Iii bob. Sug'urta kompaniyalari moliyaviy barqarorligini ta'minlash amaliyotini takomillashtirish yo'nalishlari

3.4-jadval
2009-2018-yillarda xorijiy mamlakatlarda takafulning
muhim ko'rsatkichlari⁸

Mamlakat nomi	Takaful-ning sug'urta bozordagi ulushi 2017	Aholi jon boshiga takaful sug'urta mukofoti ulushi (AQSh dollari)				YAIM tarkibida takaful sug'urta mukofotining ulushi (foizda)
		2009	2018	2009-2018 yillarda o'rtacha yillik ko'rsatkichi	Yillik o'zgarish	2009	2018	2009-2018 yillarda o'rtacha yillik ko'rsatki-chi	Yillik o'zgarish
Bahrayn	26%	452.6	520	514.75	0.0200	2.33	1.83	2.13	-0.0339
Indoneziya	4%	35.2	76	62.13	0.1169	1.46	1.95	1.78	0.0422
Iordaniya	7.5%	74.7	92	83.59	0.0294	2.13	2.06	2.08	-0.0048
Malayziya	18.1%	390.9	518	493.48	0.0412	4.91	4.77	4.91	-0.0041
Pokiston	5%	6.2	13	10.13	0.1128	0.64	0.93	0.78	0.0548
Turkiya	2%dan kam	109.6	128	141.42	0.0218	1.22	1.33	1.30	0.0124
BAA	9%	724.4	1305	982.14	0.0877	2.13	2.92	2.42	0.0461

YAIM tarkibida takaful sug'urta mukofotlarining ulushi bo'yicha yillik o'zgarish ko'rsatkichlari tahlil qilinganda ta'kidlab o'tish lozimki, Bahrayn (-0.0339), Iordaniya (-0.0048) va Malayziya (-0.0041) mamlakatlari salbiy natijani qayd etishgan bo'lsa, Pokiston 0.0548 foiz bilan eng yuqori ko'rsatkichga erishgan. Aholi jon boshiga nisbatan takaful sug'urta mukofotining ulushining yillik o'zgarishi tahlil qilinganda Indoneziya (0.1169) eng yuqori natijani, Bahrayn (0.0200) esa eng past natijani ko'rsatgan.
3.5-jadval
Takaful va an'anaviy sug'urta (mulkiy va o'zaro SuG'urta)ning
muhim jihatlari⁹

№	Ko'rsatkich	An'anaviy sug'urta (mulkiy sug'urta)	An'anaviy sug'urta (birgalikda sug'urta)	Takaful
1.	Shartnoma	• Sug'urtalanuvchi va sug'urta kompaniyasi o'rtasidagi shartnoma (sotish va sotib olishni aks ettiradi)	• Bir nechta sug'urta kompaniyalari vakillari sifatida sug'urtalovchilar va sug'urtalanuvchi o'rtasidagi risklarni taqsimlash shartnomasi	• Takaful vakili sifatida sug'urtalangan shaxs bilan sug'urtalovchi o'rtasida tabarru shartnomasi (xayr-ehson) va foydani taqsimlash shartnomasini o'zida aks ettiruvchi shartnoma
2.	Sug'urtalanuv-chilar / ishtirokchilar-ning javobgarligi	• sug'urtalanuvchilar sug'urtalovchiga mukofot puli to'laydi.	• Sug'urtalanuvchilar sug'urta mukofotlari ko'rinishida birgalikda SuG'urtalagan sug'urta kompaniyalariga sug'urta mukofotlari shaklida to'laydilar. • Har qanday profisit sug'urtalovchilarga tegishli bo'lib, ular har qanday defisit uchun ham javobgar hisoblanadi. Yillik profisit, odatda, sug'urta zaxiralarida saqlanib qoladi, ulardan har qanday yillik defisit qoplanadi.	• Ishtirokchilar loyihaga o'z hissalarini qo'shadilar. • Har qanday sug'urta profisiti sug'urtalovchilarga tegishli bo'lib, ular ham har qanday defisit uchun javobgardir. Yillik sug'urtaning ortiqcha va kamomadlarini yo'qotish bo'yicha amaliyotlar farqlanadi. • Ba'zi takafullarda sug'urtalovchi mudaraba shartnomasi bo'yicha sug'urtani boshqaradi va Mudarib to'lovini sug'urta profisitiga qo'shiladi.
3.	Sug'urtalovchi-ning / operatorning javobgarligi	• Kompaniya siyosati bo'yicha sug'urtalovchi sug'urta zaxiralari fondi yoki aktsiyadorlar mablag'laridan foydalangan holda tashkil etiladigan fondning hisobidan da'volarni to'lashi shart.	• Kompaniya siyosati bo'yicha sug'urta zaxiralari fondidan foydalangan holda da'volarni to'lashi shart.	• Takaful operatori loyiha boshqaruvchisi sifatida ishlaydi va takaful foydasini takaful fondidan to'laydi.

Takaful Islom sug'urtasi sifatida sug'urta kompaniyalarining moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish, ularning moliyaviy barqarorligini ta'minlashda samarali mexanizm sifatida qo'llanilmoqda. Bugungi kunda takaful va an'anaviy sug'urtaning bir qancha o'xshash va farqli jihatlari mavjud. Bunda sug'urtalanuvchi va sug'urta kompaniyasi o'rtasidagi shartnomalar, sug'urtalanuvchilarning javobgarligi, sug'urtalovchilarning majburiyatlari kabilar shular jumlasidan hisoblanadi (3.5-jadval).
Xalqaro amaliyotdan ma'lumki, sug'urta kompaniyalarining moliyaviy barqarorligini ta'minlashda soha bilan bog'liq risklarni ham inobatga olish zarur. Jahon sug'urta sektorida tizimli riskni baholash va kamaytirish bo'yicha yaxlit tartibga soluvchi tizim (Holistic Framework) xalqaro sug'urta nazoratchilari assosiasiyasi (IAIS) tomonidan 2019 yil 14-noyabrda 2020-yil boshidan boshlab qabul qilinishi bo'yicha qaror chiqargan. Yaxlit tartibga soluvchi tizim (Holistic Framework) bu global sug'urta sohasidagi tizimli risklarning rivojlanishini baholash va risklarni kamaytirishga qaratilgan siyosat, global monitoringni amalga oshirish va uni baholash bo'yicha chora-tadbirlarning yaxlit to'plamidir. Yaxlit tartibga soluvchi tizim (Holistic Framework) xalqaro sug'urta nazoratchilari assosiasiyasi missiyasini qo'llab-quvvatlaydi, bu sug'urtalanuvchilarni himoya qilish va global moliyaviy barqarorlikka hissa qo'shish bo'yicha samarali va global miqyosda izchil nazoratni rivojlantirishga hissa qo'shadi. Yaxlit tartibga soluvchi tizim (Holistic Framework)ning asosiy elementlari nazorat, global monitoring va amalga oshirishni baholash kabilarni o'z ichiga oladi¹⁰.
Bugungi kunda xalqaro sug'urta bozorida sug'urta kompaniyalari COVID-19 pandemiyasi davrida moliyaviy barqarorlikni ta'minlash masalasini hal qilishga harakat qilishmoqda. Xalqaro professional moliyaviy xizmatlar ko'rsatuvchi Deloitte kompaniyasi tomonidan 200 ta xalqaro etakchi sug'urta kompaniyalari ishtirokida 2021-yilda COVID-19 pandemiyasining salbiy ta'sirini kamaytirish maqsadida tahlil o'tkazildi.