N. Mahmudov va boshqalar. Ona tili

N.Mahmudov va boshqalar.
Ona tili. O‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari о‘quvchilari uchun darslik. – Toshkent, “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”, 2018.

DARSLIK TARKIBIDAGI MASHQLAR TAHLILI, YECHIMLAR, KO‘RSATMALAR VA IZOHLAR

19-BET.
Topshiriq. Gaplardagi notoʻgʻri qoʻllangan ayrim grammatik shakllarni aniqlang.
1. Yaxshisi, chopqillab chiqqin-da, kesak otib, boyqushni uchirtirib yubor. (uchirib yubor)
2. Koʻl yoqasidan oʻtgan zaxkashning muzdek salqin zaxob suviga qiychuvlashib choʻmilishamiz. (S.Ravshanov)
Yechim:
Mazkur topshiriq shartiga asosan gaplarda ajratib ko‘rsatilgan so‘zlardagi xato qo‘llangan ayrim grammatik shakllar – morfologik vositalar, qo‘shimchalarni aniqlashimiz lozim.
Birinchi gapda uchirtirib yubor birikmasidagi ikkinchi orttirma nisbat qo‘shimchasi -tir ortiqcha bo‘lib, birikmani uchirib yubor shaklida qo‘llanishi to‘g‘ri bo‘ladi. Yetakchi fe’lga qo‘shilgan birinchi -ir nisbat qo‘shimchasining o‘zi orttirma nisbat ma’nosini ifodalay oladi.
Ikkinchi gapda ajratib ko‘satilgan cho‘milishamiz so‘zidagi -ish birgalik nisbati qo‘shimchasi ortiqcha bo‘lib, cho‘milamiz shaklida qo‘llanishi maqsadga muvofiq. Chunki kesim tarkibidagi -miz shaxs-son qo‘shimchasi ko‘plik ma’nosini ifodalashga xizmat qilayotgani uchun birgalik nisbatini qo‘llashga ehtiyoj yo‘q. Shuningdek, suviga so‘zidagi -ga jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasi o‘rnida o‘rin-payt kelishigi qo‘shimchasi -da ishlatilishi maqsadga muvofiq.


17-mashq. Berilgan parchada badiiy maqsad bilan soʻz yasalishi me’yorlaridan chekinish holatini izohlang.
Uning (Otabekning) koʻngil mevasi bu kungi qora voqea bilan qanday oʻralib, yoʻqolib ketgan boʻlsa, bundagi daraxtlar ham oʻz mevalarini kecha rangi bilan boʻyab, yashil yaproqlari ila koʻmgan edilar, ya’ni bunda oʻsgan daraxtlar qanday meva beradir ― ajratish qiyin edi. U shu qorongʻizor bilan qoʻshilishib ketgandek va qorongʻulikning quchogʻiga kira borgandek mevazorning ichkarisiga yura bordi. (Abdulla Qodiriy)