|
Sovunni sovutish va quritish. Sovutish jarayonida sovun kristallanadi va suyuq holatdan qattiq holatga o`tadi. Sovunning qattiqligi undagi yog` kislota miqdoriga, yog` aralashmasini titriga sovutish usuliga bog`liq bo`ladi.
Sovunni ikkita usul bilan quritish mumkin:
Yog` kislotalarini kontsentratsiyasini o`zgartirmasdan harorat pasayib borishi hisobiga (masalan “mexanik-modern” qurilmasi), yog` kislotasi kontsentratsiyasi ortib borib namlikni bug`lanishi hisobiga, bu usul afzalroqdir. Quritish yog` kislotani kontsentratsiyasini oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Zamonaviy uskunalarda sovutish va quritish birlashtirilgan. Usulning mazmuni shundaki qizdirilgan sovun vakuum kameraga sepilib quritiladi va sovutiladi. Vakuum-quritish kamerasini optimal ishlash sharoitini nomogramma (20-rasm) yordamida aniqlash mumkin.
Sovunda berilgan yog` kislotasi kontsentratsiyasiga ko`ra gorizontal o`kning o`ng tarafida nuqta olinadi, undan tikka chiziq chiziladi to egri chiziq bilan kesishgungacha va kesishgan joyidan chap tarafga to`g`ri chiziq o`tkaziladi. Bundan so`ng gorizontal o`qning chap tomonidan vakuum kameradagi qoldiq bosimga mos holda nuqta olinadi va bu nuqtadan tikka to`g`ri chiziq yuqoridagi gorizontal chiziq bilan chiziladi.
Topilgan nuqta tarkibida kerakli miqdorda yog` kislotasi bo`lgan sovun olish uchun issiqlik almashgichga kelayotgan, tayyor sovundagi yog` kislotalari miqdorini ta’minlaydigan to`yingan bug`ning bosimini ko`rsatadi.
5.2. Atir sovunlarinio`rashvaqadoqlashtexnologiyalari. Suyuqvamalhamsimon sovunlarniqadoqlash. Sovunlarniqadoqlashningzamonaviytexnologiyavajihozlari. Qadoqlangan sovunlarda sodirbo`ladiganfizikvakimyoviyjarayonlar.
Palma yog`i yog` kislota tuzilishiga qaraganda hayvon yog`lariga yakin va atir sovun olishi uchun ishlatiladi.
Salomas – yuqorititrlisi (46-480S) xo`jalik sovuni uchun, past titrlisi (39-420S) atir sovun uchun ishlatiladi.
Soapstokdan olinadigan yog` kislotalari distillangan holida ishlatiladi. Sintetik yog` kislotalari sovun pishirishda tabiiy yog` kislotalari o`rniga ishlatiladi. Frakstiyasi S10- S16 bo`lganlar kokos yog`i o`rniga, S17-S20 qattiq yog` o`rniga ishlatiladi.
Sintetik yog` kislotalarni kamchiligi:
S10-S16 frakstiyasi tarkibida 4-5 % pastmolekulali S5-S9 kislotalar bo`lib, ularni sovuni ko`piklamaydi va yuvish qobiliyatiga ega emas, bundan tashqari bu sovunlarning suvdagi eritmalari odam terisiga ta’sir qiladi, terini quritadi.
S17-S20 frakstiyali sintetik yog` kislotalar (SYOK) tarkibida 15-20 % yuqori molekulali yog` kislotalari (S25 gacha) bo`lib, ularni sovuni suvda yaxshi erimaydi va past yuvish qobiliyatiga ega.
Shu sababdan sintetik yog` kislotalari sovun pishirishda tabiiy yog` kislotalarini to`la qonli o`rnini bosa olmaydi. Sifatli sovun olish uchun sintetik yog` kislotalari tarkibida asosan S12-S16 va S17-S18 frakstiyali kislotalar va yuqorida sanab o`tilgan aralashmalardan holi bo`lishi lozim.
