L e k ts I ya tekstler I

3-soraw. G`.Seyitnazarovtin` prozaliq shig`armalarinan biri «Dawillar arasinda» povesti. Povestte bas qaharman Nag`im degen bala Atasi Aydos, bol`shevik Aytbay, baliqshi Tag`ay, Andrey, Shamurat, A`bdireyim ha`m basqalardin` ha`reketi arqali shig`armadag`i uaqiyalar aship beriledi.

Povesttin` tiykarg`i mazmuni Povol`jede, Priural`ede qurg`aqshiliq bolip, g`a`lle jetispey asharshiliqqa ushirag`an segiz million xaliqqa Aral baliqshilari ja`rdem ko`rsetiwi tiyis bolg`an. Shig`armadag`i waqiya 1921-jili bolg`an. Jaziwshi turmis shinlig`in da`wir haqiyqatlig`i menen tutastirip, bas qaharman ha`m sol qaharmanelar arqali Aral boyinda Ken`es hu`kiemtin ornatiw ha`m bekkemlew jag`dayin su`wretlegen.

Shig`armada Nag`im - bas qaharman. Ol ten`iz jag`asindag`i awillardag`i baliqshi balalardin` ua`kili.Shaqqan ha`m sershil, jaslayinan turmis qisqisin ko`rgen. Ol atasi Aydos penen birge baliq awlap u`yrenedi. Ol bir ku`ni jag`ista batatirg`an kemedegi jaradar adamdi ko`rip qutqaradi ha`m u`yine a`keledi. Oni emleydi. Bul Aytbay edi. Ol Nagimga elimizde bolip atirg`an o`zgerisler haqqinda aytip beredi. Bala onin` ga`plerinen tez ta`sirlenedi. Olar Aral baliqshilarina Povol`jeden kelgen xat penen tanisip ja`rdem qolin sozadi.Aydos Aral boyinin` baliqshisi. Ol u`stem toparlardan ko`p azap shekken. Onin` doslari Andrey, Aytbay. Ol ten`iz balig`i menen xaliqti ta`miynlep turg`an baliqshi. Aytbay povest`tegi unamli qaharmanlardin` biri o`zinin` waqiyalarg`a ko`p qatnasiwi menen ko`zge tu`sedi. Solay etip, povestte balalar turmisi teren`, mazmunli u`lgi alarliqtay etip berilgen. Bunda balalardi miyrim-sha`pa`a`tke, miynet su`ygishlikke ha`m dosliqqa ta`rbiyalawshi ideyalar bar.
TAYaNISh SO`ZLERI:

1. Povest` - ko`lmi jag`inan ortasha bolg`an epikaliq shig`armanin` tu`ri

2. Tipik obraz - ko`rkem shig`armada da`wirdin` o`zine ta`n bolg`an, uliwmaliq, ortaq belgilerin o`zine ja`mlegen, tipiklestirilgen obraz

3. Proza - /latinsha - erkin pikir bildiriu) edebiyattin` turmis haqiyqatlig`in obrazlar arqali ko`rkem, qara so`z tu`rinde su`wretleytug`in janr.

QADAG`ALAW SAWALLARI:

1. G.Seyitnazarovtin` qosiqlarinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti

2. Poemalarinin` ideyaliq mazmuni

3. G`Dawillar arasindaG` posestinde balalar turmisi

Tema: G`a`rezsizlik da`wiri qaraqalpaq balalar a`debiyati

JOBASI:

1. Da`wirge qisqasha sipatlama

2. G`a`rezsizlik da`wiri qaraqalpaq balalar poeziyasi ha`m prozasi (Tematikaliq ha`m janrliq o`zgeshelikleri)

A`DEBIYaTLAR

1. Qaraqalpaq a`debiyati N., 1979j

2. I.Qurbanbaev. Karaqalpaq balalar a`debiyati N., 1992-j

3. T.Ma`mbetniyazov Qaraqalpaq balalar poeziyasi ha`m onin` mashqalalari N., 1992

1-soraw. 1980-jillardin` II yariminan baslap turmisimizda tu`pten o`zgerisler ju`z berip, demokratiyaliq ja`miyet quriw ideyasi ken`nen orin aldi. Kayta quriw dep atalg`an siyasiy bag`dar ta`sirinde buring`i SSSR Hu`kimeti idiray basladi. Bul awqamnin` quliwi menen onin` quramindag`i respublikalar o`zlerinin` g`a`resizligine eristi. Xaliqlardin` g`a`rezsiz jasaw a`rmani iske asti. Ozbekstan respublikasi 1991-jili o`z g`a`resizligine erisken bolsa, al Qaraqalpaqstan respublikasi O`zbekstannin` quramindag`i suverenli respublika boldi.

