham
b o g 'liq . Ta‘sir b o ‘sa g ‘asi to ‘g ‘ri burchak shaklidagi tok zarblaridan
eng kam m iqdorda b o ‘ladi, bunday tok zarblari kuchining m aksim al
darajasi tez ortib borishi bilan farqlanadi. To‘g ‘ri burchak shaklidagi
tok zarblari o ‘rniga chiziq yoki eksponensial ravishda ortib boruvchi
stim ullar tatbiq etilsa, b o ‘sa g ‘alar kattaroq b o ‘lib chiqadi,
tok kuchi
qancha sekin ortib borsa, b o ‘sag‘alar shuncha k o ‘proq oshib boradi.
Tokning ortib borish tikligi bir qadar m inim al m iqdordan pastroq
k a m ay g an d a to k q ay si o x irg i k u ch ig ac h a o sh irilm a sin , h a ra k a t
potensiali m utlaqo paydo boTm aydi. Buning sababi shuki, ta ‘sir kuchi
orttirilgan vaqtda to ‘qim ada faol o ‘zgarishlar ro ‘y berib ulguradi, bu
o ‘zgarishlar esa b o ‘sag ‘ani oshirib, q o ‘z g ‘alishning kelib chiqishiga
to ‘sqinlik qiladi.
Q o ‘z g ‘a lu v c h a n t o ‘q im a n in g sek in o rtib b o ru v c h i t a ‘sirg a
s h u n d a y m o s la s h is h h o d is a s i
a k k o m o d a s iy a
d eb a ta la d i.
A kkom odasiya tezligi qancha yuqori b o ‘lsa, ta ‘siriovch!
kuchidan
m ahrum boTm aslik uchun stim ul o ‘shancha tik ortib borishi m umkin.
E le k tr to k in in g qo ‘z g ‘a lu v c h a n to ‘q im a la r g a t a ‘s ir i.
Eksperimental fiziologiyada qo‘zg‘aluvchan to ‘qim alarxususiyatlarini
o ‘rganishda, klinik am aliyotda bem orlarga tashxis q o ‘yishda ham da
d av o lash m aq sa d la rid a e le k tr to k id an keng fo y d alan ad ilar. Shu
m unosabat bilan elektr tokini q o ‘z g ‘aluvchan to ‘qim alarga ta ‘sir etish
m exanizm ini batafsil k o ‘rib chiqam iz. Q o ‘z g ‘aluvchan to ‘qim alarni
ja v o b r e a k s iy a s i to k n in g t a ‘s ir e tis h s h a k lig a (d o im iy y o k i
o ‘zgaruvchan), ta ‘sir etish davom iyligiga ham da tokning ortib borish
tikligiga b o g ‘liq b o ‘ladi.
0 ‘zgarm as ele k tr toki q o ‘z g ‘aluvchan t o ‘qim aga qutbli t a ‘sir
k o ‘rsatadi. M ikroelektrodlar yordam ida o 'tk a zilg an tajribalar shuni
ко ‘rsa ta d iк i,
kMild
ostida hujay ra m em branasi d epolyarizasiyaga
uchrasa, anod ostida giperpolyarizasiyalanadi.
B irinchi holda, kritik
potensial bilan m em brana potensiali o'rtasidagi farq kam ayadi, buning
n a tijasid a katod ostida q o ‘z g ‘aluvchanlik ortadi, anod ostida esa
qaram a-qarshi hodisa yuz beradi, y a ‘ni q o ‘z g ‘aluvchaniik pasayadi.
Bu hodisalarni k a sh f etgan E .P flyuger tajribada quyidagilarni isbot
qildi: Pfiyuger elektrodlardan biri ostidagi nervni shikastladi, ikkinchi
elektrodni esa nervning shikastlanm agan qism iga o ‘rnatdi. K atod
nervning shikastlanm agan qism iga tekkanda q o ‘z g ‘alish
tokning
ulanish paytida kelib chiqdi; katod nervning shikastlangan qism iga
o ‘rn a tilib , anod esa n erv n in g sh ik astla n m ag a n jo y id a tu rg an d a,
q o ‘z g ‘alish to k n in g u zish p ay tid ag in a k elib chiqdi.
Tokni u zish
paytida, y a ‘ni anod ostida q o ‘z g ‘alish yuzaga keladigan paytda ta ’sir
b o ‘sag‘asi tokni ulash paytida, y a ‘ni katod ostida q o ‘z g ‘alish vujudga
k e la d ig a n p a y tg a n is b a ta n a n c h a y u q o ri b o ‘la d i. K e y in c h a lik
ta ‘sirn in g qutb q o n u n i, deb a talg an bu h o d isa la r b e v o sita ham
tasdiqlandi, bunda to ‘qim aning o ‘zgarm as
tok qutblariga bevosita
b o g ‘langan jo y id a harakat potensiallari yozib olindi.
0 ‘zgarm as tokning katodi b ilan anodi nerv to lasig a b ev o sita
u la n a d ig a n jo y d a m em b ran a p o te n sia li o ‘z g a rib q o lm ay d i. Bu
o ‘zgarishlar qutblardan birm uncha narida ro ‘y beradi, lekin katod va
anoddan uzoqlashgan sari potensialning o ‘zgarish m iqdori sekin-
asta kam ayib boradi.
P o te n s ia ln in g q u tb la r y a q in id a g i b u n d a y o ‘z g a r is h la r i
Do'stlaringiz bilan baham: 
