Кудрат мусаев таржима назарияси


Dear Jim - G, 334 // Дорогая Джим - Ов, 229 // Азизим Жемма



Download 11,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/117
Sana01.07.2022
Hajmi11,86 Mb.
#727065
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   117
Bog'liq
Qudrat Musayev. Tarjima nazariyasi asoslari

Dear Jim - G, 334 // Дорогая Джим - Ов, 229 // Азизим Жемма
- С , 307.
Бу б орад а козок ва тожик таржимонларининг фаолиятлари ибрат- 
лидир:
Кымбатты Джим - Бог, 274 // Азизам Ним - Зан, 247.
Монтанелли камокда сакчанаётган Суна билан учраш ганда, 
Сунанинг унга «хазратим » сузи урнига савол-жавоб ю кори нукта- 
га кутарилганда тусатдан «падре»40 деб мурожаат килиши Монта- 
неллини салкам аклдан оздириб куяди. У куп йиллар мукаддам 
сувга чукиб улган деб хисоблаб юрган ягона фарзанди - Артур- 
нинг мана шу Риварес (С у на) исмли махбус эканини куриб, хан- 
гу-манг булиб колади. Чунки ёш А ртур уни «падре» деяр эди. Бу 
ерда ру с таржимони хам, узбек таржимони хам «раске»ни транс­
литерация йули билан талкин этиш контекст талаби эканини туг­
ри тушунганлар:
«Padre, can’t you see - - »
Montanelli shrank away, and stood still. «O nly not that!» he whis­
pered at last. «M y God? Anything but that!» - G, 300.
- Падре, неужели вы не понимаете?
40 Итальянча «хазратим» дегани.
178
www.ziyouz.com kutubxonasi


Монтанелли подапся назад и застыл на месте. - Только не это.
- прошептал он. 
Все, что хочешь, господи, только не это!
Ов, 206.
- Падре, махотки тушунмасангиз?
Монтанелли оркага сакраб тушиб, турган ерида котиб колдп.
Факаг буни эмас, - деб пичирлади у. - Бошимга не кулфа-
тинг булса сол, парвардигорим, лекин буни эмас - 
С, 276.
Маълумки, хар бир асар номи беистисно унинг мазмунини 
акс эттирар экан, муайян асар номини таржима килишда гил бир- 
ликларининг тугри келган маъноларини куллайвермасдан. бутун 
асар мазмунидан келиб чикиб, лугавий маънолардан энг мувофи- 
кини ганлаш лозим. Л. Н. Толстойнинг «Война и мир» романи- 
нинг 1947 йилдаги узбекча нашри «У ру ш ва яраш »41 деб номлан- 
ган эди. Уз-узидан маълумки, таржимон «м ир» сузининг асар 
мазмуни галаб этадиган маъносини эмас, балки бошка маъносини 
куллаган. Вахоланки, асар мазмунига кура унда хеч кандай яраш 
хакида гап бормайди. А сард а бошдан-оёк, бир томондан, рус хал- 
кининг француз боскинчиларига карши кураши, иккинчи томон­
дан, унинг тинч-осойишта \аёти - баллар, мехмондорчиликлар, 
оилавий муносабатлар, ишк-мухаббат м ожаролари тасвирланади. 
Таржимон Н. Алмухаммедов йул куйган хато романнинг 1953 
йилдаги нашрида Абдулла Ка хлор томонидан «У руш ва тинчлик» 
тарзида тузатилган. Кайд этиш лозимки, тожик китобхонлари ха- 
лигача асар номининг тугри таржимасига эга эмаслар: романнинг 
X. Ахрорий капамига мансуб таржимаси «Цанг ва сулх» (У руш ва 
яраш)дир.
И. С. Тургеневнинг «Записки охотника» номли асари узбек 
китобхонларига «Овчининг мактублари» номи билан такдим 
этилган эдики, у асар мазмунига мутлако ёпишмасди. Негаки 
асарда овчининг мактублари хакида гап кетмайди, балки унинг 
хотиралари тасвирланади. Асарнинг кенг матний холатидан ке­
либ чикиш И. С. Тургеневнинг 1967 йилдан эътиборан узбек ти­
лида нашр этила бошлаган беш жилдлик танланган асарларининг 
биринчи жилдига мазкур асар номи «Овчининг хотиралари» тар­
зида тузатиб киритилган.
Шундай холлар хам учраб турадики, таржимонлар асарнинг 
муаллифлар куйган номларини лугавий-аник угирмасдан, асарлар 
мазмунидан келиб чикиб, уларни бош ка номлар билан атайдилар. 
Бундан асло муаллифлар камчиликларини тузатиш назарда ту-
41 Асар тула холда эмас. балки унинг айрим парчапари таржима килингаи эди.
179
www.ziyouz.com kutubxonasi