Biyg`a`rez ma`mleket bolg`annan son` O`zbekstan ha`m Qaraqalpaqstan respublikalari o`zlerinin` jan`a ma`mleket belgilerine iye boldi. Ozlerinin` konstitutsiyalarin islep shiqti.

G`a`rezsizlikke eriskennen keyin o`zlerimizdin` kimligimizdi an`lay basladiq. Ozimizdin` tariyximizdi, tilimizdi, dinimizdi, u`rp-a`detimizdi, ma`deniyatimizdi teren`irek u`yreniwge mu`mkinshilik aldiq. Bul bizlerge g`a`resizliktin` bergen baxiti ha`m sharapati edi.

Usinin` na`tiyjesinde bizler tariyxti, a`debiyatti, ma`deniyatti tildi de, dindi de ken`nen ha`m teren` o`zlestirip aldiq. Burin barliq oqiw orinlarinda Evropa ha`m rus xaliqlari tariyxi, a`debiyati, ma`deniyati haqqinda oqitilsa, bu`gingi ku`ni o`z xalqimizdin` tariyxi, a`debiyati, ma`deniyati erkin ha`m ken` u`yreniletug`in boldi. Xa`zirgi ku`nde burin umitilip ketken ko`p g`ana alimlarimizdin`, jaziwshi-shayirlarimizdin`, xalqimizdin` sa`rkardalarinin`, ma`mle-ketlik g`ayratkerlerdin` atin qayta tiklep, olardin` xaliq aldindag`i xizmetleri a`dil bahalanip atir.

Prezidentimizdin` O`zbekstannin` jan`a tariyxin jaziw, Xorezmdegi Mamun akademiyasinin` qayta tikleniwi, ruwhiy ma`deniyat ha`m ag`artiw orayin du`ziw, xaliq awizeki a`debiyatinin` bay miyrasi G`AlpamisG` da`staninin` teatr o`nerin rawajlandiriw haqqindag`i shig`arg`an pa`rmanlari ilimdi, tariyxti, a`debiyatti, ko`rkem o`nerdi, ma`deniyatti teren` izertlewge ha`m biliwge qaratilg`anlig`i ma`lim.

Xa`zirgi qaraqalpaq a`debiyatinda g`a`rezsizlikten son` jan`a bag`dar-da, jan`a turmisti su`wretlewshi, ha`r qiyli tematikadag`i shig`armalar payda boldi. Bul da`wirde do`regen shig`armalarg`a uliwma sholiw jasaytug`in bolsaq, T.Qayipbergenovtin` «Ta`nha` o`zine ma`lim sir» (1992) «O Dun`yadag`i atama xatlar», «Qa`lbimnin` kamusi», I.Yusupovtin` «Begligin`di buzba sen», «Da`wir samallari» (1955), «Pa`ndiu-na`siyat», X.Da`wletnazarovtin` «Dos boliw ha`mmenin` qolinan kelmes» (1994), N.To`reshovtin` «Periyzat» (1991), «O`zin`izdey» (1991), M.Jumanazarovanin` «Elim dep en`iremesen`» (1992), «Ju`regimde bir da`rt bar» (1993), A.O`tepbergenovtin` «Bulaqlar» (1991), «Du`n`ya bir a`jayip jaydur» (1993), «Dozaq ishinde» (1993), «Eger keulimdi xosh etse» (1997), «Allan`di umitpa» (1997) O.Satbaevtin` «Ay sig`alaydi» (1992), B.Qayipnazarovtin` «Tan` gu`li» (1995), T.Sa`rsenbaevtin` «Ta`nrixat» (1995), R.Ernashevanin` «Bile-bilgenge» (1992), T.Kanaatovtin` «Dala dilwari» (1997), h.t.b. kitaplarin atawg`a boladi. Bul jillari «A`mudar`ya» jurnalinda, gazetalarda ko`plegen balalar ushin poemalar,povest`ler, gu`rrin`ler, dramaliq shig`armalar basildi.

