Guliston davlat universiteti ishlab chiqarish texnologiyalari fakulteti oziq-ovqat texnologiyalari kafedrasi

Yog`li xomashyo. Sovun sifati ishlatiladigan yog`lar sifatiga bog`liq bo`ladi.Atir sovuniga ishlatiladigan xomashyolarga yuqori talablar quyiladi. To`q rangli yokimsiz hidli xomashyolar xo`jalik sovunga ishlatiladi.
Hayvon yog`lari: qo`y, mol yog`lari sovun uchun kimmatli xomashyo hisoblanadi, ayniksa atir sovun uchun.
Texnik xayvon yog`lari – xo`jalik va atir sovunlarga ishlatiladi. Ularni tarkibida yog` bo`lgan xomashyolarni qizdirish usuli bilan olinadi. Kokos va palma yadro moylari atir sovuni uchun ishlatiladi. Ularda 52 % gacha laurin va 19 % gacha miristin kislotasi bor. Bu yog`lar sovunning qayishqoqligini oshiradi.
Soapstokni distillangan yog` kislotalari xo`jalik va atir sovun olishda ishlatiladi.
Qo`shimcha materiallar. Natriy gidroksid (NaOH) yoki – kaustik soda, zavodga qattiq holda temir barabanlarda, (92-96 % li ) yoki suyuq holda stisternalarda (42-43% li ) keladi.
Natriy karbonat (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>) yoki kalstinastiyalangan soda. Zavodga qattiq holda (91 – 96% li ) keladi.
Natriy xlor (NaCl) tovar nomi – osh tuzi, qattiq holda keladi (92-98 %li).
Resteptura tuzish. Sovunning yog`li xomashyo restepturasiga uning fizik-kimyoviy xususiyati, tannarxi, tayyorlash texnologiyasi bog`liq bo`ladi. Shuning uchun resteptura tuzish sifatli sovun ishlab chiqarishning muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi.
Resteptura tuzganda shunday yog`larni tanlash kerakki sovun qattiq va qayishqoq, yaxshi eriydigan, kam sarflanadigan va yaxshi yuvish qobiliyatiga ega bo`lishi lozim. Resteptura tuzishda yog`li xomashyo tarkibiga kiruvchi yog` kislotalarning o`ziga xos xususiyatlari hisobga olinadi. Sovun pishirishda qo`llanadigan yog` kislotalar miqdori sovun turiga, uni ishlatish sharoiti, hamda saqlashdagi hidi, rangi, plastikliligini barqarorligiga qarab belgilanadi. Sovun ishlab chiqarish xomashyosi bo`lgan yog` kislotalar (neytral yog`lar)ning xossalarini xarakterlaydigan asosiy fizik-kimyoviy ko`rsatkichlarga quyidagilar kiradi:

• 
  yog` kislotalar titrli, sovunning qattiqligi, plastikligi va sovunni suvda eruvchanligini shu ko`rsatkichlar belgilaydi;
  
• 
  yog` kislotalarning neytrallanish soni (yog`larning sovunlanish soni), sovun pishirishda ishqor sarfi shu ko`rsatkichga bog`liq;
  
• 
  yod soni, yog` kislotalarning to`yinmaganlik darajasining ko`rsatkichi bo`lib, oksidlanish va qo`shimcha chidamlilikni ko`rsatadi;
  
• 
  o`rtacha molekulyar massa, sovunning yuvish qobiliyati, sovun elimini tuzlashda elektrolit kontsentratsiyasi va boshqalar shu ko`rsatkichga bog`liq bo`ladi.
  

Sovunni asosiy fizik-kimyoviy ko`rsatkichi bo`lgan titr quyidagi formula bilan hisoblanadi:
T_ar = (T₁S₁ +T₂S₂ + ……… T_pS_p) /100,
bu yerda:
T₁ ;T_2……. T_p – yog`li aralashmadagi komponentlarni titri,<sup>0</sup>S;
S<sub>1</sub>;S<sub>2</sub>…..S<sub>p</sub> – yog` aralashmasidagi komponentlarni miqdori, %.
Sovunni biror turi uchun hisoblangan titr, standart bo`yicha shu ko`rsatkichga qo`yiladigan talablarga mos kelishi lozim.