тилмайди, балки таржимонлар, худди муаллифлардек, уз китоб- 
хонларида угирган асарига кизикиш уйготишни максад килиб 
куядилар. Гаи шундаки, муайян аслият номи китобхонлар эъти- 
борини узига дархол торгса, унинг лугавий-аник таржимаси нати­
жасида хосил булган ном таржима тили сохиблари эътиборини 
узига кам жалб килиши мумкин. Ш унинг учун хам таржимонлар 
асарларни атайлаб узгача аташ йули билан зарурий таъсирчан- 
ликни саклаб колишга харакат киладилар. М асалан, Садриддин 
Айнийнинг «Ёд д ош тхо» (Эсдаликлар) романи пайдо булиши би- 
ланок бутун тожик жамоатчилиги эътиборини узига тортди. Бун- 
га, жумладан, Садриддин Айнийнинг атокли суз санъаткори хам ­
да ранг-баранг саргузаштлар сохи би эканлигининг кенг тожик 
оммасига маълумлиги сабаб булди: тожик халки асардан нихоят- 
да бой ва жозибали тарихий вокеалар тасвирини кутарди. Рус 
таржимони эса китобнинг номини «Б у хара» деб узгартириб тар­
жима килиш йули билан уз китобхонларида асарга аслият дара- 
жасидаги кизикиш уйготишни олдига максад килиб куяди. А сар 
номининг лугавий-аник таржимаси булмиш «В осп ом и н ани я» 
муаллиф хакида етарли маълумотга эга булмаган кенг рус китоб- 
хон омм аси эътиборини бирдан жалб килмаслиги мумкин эди. 
А сарнинг кадимий тарих ва бой м еросга эга м аш хур Б у х ор о шах- 
ри номи билан аталиши эса барчада кизикиш уйготишига тарж и­
мон ишонарди. «Ёддош тхо»да асосан Б у хоро вокеалари тасвир- 
ланиши сабабли тарж има номи асар мазмунини тула ифодалаган.
Т еод ор Драйзернинг «Sister Carrie» ром ани номини рус тар­
жимони моддий жихатдан аник «С ест ра К ерри» тарзида угирган 
булса, узбек таржимони асар матний холатидан келиб чикиб 
«Бахти к аро К ерри» деб агдарган. Бу ном хаётда омади юришма- 
ган киз саргузаштларини айнан ифода этиши билан бирга, китоб­
хонлар эътиборини дархол узига тортиши билан хам ажралиб ту- 
ради: китобхон киз ф ож и аси сабабларини билиб олишга ошика- 
ди. Зеро, таржиманинг асосий шартларидан бири табиий ва ж ози ­
бали охангдорлик хосил килиш билан бир каторда одамларда 
асарга нисбатан кизикиш уйготишдан иборат хамдир.
А са р номи баъзан айрим тарихий вокеа-ходисалар, диний 
эътикод, миллий караш лар каби катор омиллар билан боглик бу- 
ладики, бундай холда уни лугавий-аник угиришгина адекватлик- 
ни юзага келтиради. М асалан, Э. Войничнинг «The G ad fly » ро м а­
ни ру с тилига «О в од », узбекчага «С у н а» тарзида моддий-аник 
таржима килиниб адекватлик юзага келтирилган. Чунки «С у н а» 
тили аччиклик (захарлик) тушунчасини ифода этишдан ташкари,
180
www.ziyouz.com kutubxonasi