2-soraw. Bul da`wirdegi poeziyanin` mazmuni da, ideyasi da o`zgerdi. Endi jasap atirg`an da`wirdi orinsiz maqtaw emes, al xalqimizdin` basip o`tken jolindag`i tariyxiy adamlardi maqtanish etiw, olardin` obrazin do`retiw, sirt elge ketken adamlardin` ta`g`dirin su`wretlew ha`m sol tiykarda balalar ju`reginde Watang`a degen su`yipenshilik, uatandi ko`z qarashig`inday asiraw, uatan degen muhaddes tu`sinikti qa`liplestiriw siyaqli ideyalardi ortag`a qoyiw, elimizde basip atirg`an ekologiyaliq mashqalalar, olardin` turmisimizdag`i tiygizgen ta`siri menen balalardi ta`biyatti qorg`aw, o`simlikler ha`m haywanlar dun`yasin qa`sterlewge shaqiriw h.t.b. a`debiyatimizdin` asli bag`dari boldi.

I.Yusupovtin` 1995-jili shiqqan G`Begligin`di buzba senG` toplamindag`i qosiqlari O`zbekstan g`a`rezsizlik alg`annan keyin jazilg`an qosiqlar. Onin` qosiqlarinda zaman ha`m zamanlaslarinin` obrazlari jaratilg`an. Bizin` ha`zirgi da`wirimiz ha`m onin` na`pesi shayir qosiqlarinin` mazmunin quraydi. Shayirdin` ko`pshilik qosiqlari ha`zirgi waqitta ju`z berip atirg`an bazar qatnasig`ina o`tiw jag`daylari, o`tken da`wirdegi turmis penen ha`zirgi turmistin` bir-birinen parqi, usinday awir jag`daylarda shan`araqtag`i bala ta`rbiyasi, sotsialliq qiyinshiliqlar shayir qosiqlarinin` basli ideyasi bolip esaplanadi. Shayirdin` g`a`rezsizlik da`wirindegi shig`armalarinin` ko`pshiligi adamzattin` negizgi ma`selelerine arnalg`an. Onin` 1992- jili jariq ko`rgen I,II tom tan`lawli shig`armalari, G`Da`wir samallariG` kitaplarinda ekologiyaliq mashqalalar ken` so`z etiledi. Esirese, bul toplamg`a kirgen G`bul jer ele zor boladiG`, G`Aral elegiyalariG`, G`Kayta qiriwdin` balalarinaG`, G`Korabl`ler qoyimshilig`indag`i elesG`, G`SAg`alayaqG` qosiqlari adam janin ashitatug`in publitsistikaliq ruxta jazilg`an. Shayirdin` Aral ha`m A`mudar`ya menen baylanisli jazilg`an ekologiyaliq mashqala tuwdiratug`in qosiqlar oqiwshig`a emotsionalliq ta`sir jasaydi. Kosiklardag`i ko`rkem oy, u`ylesimli syujet, tartimli lirikaliq obraz balalardi tragediya maydanina jetelep, ol haqqinda teren` poetikaliq tu`sinikti payda etedi. Shayir:

Birewler - iyesi miyrimli ju`zdin`

Birewler iyesi toyimsiz ko`zdin`

Birewler quriwin tilep ten`izdin`.

Sonnan la`zzet alip suliwliq ko`rer.

Ja`ne de shayir usi apatshiliqtin` ayipkerin izlemekshi boladi. «Aral elegiyalari» qosig`inda shayir suwi qaytqan ten`izdin` bar da`rtlerin qag`az betine jayip saladi. Bul uliwma xaliq da`rti edi:

Suwi qumaytlang`an bir a`zim da`r`ya

Ruwhim arqali ag`ip baradi

Demikeen en` son`g`i baliqlar sonda

Esenkirep qalash qag`ip baradi

Burqip aqqan ilay suwda sayranlap

Da`r`yadan ten`izge bulqinip oynar

Erkin tu`ser edi, Joq endi ol uak

Suwi kesilgen son` nag`ip baradi.

Bul qatarlar arqali ana ta`biyatimiz, Aral ten`izimizdin` ashinarli halati bala keulinen orin alip, ayanish sezimin oyatadi.

Sol waqittag`i da`wir illetleri shayirdin` mina:

«Ta`biyattan miyrim ku`tpe, tartip al

Dep biz man`layshag`a jazip qoyg`anbiz.

