N. Mahmudov va boshqalar. Ona tili

27-mashq. Soʻzlardagi imlo xatolarni aniqlang
1. It beparvo, yondash ketyapti, goho uchgan qushlar ovoziga diqqat qilib, shalpang quloqlarini dikkaytiradi, hamrohlariga ma’nodor qaraydi, soʻng yana loʻkillab yoʻlida davom etadi. (Sh.Xolmirzayev)
2. Hammasi tinch, salom deb yuborishdi… ― dedi Rahim Saidov masalaga qanday yondoshishni oʻylar ekan. (Oʻ.Umarbekov)
3. Mahallada katta tayyorgarlik bilan oʻtqazilgan tadbirda keksa-yu yosh faol ishtirok etdi. (Gazetadan)
4. Bahor kelishi bilan bogʻlarda koʻchat oʻtkazish ishlari avj oldi. (Gazetadan)
Yechim:
Mashq talabiga asosan berilgan gaplardagi imloviy xatolar topilishi kerak. Tahlil davomida shuni kuzatish mumkinki, har bir gapda jumla mazmuniga mos kelmaydigan, noto‘g‘ri yozilgan so‘zlar uchraydi. Aslida bu gaplardagi xatolik orfografik me’yor (so‘zlarning imlosi) bilan bog‘liq xatolik bo‘lmay, balki so‘z qo‘llash bilan bog‘liq (leksik, uslubiy) me’yorning buzilishi natijasida yuzaga kelgan. Bu xatoliklar yondash – yondosh; o‘tqazmoq – o‘tkazmoq paronim so‘zlariga aloqadordir. Ya’ni 1-2-gaplar hamda 3-4-gaplar o‘zaro juftlik hosil qilib, jumla mazmuniga aloqador so‘zlar o‘zaro juftlik hosil qilgan gaplarda almashib qolgan. Xususan, 1-gapda yondash ketyapti tarzida emas, yondosh ketyapti shaklida; 2-gapda esa yondoshishni tarzida emas, yondashishni shaklida ishlatish maqsadga muvofiq. Chunki yondosh (yonma-yon ma’nosida) so‘zi sifat; yondash (yondashgin, yoniga borgin ma’nosida) so‘zi esa fe’l so‘z turkumi hisoblanadi. O‘z navbatida 3-4-gaplarda ham paronim so‘zlar bilan bog‘liq so‘z qo‘llashdagi xatolik yuzaga kelgan bo‘lib, jumladan, 3-gapda oʻtqazilgan tadbirda emas, oʻtkazilgan tadbirda; 4-gapda esa koʻchat oʻtkazish emas, koʻchat oʻtqazish shaklida qo‘llash zarur. Bunday xatoliklarni paronim so‘zlarning ma’nosini to‘g‘ri anglash, ularni gap tarkibidagi o‘zidan oldingi yoki keyin kelgan tegishli so‘zlar bilan o‘zaro biriktirish orqali ma’nosini farqlagan holda tuzatish mumkin.