L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Soliq subyekti
(soliq to‛lovchi) - qonun bilan soliq to‛lashga majbur bo‛lgan 
yuridik yoki jismoniy shaxs. 
Soliq soluvchisi
- daromadidan soliq to‛lanadigan shaxs. To‛lovchi va 
tashuvchi har xil shaxslar bo‛lishi mumkin. 
Soliq obyekti
- soliq solinadigan daromad yoki mol-mulk. 
Soliq manbai
bu soliq to‛lanadigan mablag‛lar (foyda, ish haqi). 
Soliqlarning mohiyatini yanada chuqur o‛rganish uchun ularni to‛g‛ri va egri 
soliqlarga bo‛lib o‛rganish zarur.
To‛g‛ri soliqlar
 
to‛g‛ridan-to‛g‛ri korxona yoki yollanma ishchi daromadidan 
olinadi. Bunday soliqlar guruhiga korxona va tashkilotlardan olinadigan daromad 
solig‛i, mol-mulk solig‛i, fuqarolarning daromad solig‛i, qishloq xo‛jalik solig‛i, 
mahalliy soliqlar kiradi. Bu soliqlarning muhim belgisi – soliq manbai korxona 
yoki fuqarolarning to‛g‛ridan-to‛g‛ri daromadi va mulki hisoblanadi.
Egri soliqlar
 
korxona va xizmat ko‛rsatuvchi tashkilotlarga solingan bo‛lsa-da, 
u asosan iste’molchilar hisobidan to‛lanadi. Bu soliqlar tovarlarga eki 
ko‛rsatilaetgan xizmatlarga ustama haq qo‛yish orqali undiriladi. Egri soliqlarga 
qo‛shilgan qiymat solig‛i, chetga chiqariladigan tovarlarga qo‛yilgan soliq va 
boshqalar kiradi. 

---

121 
Davlat tomonidan olinadigan soliqlar hamda ularning tashkil qilinish shakl va 
usullari birgalikda soliq tizimini tashkil qiladi. 
Hozirgi davrda umumiy tendensiya bo‛lgan davlat sarflarining va shunga mos 
ravishda soliq hajmining o‛sib borishini quyidagi omillar taqozo qiladi.
1) aholi sonining o‛sishi.
2) ijtimoiy soha xizmatlari sifatiga talabning ortishi va urbanizatsiya.
3) atrof-muhitning ifloslanishi.
4) daromadlar tengsizligini qisqartirish dasturlarini amalga oshirish. 
5) milliy mudofaa, davlat xavfsizligini ta’minlash xarajatlari hajmining o‛sishi. 
Korxonalar faoliyatini soliq yordamida tartibga solish quyidagi umumiy 
tamoyillari asosida amalga oshiriladi: 
- barcha daromadlardan, ularning manbalariga bog‛liq bo‛lmagan holda soliq 
undirishning majburiyligi; 
- soliq undirishda barcha uchun yagona umumdavlat siyosati; 
- samarali ishlovchi korxonalarda hamda xo‛jalik yuritishning ilg‛or shakllari 
uchun soliq me’yorlarining rag‛batlantiruvchi rolini ta’minlash; 
- soliq to‛lovi bo‛yicha barcha subyeklar majburiyati ustidan moliyaviy 
nazorat. 
Soliq stavkasini belgilash bir qator tamoyillarga asoslanadi.
1.