Tin`nan jer ash, aq altindi artiq al

Dep ten`izdi qurtiwg`a da barg`anbiz»

degen qatarlarinan balalar ju`reginde ekologiyaliq apatashiliq-tin` baslaniwina ne sebep bolg`ani seziledi ha`m bul qa`telikti keleshekte qaytalamawg`a olarda basqasha sezim oyatadi. Elbette, bul tuwg`an jer ta`g`dirin oylag`an adamg`a ta`sir etedi.

Bunnan basqa da usi da`wirde balalarg`a arnalg`an balalar turmisi menen birza baylanistiratug`in G.Esemuratovanin` «Jiyren», A.A`lievtin` «Orinbasar», D.Aytmuratovtin` «Asqabaq ha`m sekerpara», «Uri ha`m qulp», K.Allambergenovtin` «Quslar qaytqan ku`n» h.t.b. shig`armalardi atap o`tsek boladi.

T.Qabulovtin` G`Pa`ndiw-na`siyatG` qosiqlar toplaminin` atinan ma`lim bolg`aninday bunda en` jaqsi didaktikaliq shig`armalar berilgen. Jaslarg`a qarag`anda jazilg`an bul qosiqlar o`zinin` mazmunin ta`sirliligi, ko`rkemligi, sheberligi menen u`lkenlerge de qozg`aw saladi. Onda ata-ananin` jaslarg`a degen en` jaqsi tilekleri su`wretlenedi. Ondag`i qosiqlarda teren` filosofiyaliq oy-pikirler bar. Misali:

O`mir degen aqqan da`r`ya aqiri.

Og`an bir pul jerdin` oyi, taqiri.

Sonin` ushin ha`r bir adam o`zinshe.

Da`r`ya bolip ag`iwina haqili.

Shayir jaslarg`a o`mirde jasawdin` ma`nisin bilay na`siyatlaydi.

Alsan` eger aqildi.

Bolsan` eger aqilli.

Bul o`mirden ba`rha`ma

Alasan` o`z haqin`di.

Bul qatarlarda balalardi jaqsiliqqa u`yretiwshi jan`a pikirler aytilg`an. Shayir balalarg`a du`n`ya jaqsilar menen qiziq ekenin uqtirmaqshi boladi. Dun`yada bolmag`anda du`n`yanin` qizig`i bolmas edi Shayirdin`

Adamg`a jaqsiliq qil.

Jaqsiliq xosh qiliqdur.

Saqlar ol usilwliqti.

Ja`ha`ndi jas qilip tur-degen qatarinan balalarg`a o`mirdin` jaqsi-jaman ta`replerin an`lawdi aytqan.

Shayirdin` balalarg`a arnalg`an diqqatqa ilayiq shig`armalarinin` biri «Ashko`zler» ertegi. Bul xaliq ertegi tiykarinda jazilg`an. Turmisliq a`hmiyeti ku`shli shig`arma. Bunday ag`ayinli ush jigit talap izlep taratirip altin toli la`gennin` u`stinen shig`adi. Bunnan son` ayginler tuwisqanliq ti da umitadi, olardin` dun`yag`a ko`z-qarasi o`zgeredi. Olar bir-birinen qutiliwdin` jolin izlestiredi. Olardin` arasina bir la`gen altin dushpanliq saladi. Inisi nan a`kelgende eki ag`asi:

Altin ushin arin satip, inisin

Eki ag`asi jayratipti solmanda - dep inisin o`ltirgenin su`wretleydi. Inisi sumliqti olardan o`tkerip, nannin` ishine uw salg`an eken, eki ag`asi nandi jep za`ha`rlenip o`ledi.

Ertektin` juwmag`inda ashko`zlik jaman a`det, onin` keyin apatqa alip baratug`inin shayir ideyasinda aniq sa`wlelengen. Eger tabilg`an altindi u`shewi bo`lisip alg`anda, u`shewi de jaqsi jasar edi. Biraq qizg`anshaqliq olardi joldan shig`arip, bir la`gen altin sebepli olar o`lip ketti ha`m hesh qaysisina buyirmay qaladi. Ata-babadan kiyatirg`an «Tegin dun`ya - ko`z shig`arar» degen naqil da usinday ha`reketlerden kelip shiqsa kerek.

