L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Soliqlarning rag‛batlantirish funksiyasi
soliq tizimining eng muhim 
funksiyalaridan biri bo‛lib, tadbirkorlik subyektlarida soliq yukini kamaytirish 
orqali ishlab chiqarishni rivojlantirishga, moliyaviy ahvolni mustahkamlashga va 
investitsiya faoliyatini jonlantirishga rag‛batlantiradi. Soliqlarning rag‛batlantirish 
funksiyasi orqali davlat iqtisodiyot taraqqiyotini ta’minlaydi, bu bilan fiskal 
funksiyani bajarish uchun bazani kengaytiradi, ishlab chiqarish, sanoat va xizmat 
ko‛rsatish sohalarini qo‛llabquvvatlab, davlat oqilona soliq siyosatini olib borish 
bilan xo‛jalik yurituvchi subyektlarning erkin faoliyat ko‛rsatishi ta’minlanadi. 
Davlat sarflari soliq tushumlari hisobiga amalga oshsada, davlat sarflari 
miqyosining o‛sishi o‛z navbatida soliqlarning o‛sishini taqozo qiladi va uning 
darajasini belgilab beradi. 
Ijtimoiy funksiya
davlatga progressiv soliqqa tortishni joriy etish orqali 
jamiyatdagi daromadlar farqlanishini yumshatish imkonini beradi. 
Qonunda belgilangan soliqlar, to‛lovlar to‛plami, ularni tuzish tamoyillari va 
yig‛ish usullari soliq tizimini tashkil etadi. Soliq tizimini tashkil qilish quyidagi 
tamoyillarga asoslanadi: 
- umumjamiyatlilik - barcha yuridik va jismoniy shaxslarni daromadlari, mol-
mulklari bilan soliq bilan qoplash; 
- majburiyat - soliqqa tortiladigan yuridik va jismoniy shaxslar ularni qat’iy 
belgilangan muddatlarda to‛lashlari shart, muddatlarni buzish yoki to‛lashdan 
bo‛yin tovlash qonun bilan jazolanadi; 
- teng samaradorlilik - soliq solish predmetidan qat’i nazar, yagona stavkalar 
bo‛yicha soliqlarni undirish; 
- bir martalik - soliqni bir necha bor undirilishining oldini olish; 

---

120 
- barqarorlik - soliq to‛lovlari stavkalari va ularni ushlab qolish tartibi tez-tez 
o‛zgarmasligi kerak; 
- idrok etishning soddaligi va qulayligi; 
- moslashuvchanlik - soliq tizimi iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini 
rivojlantirishni rag‛batlantirishi kerak; 
- adolatlilik- soliqqa tortish nazariyasida gorizontal va vertikal adolat 
tamoyillari farqlanadi. Birinchisi, teng iqtisodiy mavqega ega bo‛lgan soliq 
to‛lovchilar bir xil soliqlarni to‛lashlari kerak. Ikkinchisi, teng bo‛lmagan soliq 
to‛lovchilar teng bo‛lmagan soliqlarni to‛lashlari kerak. 
Soliq tizimi quyidagi elementlarni o‛z ichiga oladi: subyekt, vosita, obyekt, 
soliq manbai, soliq birligi, soliq stavkasi, soliq imtiyozlari, soliq to‛lovlari, soliq 
bazasi, soliq yuki.