Reja to’g’ri va egri soliqlar

REJA

1. 
   To’g’ri va egri soliqlar
   
2. 
   Real soliqlar soliq to’lovchi mol-mulkining ayrim turlari
   
3. 
   Egri soliqlarning stavkalari
   

To’g’ri va egri soliqlar

Soliqlarni to’g’ri va egri soliqlarga guruhlanishi soliqqa tortish ob’ektiga,

to’lovchi bilan davlatning o’zaro munosabatlariga bog’liq bo’ladi. To’g’ri soliqlar

to’g’ridan-to’g’ri daromadga va mol-mulkka qaratiladi (soliqqa tortishning bevosita

shakli). Tovarning bahosida to’lanadigan yoki tarifga kiritiladigan tovarlar va

xizmatlardan olinadigan soliqlar egri soliqlarga kiradi. Tovar va xizmatlarning egasi

ularni sotishda soliq summalarini olib, ularni davlatga o’tkazadi.

Daromadlar oladigan (mol-mulkka va shu kabilarga egalik qiladigan) xo’jalik

yurituvchi sub’ektlar to’g’ri soliqlarning pirovard to’lovchisi hisoblanadi, narxlarga

ustamalar orqali soliq yuki yuklab qo’yiladigan tovarning iste’molchisi esa egri

soliqlarning pirovard to’lovchisi hisoblanadi.

Amaliyotda nafaqat egri soliqlar, shu bilan birga to’g’ri soliqlarni ham

iste’molchilar zimmasiga o’tkazish imkoniyati mavjuddir. Masalan, korxonalar

to’laydigan soliqlar yuki inflyatsiya davrida ko’pincha narx-navoni oshirib yuborish

orqali iste’molchilar zimmasiga yuklab boriladi.

To’g’ri soliqlarga tortishda mablag’larning safarbar qilinishi yangi qiymatni

taqsimlash paytida boshlanadi. Davlat daromad olingan paytdayoq uning bir

qismiga o’z huquqlarini da’vo qiladi.

Soliq to’lovchining daromadi (ish haqi, foyda, foizlar va hokazo) va uning

mol-mulkining (er, uylar, qimmatli qog’ozlar va hokazo) qiymati to’g’ri soliqlar

ob’ekti bo’ladi. Soliqqa tortishning bu shakli egri soliqlarga nisbatan birmuncha

progressivdir, chunki u soliq to’lovchining daromadliligini, oilaviy ahvolini hisobga

oladi, soliq daromadni olish bosqichida undiriladi. Bundan tashqari, to’g’ri soliqlarga tortishda soliq to’lovchi o’z solig’ining summasini aniq biladi.

Tarixiy jihatdan olganda to’g’ri soliqlar XVIII asrda va XIX asrning birinchi yarmida shakllandi, ular faqat XX asrda keng ommalashdi. To’g’ri soliqlar real va shaxsiy soliqlarga bo’linadi.