Bul ertekti oqip otirip dun`ya qiziq, biraq oni qizig`ina berilip, tuwisqan-tuwg`annan ayrilip qalma, degen oy tuwadi.bul ertektin` o`mirshenliusinnan ibarat.

Shayir D.Aytmuratovtin` «Asqabaq ha`m Sekerpara» timsalinda asqabaq penen sekerparanin` bir-biri menen aytisi bala tine qolyastirilip, qiziq gu`rrin` etip berilgen. Sekerpara asqabaqqa sennen mazaliman, sen pisip tabaqqa tu`spesen` adamlar jemeydi, al meni qa`legen waqti jeydi dep maqtanadi. Biraqta ol so`zin tamamlag`an waqta shiq tu`sip, ol ekige ayrilip qaladi. Timsaldag`i waqiya to`mendegishe berilgen:

Qaysinday abroyg`a iye bolsan` da arada

O`zin`di ayriqsha sanama

So`ytip aldanip bolip ju`rme awara

Usap timsaldag`i sekerparag`a - dep juwmaq shig`aradi.

Al «Kulp ha`m uri» timsalinda bir uri shettengi bir u`yge urliqqa kelip oni qulpin a`ri-beri julqip asha almaydi. Aqiri seni soqannin` u`yi ku`ysin, ul-qizi baxitsiz bolisn dep g`arg`asa, qulpqa til pitip, meni soqqan sen, o`zin`di so`gip atirsan`, sen soqpag`anda men du`n`yag`a kelmes edim deydi. Bul shig`armada adamgershilik, tuwriliq, jaman illetlerden awlaq boliw siyaqli waqiyalar so`z bolip son`inda:

O`zin`nin` adamgershiligin`

O`zin`nin` jolin`di posh-posh dep

O`zin`nin` jaman qilig`in`

O`zinin` aldinan shig`adi kes-keslep degen pikir menen balalar oyina qozg`aw saladi.

Ga`rezsizlik a`debiyati ushin yag`niy balalarg`a arnalg`an ha`r qiyli temadag`i shig`armalar balalarg`a sawg`a retinde kishkene kitapsha ha`mde respublikaliq gazeta-jurnallarda ja`riyalanbaqta. Bul balalar ha`m olardin` ta`lim-ta`rbiyasi ushin u`lken ibrat mektebinin` biri bolip esaplanadi. Misali ushin aytatug`in bolsaq «Jetkinshek» gazetasi, «A`muda`r`ya» jurnalinin` «Balalarg`a sawg`a» betlerinde ko`p g`ana g`a`rezsizlik da`wiri ushin ta`n bolg`an shig`armalar ja`riyalanadi.

Ataqli balalar shayiri X.Saparov son`g`i waqitlari O`zbekstannan ken` en jayip atirg`an «Salamat a`wlad» da`stu`rine baylanisli o`zinin` bir qansha mazmunli shig`armalarin do`retti. Ma`selen, «Tazalig`in` bolmasa», «Menin` apam shipaker», «Sap denede-sap aqil», «Shipaker», «Qayaqtasan` ata-ana» h.t.b. qosiqlari bar. Shayir «Tazalig`in bolmasa» qosig`inda balalardi taza ju`riwge,ha`mme waqit o`z u`yin ha`m onin` a`tirapinda azada tutiwg`a, patasliqti sebebinen ha`r qiyli awiriwlardin` kelip shig`atug`inin, qullasi, «Tazaliq-den sawliqtin` girewi» ekenin uqtirmaqshi boladi.

Patas jerge shibin o`sh.

Ushirsanda ketpes hesh.

Pikrobin juqtirar tez.

Tazalig`in` bolmasa.

Awiriw kirip denege.

Basin qalar ba`lege.

Keliw qiyin kelege.

Tazalig`in` bolmasa.

Shayir «Sap denede-sap aqil» qosig`inda balalarg`a shipakerdin` tili menen aqil-ken`es aytadi.

Den sawlig`in` baylig`in`.

Ka`dirlep ku`t ha`r qashan

Sonda uatan, xalqin`nin`

Azamati bolasan`.

Ug`ip alin` ha`r bir jas.

Bular qoldan keledi.

Xesh qashan awirmas

Bolasan` sap denede

dep balalardi tazaliqqa,sport penen shug`illaniwg`a, taza ju`riwge, sonin` esesinesau-salamat a`wlad bolip jetilisetug`inin eskertedi.

