Iii bob. Sug'urta kompaniyalari moliyaviy barqarorligini ta'minlash amaliyotini takomillashtirish yo'nalishlari

3.2. Sug'urta kompaniyalari moliyaviy barqarorlik strategiyasini ishlab chiqish va boshqarishda xalqaro modellardan foydalanish istiqbollari
Moliyaviy barqarorlikni muntazam ravishda monitoring qilish va baholash, shuningdek, sug'urta siyosatini baholashda makroiqtisodiy modellardan foydalanishning ko'plab usullari mavjud. Ushbu modellar qanday xususiyatlarga ega bo'lishi kerakligini bilish lozim. Barcha ehtiyojlar va istaklarni qondiradigan model juda murakkab bo'ladi. Amalda turli xil modellar turli xil ehtiyojlarni qondiradi va moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda yuzaga keladigan turli xil risklarni bartaraf etishda yordam beradi.
Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilishda foydalaniladigan makroiqtisodiy modellar mikroiqtisodiy optimallashtiruvchi risklar bilan ishlab chiqilgan tarkibiy modellardan tortib ko'rsatkichlar tizimiga qadar turli shakllarda bo'lishi mumkin. Quyida bunday modellar ega bo'lishi kerak bo'lgan tizimli xususiyatlar keltirilgan¹⁵.
1. Tarqaluvchanlik xususiyati
Markaziy banklar moliya tizimining barqarorligini saqlash uchun mas'uldirlar. Moliya tizimidagi tizimli muammolarning asosiy potentsial sababi bu alohida ishtirokchilar, xususan, banklar o'rtasida tarqaluvchanlik xususiyati yuqoridir. Bunda salbiy holatlar yuzaga kelganda tarqaluvchanlik tomonlardan biri muvaffaqiyatsizlikka uchraganida to'g'ridan-to'g'ri kontragent ta'sirlari, boshqa agentlar aktivlarining bozor qiymatining pasayishiga olib keladigan savdo-sotiqning yuzaga kelishi, kredit berishdagi qisqartirishlarning iqtisodiy depressiyani keltirib chiqarishi va shu kabi salbiy holatlarga olib kelishi mumkin. Bunday o'zaro aloqalar bevosita banklar o'rtasida banklararo aloqalar orqali yoki banklar va iqtisodiyotning boshqa ishtirokchilari o'rtasida kredit va kredit bozorlari orqali sodir bo'lishi mumkin.
Banklar va ularning qarz oluvchilari o'rtasida tarqaluvchanlik ehtimoli moliyaviy barqarorlikka katta tahdid solishi mumkin. Shuning uchun Markaziy banklar va xalqaro moliya institutlari salbiy holatlarning tarqaluvchanlik xavfini baholashga imkon beradigan modellarni ishlab chiqishi kerak.
2. Defolt
Tarqaluvchanlik xususiyatining muhim elementi - bu defoltning yuzaga kelish ehtimoli hisoblanadi. Shu sababli tarqaluvchanlik xususiyatini o'rganadigan modelda defolt ham inobatga olinishi zarur, biroq bu murakkab jarayon hisoblanadi. Modellar uzluksiz, chiziqli bo'lmagan funktsiyalarni osonlikcha bajara olmaydi va amalda mavjud bo'lgan makroiqtisodiy modellarning aksariyati defoltni istisno qiladi.
3. Pul, banklar, likvidlilik va defolt risklarining ahamiyati
Tizimli riskni o'rganadigan model uchun likvidlilik riski va moliya bozorlarining to'liqsizligini o'z ichiga olishi juda muhimdir. Vaqt va investisiyalardan kutiladigan rentabellik bilan belgilanadigan Real foiz stavkalari bo'lishi zarur. Bunda Arrou-Debreu (Arrow-Debreu) modeli standartlarini inobatga olish mumkin.
4. Turli xil agentlar masalasi
Agar barcha banklar bir xil bo'lganida u holda ular hech qachon bir-birlari bilan savdo qilish uchun rag'batlantirilmasdi. Banklar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri o'zaro aloqalar ko'pincha salbiy tarqaluvchanlikning asosiy vositasi sifatida qaraladi. Shuningdek, agentlar yoki banklar o'rtasidagi o'zaro ta'sir ekzogen tarzda o'rnatilmasligi kerak, balki ideal xatti-harakatlarning natijasi bo'lishi kerak. Binobarin, asl agentlarning bir xilligi inqirozning oldini olish va boshqarish bilan shug'ullanadigan modelning ajralmas tarkibiy qismi bo'lishi kerak.
5. Makroiqtisodiy sharoitlarni inobatga olish
Moliya tizimining mustahkam emasligi moliya tizimidan tashqarida paydo bo'lishi va rivojlanishi mumkin bo'lgan makroiqtisodiy sharoitlar va risklarga bog'liq. Bankrotlik va ishsizlar sonini ko'paytiradigan va natijada firmalar va uy xo'jaliklarining qarzga xizmat ko'rsatish qobiliyatini susaytiradigan makroiqtisodiy buzilishlar moliyaviy barqarorlikka tahdid solishi mumkin. Bundan tashqari, salbiy makroiqtisodiy istiqbollar banklar va boshqa kreditorlarning moliyaviy depressiya sharoitida qarzdorlarga xizmat ko'rsatish shartlarini qayta ko'rib chiqishda salbiy ta'sir qilishi mumkin, bu esa makroiqtisodiy buzilishlarning moliyaviy barqarorlikka salbiy ta'sirini kuchaytirishi mumkin. Shu sababli moliyaviy barqarorlikni tahlil qilishning makroiqtisodiy modeli tashqi risklar va moliyaviy barqarorlik o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni o'z ichiga olishi kerak.
