Guliston davlat universiteti ishlab chiqarish texnologiyalari fakulteti oziq-ovqat texnologiyalari kafedrasi

Reja:
5.1.Sovunturlari. Sovunlarniqadoqlashgatayyorlashjarayonlari. Xo`jalik sovunlariniqadoqlash.
5.2. Atir sovunlarinio`rashvaqadoqlashtexnologiyalari. Suyuqvamalhamsimon sovunlarniqadoqlash. Sovunlarniqadoqlashningzamonaviytexnologiyavajihozlari. Qadoqlangan sovunlarda sodirbo`ladiganfizikvakimyoviyjarayonlar.


Tayanch so`z va iboralar: sovun, atir sovun, xo`jalik sovuni, yog` kislotalari, sovunlanish, nordon sovun,soapstok.


5.1. Sovunturlari. Sovunlarniqadoqlashgatayyorlashjarayonlari. Xo`jalik sovunlariniqadoqlash
Sovun bu yuqori molekulali yog` va naften kislotalarining tuzlaridir. Yuvish va tozalash uchun ishlatiladigan sovun 10 dan 20 gacha uglerod atomidan tashkil topgan yog` kislotalarining natriyli va kaliyli tuzlaridir. Tarkibida uglerod atomi soni 10 kam bo`lgan yog` kislotalarining tuzlari yuvish qobiliyatiga ega emas. Sovunlar qo`llanishiga qarab quyidagi ko`rinishlarga ega: xo`jalik sovuni, bu asosan matolar va boshqa har xil narsalarni yuvishda qo`llanadi, atir sovun, tozalikni saqlash, yuz, qo`llarni yuvishda ishlatiladi. Xo`jalik sovunlari hozirgi vaqtda uch turda 60%, 70% va 72% li sovunlar ishlab chiqarilmoqda. Yog` kislotalarini distillyatsiya qilish qurilmalarini rivojlanishi, yog` chiqindilari va yog` o`rnini bosuvchi mahsulotlar hidini va rangini yaxshilanishiga olib keladi, hamda 70% li yuqori sifatli sovun olishga imkon beradi.
Sovun olish usullari. Sovun yog` kislotalarini o`yuvchi va karbonatli ishqorlar bilan neytrallash tufayli hosil bo`ladi.

R COOH+NaOH RCOONa+H₂O

2 RCOOH+ Na₂CO₃2RCOONa+CO₂+H₂O

Shuningdek sovun neytral yog`larni sovunlanishi natijasida ham hosil bo`ladi.

CH₂OCOR CH₂OH

| |
C HOCOR+ 3NaOH CHOH +3RCOONa
| |
CH₂OCOR CH₂OH
Suyuq sovun olishda kaliy karbonat va kaliy gidroksiddan foydalaniladi.
Etonolaminli sovunni olish reakstiyasi quyidagicha bo`ladi:

R COOH+N (CH₂CH₂OH)₃ RCOONH (CH₂CH₂OH)₃

Uch etonolamin Etonolaminli sovun
Sovun olishni har qanday usulida, nordon sovun hosil bo`lishini oldini olish maqsadida, sovunlanish jarayoni ortiqcha ishqor ishtirokida olib boriladi.
Nordon sovun hosil bo`lishi quyidagi reakstiya bilan ifodalanadi.

RCOONa + RCOOH = RCOONa · RCOOH

nordon sovun
Yog`lar va ishqorlarni tuzilishiga ko`ra, sovun qattiq, yumshoq yoki malham holida bo`lishi mumkin. Qattiq yog` kislotalaridan qattiq sovun, yumshoq yog` kislotalaridan yumshoq va malham simon sovun chiqadi. Bundan tashqari natriyli sovunga nisbatan kaliyli sovun yumshoq bo`ladi.