Sonin` menen birge shipakerler haqqinda da balalar tilinen jazilg`an ta`rbiyaliq a`hmiyeti ku`shli bolg`an jaqsi shig`armalar bar. Onin` «Qayaqtasan` ata-ana» qosig`in ul-qizina ta`rtip bermey, ko`shede qang`ip ju`rsede, urliq etsede, itibar bermeytug`in ata-analarg`a arnap jazilg`an. Bul ata-analarg`a arnalg`an menen de buni oqig`an ha`r bir bala onnan ta`sirlenip o`zinin` ju`ris-turisi haqqinda oylanadi.

Ta`rtip bermey qiz ha`m ulg`a.

Tu`sse olar jaman jolg`a.

Ertengi ku`n tu`sse qolg`a

Qayaqtasan` ata-ana.

Bul qosiq ata-ana ushinda, bala ushinda belgili da`rejede ta`rbiyasi bar ko`rkem shig`arma.

Ga`rezsizlik da`wirindegi balalar a`debiyatinda o`zinin` shig`armalari menen ko`zge tu`sip kiyatirg`an balalar shayiri Du`ysenbay Da`wletbaev bolip esaplanadi. Ol o`z shig`armalarin didaktiqaliq yag`niy aqil-na`siyat formasinda do`retedi. Ayirim xalatlarda balalar tilinen baslang`an en` jaqsi qosiqlar do`retedi.

Shayir g`a`rezsizlik sharapatina baylanisli, elimizdin` g`a`rezsizlikke umtiliwi balalar ju`regine de qozg`aw salg`ani tuwrali, prezidentimiz I.A.Karimovqa bag`ishlap «Sizin` menen baxitlimiz» qosig`inda:

Keleshek islerin eldin` qolg`a alip.

Talpinip atirsan` ku`nde ku`sh salip.

A`ziyz prezidentimiz Islam Karimov

O`zbekstan jurtim baratir nurlanip.
Gu`llerdey isiqdur ko`zge sawlatin`

En`beklep gaz turg`an tanir a`wladin`

Qaraqalpaq, o`zbek,xalqinin` ko`semi

Eld baxti dep tasa bergey g`ayratin`.

Shayirdin` bala tilinen jazilg`an paxta haqqinda da shig`armasi bar. Bunda xalqimizdin` baylig`i –«aq altin»di maqtanish etken.

Danq, abroy sawlatimsan` aq paxta

Qaldirmayman jerde jalg`iz qanan`di

Qirmanin`di so`ytip ba`lent ko`terip

Quwantaman a`ziz - Uatan - Anamdi.

Al «Qaraqalpag`im» qosig`inda xalqimizdin` g`a`rezsizlikke eriskennen son` o`z aldina otaw tigip, erkin jasap atirg`ani, xaliq o`z tuwg`an jeri,ata makan menen maqtana alatug`inin, ul-qizlarin a`depli, ilim-bilimli, oqimisli, ko`rgenli insan etip ba`rbiyalaytug`inlig`i haqqinda so`z etiledi.

Misal:U`

Ul-qizin`di bilimli etip o`sirsen`,

Ken` ja`ha`nnin` ko`zine sen tu`sersen`

Ka`m a`wladti dana qilip pisirsen`

A`rmang`a jetersen` qaraqalpag`im - dep millet etkenimiz de u`lken isenimler menen ta`n alindi.

Shayir «Insan bol» qosig`inda balalarg`a ibrat bolarliqtay aqil-na`siyat beredi:

Ta`kabbir bolman`iz esin`di joyip.

Jarlini kemsipen` da`wletke toyip.

Kelse u`ylerine barin`di qoyip.

Siylay bil a`jayip insan bol ulim.

D.Da`wletbaevtin` qosiqlari g`a`rezsizlik ideyasi menen teren` suwg`arilg`an, balalar ushin en` jaqsi do`retiwshilik esaplanadi.
QADAG`ALAW SAWALLARI

1. T.Qabulovtin` balalarg`a arnalg`an tooplamlari

2.X.Saparovtin` ha`zirgi haqti do`retken balalar shig`armalari

3. «Jetkinshek» gazetasinda ja`riyalang`an ko`rkem shig`armalardi tallaw