6. Strukturaviy mikro darajadagi asoslar
Albatta, har qanday yirik sohada potentsial modellarning keng doirasi mavjud. Bu moliyaviy barqarorlikni o'rganishda ham mavjud. Ba'zilar ma'lumotni o'rganishdan boshlaydilar va ayrim banklardagi defoltlarning, hatto tizimli moliyaviy inqirozlarning ehtimolligini aniqlash va prognoz qilish uchun boshqa oldindan belgilangan o'zgaruvchilardan, masalan, banklar kapitalining bozor qiymati (Merton tipidagi modellar) yoki subordinasiyalangan qarz, bank kreditlarining o'sish sur'ati kabi makroiqtisodiy ma'lumotlardan foydalaniladi. Bunday modellar kuzatuv nuqtai nazaridan muhim bo'lgan ma'lumotlar bilan mos kelishning afzalliklariga ega, ammo ular siyosat (rejim) o'zgarishi bilan bunday qonuniyatlar buzilishi mumkin (Lukas qoidasi va Gudhart qonuni). Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish siyosat (rejim) o'zgarishi hamda iqtisodiy va moliyaviy o'zgaruvchilarning uzluksiz o'zgarishi bilan chambarchas bog'liqligini ta'kidlash lozim.
7. Prognozlash va siyosat tahlili
Moliyaviy barqarorlikni monitoring qilishning asosiy qismi prognozlash va siyosatni tahlil qilish shaklida bo'ladi. Modelning prognozlash xususiyatlari, odatda, ularning ma'lumotlarga qanchalik mos kelishi bilan emas, balki ularning qanchalik mustahkam ekanligi bilan ham bog'liqdir. Ushbu mulohazalar qisqa muddatli va uzoq muddatli mulklar o'rtasidagi kelishuv sifatida namoyon bo'ladi. Prognoz qilish uchun qisqa muddatli xususiyatlar muhim hisoblanadi. Prognozlash uchun ham, siyosatni tahlil qilish uchun ham Lukas qoidasiga e'tibor berish kerak. Yaxshi ishlab chiqilgan makro darajadagi modeldan pul siyosatining moliyaviy barqarorlikka bo'lgan xatarlarga qanday ta'sir qilishini tahlil qilish uchun foydalanish mumkin.
Shuningdek, makro darajadagi moliyaviy barqarorlik modellarining boshqa xususiyatlari ham keltirilgan. Ushbu xususiyatlar orqali makro darajadagi moliyaviy barqarorlikning ta'minlanishi sug'urta kompaniyalarining ham moliyaviy barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.
Mavjud barcha modellarni umumlashtirishning iloji yo'q, shuning uchun ularning asosiy xususiyatlarini o'rganish va ularni baholash uchun quyidagi model guruhlarini tahlil qilish lozim:
• Real biznes tsikli (RBC) modellari (Infinite horizon, representative agent, calibrated);
• Dinamik stoxastik umumiy muvozanat (DSGE) modellari (Infinite horizon, representative agent, calibrated or estimated);
• Bir-birini takrorlaydigan avlod (OLG) modellari (Infinite horizon, calibrated);
• Cheklanganlikning umumiy muvozanat (FHGE) modellari (Heterogeneous agents, calibrated. Endogenous default and liquidity constraints);
• Dinamik agregativ baholangan (DAE) modellar (Large and small scale, reduced form (Cowles commission type of models));
• Strukturaviy vektorli avtoregressiv (SVAR) modellari (Estimated model)¹⁶.
Sug'urta kompaniyalarida ham moliyaviy barqarorlikni ta'minlashning turli modellari, yondashuvlari mavjud bo'lib, quyida sug'urta kompaniyalarining moliyaviy barqarorligini ta'minlashdagi yondashuvlar va modellar haqida fikr yuritilgan.
To'lov qobiliyati sug'urta kompaniyasi ichidagi operativ tartibga solishning muhim jihatini aks ettiradi, shuning uchun kelgusi davrning har yili uchun menejer quyidagi jihatlarni inobatga olishi lozim: sug'urta to'lovlarini qoplash darajasi; har bir ko'chmas mulk toifasi uchun to'langan sof mukofot darajasi bilan solishtirganda zararni qoplash darajasi; sug'urta tovon puli to'langan mukofotlar miqdoridan oshib ketish ehtimolligi ( ) va boshqalar.
Sug'urta sohasidagi risklarni uch guruhga bo'lish mumkin: anderrayting risklari, investisiya riski va texnik bo'lmagan risklar. Anderrayting riski sug'urta kompaniyasining sug'urta shartnomalarini sotish orqali o'z zimmasiga oladigan sug'urta tavakkalchiligining mohiyatiga qaratilgan. Bunga mukofotlarni hisoblash, shartli komissiyalarni hisoblash, operasion xarajatlar, anderrayterlar siyosati bilan bog'liq risklar kiradi¹⁷.
Iqtisodchi olim Mirela Kristea tomonidan sug'urta kompaniyalarining moliyaviy barqarorligini baholash va uni ta'minlash modeli ishlab chiqilgan bo'lib, bugungi kunda sug'urta kompaniyalarining moliyaviy barqarorligini aniqlashda quyidagicha qo'llanilishi mumkin. Sof sug'urta mukofotini aniqlash uchun hisobga olingan risk ko'rsatkichlarini ko'p yillik o'rtacha ko'rsatkichi bilan taqqoslaganda hozirgi vaqtda to'lanadigan sug'urta tovon puli hamda ko'rib chiqilayotgan davrga tegishli tafovutlar o'rtasidagi farqlar aks etadi (3.8-jadval).