SYOK katalizator ishtiroqida parafinni kislorod bilan oksidlash natijasida olinadi. Katalizator sifatida 0,2% kaliy permaganat yoki marganestning oksidlari ishlatiladi. Oksidlanish jarayonida parafin molekulasi kislorod bilan bog`lanadi, bog`lar har joyidan uziladi va ikkita yog` kislota molekulasi hosil bo`ladi.
C H3 – (CH2)n – CH2 – CH2(CH2)m CH3 + 502
parafin
- CH3 (CH2)n COOH + CH3 (CH2)m COON + H2O
yo.k. yo.k.
Yog` o`rinbosarlari (kanifol, tal yog`i, neft kislotalari) ayrim xo`jalik sovunlari olishda ishlatiladi.
Bo`yoqlar – atir sovunni bo`yash uchun ishlatiladi. Bu maqsadda suvda, yog`da eriydigan bo`yoqlar va pigmentlardan foydalaniladi.
Suvda eriydigan anilinli bo`yoq sifatida kizil rodamin S18N31 O3 N2 S1; sariq rangli metanil (C18H14O8N3Na) qizil-ko`k, flyuoreastein (limonli) jigar rang (C20H10O5Na2) lar ishlatiladi.
Suvda eriydigan bo`yoqlar qisman rangsizlanadi va sovun ko`pigini bo`yaydi. Shuning uchun keyinchalik yog`da eriydigan bo`yoqlar (kizil J va S markali, sarik J markali) va suvda eriydigan (sariq, ko`k, yashil, jigarrang) bo`yoqlar taklif qilindi. Bo`yoqlar suvdagi eritma kontsentratsiyasi 0,5% li holida 1t sovunga 10- 270 g gacha sovunni turiga qarab qo`shiladi.
Oq atir sovun ishlab chiqarishda uning rangini yaxshilash, qattiqligini oshirish uchun unga, stink yoki titanli belila 1t ga 2-10 kg gacha qo`shiladi.
Xushbo`y hid beruvchi moddalar (aromatizatorlar) yaxshi hid bo`lishi uchun qo`shiladi. Ular har xil xushbo`y atir-upa kompozistiyalarni, tabiiy (efir moylari) va sintetik moddalarni aralashmasidan buket shaklida tayyorlanadi. Xushbo`y moddalardan 1t sovunga 5-15 kg atirofida qo`shiladi.
Oksidlanishga qarshi moddalar – bular sovunlarni oksidlanish va yomon bo`lib qolishidan asraydigan moddalardir. To`yinmagan yog` kislotalarini oksidlanish natijasida sovunning hidi va rangi o`zgaradi. Oksidlanishga karshi ishlatiladigan moddalar: sifatida natriy silikat (Na2O n SiO2), limon kislotasi ishlatiladi.
Qayishqoq moddalar (plastifikatorlar) sovunni mo`rtlikdan asraydi va uni plastikligi va elastikligini ta’minlaydi. Stabilizatorlar – xushbo`y moddalarni barkarorligini va sovun ko`pigini chidamliligini oshiradi.
Oksidlanishga qarshi va sovunni qayishqoq qiladigan (plastifikator) preparatlar mavjud: bular «Antal P-2» va «Plastibol-9» Tarkibi: «Antol P-2» niki – natriy karboksimetilstellyuloza, limon kislotasi, oksibenzoy kislotasini metil efiri, polietilenglikol.
«Plastibol-9» – dietanolamin, bor, benzoy, oksibenzoy va vino kislotasini natriyli tuzi.
Moylaydiganqo`shimchalar terini yog`sizlanishdan saqlaydi. Buning uchun lanolin - tozalangan jun yog`i, spermastet-hayvon elimi, glisterin va boshqalar ishlatiladi.
Dezinfekstiyalovchi qo`shimchalar sovunlarni antiseptik xususiyatlarini kuchaytiradi. Bular: geksoxlorofen (gigienik sovuni), fenol (karbal sovuni), bor kislotasi (bolalar sovuni).
Profilaktik davolovchi moddalar teri kasalligiga karshi ishlatiladi. Ularga: xlorofil-karotin pastasi (LeCHoe» sovuni), xna (Gayane), oltingugurtli selen, (Sulsenli sovun) berestinli deget (Degtyarli sovun) kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