яна бир тарихий ривоят билан богликдир. Чунончи, хукмдорлар 
буюк файласуф Сукротни катл килиш учун д ор тагига келтирган- 
ларида, ул;:ми олдидан С у к рог амалдорларга «М ен мисоли бир 
сунаман, сиз ланж, ишёкмас римликларни доим чакиб, яъни тан- 
кид килиб харакатга ундаб тураман, мен оламдан уттандан кейин 
холларинг нима кечишини тасаввур килишим кийин» деган маз- 
мунда м урожаат килади. Демак, асар номини, агар кахрамоннинг 
факат тили аччиклигига нисбат берилганда, бош ка б и рор жони- 
вор номи ёки асар мазмунини акс эттирадиган узга б и рор лисо­
ний восита билан алмаштириш оркали вазифавий уйгунликни 
яратиш мумкин буларди. Бирок унинг С у крот хакидаги ривоятга 
алокадорлиги таржимон имкониятини чегаралаб, асар номини лу- 
гавий-аник угиришни талаб килади. Бинобарин, тожик тарж им о­
ни асар номини «Зан бу р» (ари) билан алмаштирган экан, у тили 
аччикликнинг образли пфодасинигина яратишга м уяссар булган- 
у, муаллифнинг бош ка бир максадини - асар номининг тарихий 
ривоятга алокадорлигини тиклай олмаган.
Баъзан лисоний бирликларнинг маъно ва услубий вазифа­
лари жуда кенг контекст - асар мансуб булган халк рухияти, мил­
лий ва инсоний хусусияти, турли-туман караш лари, ахлок меъёр- 
лари, мамлакати сиёсий вазияти ва, умуман, лисоний воситалар 
сохиби булмиш халк хакидаги жахон жамоатчилиги фикри тахли- 
ли асосида ойдинлашади. «У ру ш ва тинчлик»да (J1. Н. Толстой) 
хикоя килинишича, навбатчи генерал Кутузовга бир помешчик- 
нинг аскарлар сулисиии уриб олгани учун армия бошликларидан 
товон ундириб олиш фикрида эканлиги хакидаги талабномасини 
имзо чекиш учун узагади. Помешчик талабини рад этган Кузутов, 
когозга яна бир б ор назар ташлар экан, н орози охангда: «О , акку­
ратность немецкая!» (В М , III, 169) дейди. Кутузов уз нуткида, 
таржимада берилганидек (У ху, немиснинг синчковлигини каранг- 
а! - У Т , III, 198), немис миллатига мансуб б и р ор шахснинг 5'та 
хушёрлиги, хамма нарсанинг сирини билишга иштиёкмандлиги, 
яъни синчковлиги хакида гапирмаянти, балки у немисларнинг хи- 
соб-китобда жуда пухта, асло уз зарарига юрмайдиган кишилар 
эканликлари хакидаги халк орасида м аш хур нуктаи назарни эс- 
лаш оркали, аннкроги, помешчик килигини немисларга хос хусу- 
сиятга йуйиш йули билан уз норозилигини билдиради.
Х ул оса килиб айтганда, контекст таржима амалиётининг 
барча боскич ва шаклларида мухим ахамият касб этади. У санъат- 
корнинг лисоний бирлик маъно ва вазифасини муайян киладиган 
бирламчи куроли сифатида купмаънолилик ва омонимияни ис-
181
www.ziyouz.com kutubxonasi


тисно этади хамда бирликларнинг тасодифий-нуткий куллани- 
лиш холатларини ойдинлаштиради.
Бир омонимия каторига ую ш иб, нуткда кулланилиш фаол- 
лиги хар хил лисоний воситалардан кайси бирининг муайян нут­
рий вазиятда кулланилаётганлиги контекст ёрдамидагина ойдин- 
лашади. Контекстдан ташкарида эса омонимларнинг нуткда фаол- 
рок кулланиладиганлари киши куз олдида биринчи навбатда на- 
м осн буладики, бу таржимада адекватликка эриш иш жараёнини 
мушкуллаштиради.
Контекст бадиий нуткда кулланилган лисоний воситанинг 
гил ёки нутк бирлиги эканлигини, агар мазкур восита барк арор 
суз бирикмаси булса, у фразеологик бирликларнинг кайси турига 
оидлигини ва, нихоят, бирликларнинг анъанавий-лисоний ва та- 
содифий-гайрилисоний кулланилиш холатларини ойдинлаштира­
ди. Бу эса, уз навбатида, таржима жараёнида мувофик тил восита­
лари танлаш учун кулай имконият яратади.
182
www.ziyouz.com kutubxonasi



Download 11,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   117




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish