Abedin krosi

DINASTIA E MBRETËRVE TË EPIRIT
Në trevat e Epirit ka pasur mbretëri pellazge. Këtë na e dëshmon Spiro Kondo kur thotë:

“...Në kohët e luftës trojane si edhe përpara kësaj lufte, ekzistonte mbretëria e pellazgëve, d.m.th. e shqiptarëve të vjetër me mbret Aidonenë. Që ky rronte gjatë luftës trojane dhe para kësaj lufte provohet nga fakti se ishte bashkëkohës me Heraklin, Teseun dhe Perithin, siç dëshmon Plutarku...”⁴⁶

Nga ky citat shihet se si mbret i parë i pellazgëve që përmendet është Aidoneni, i cili ka jetuar para dhe gjatë Luftës së Trojës. Pra, Aidoneni është quajtur mbret pellazg, sepse ai ka jetuar në kohën kur mbarë Ballkani e më gjerë është quajtur Pellazgji. Nga kjo kuptojmë se në trevat që më vonë janë quajtur Epir ka ekzistuar dinasti e më mëparshme mbretërore pellazge.

Pra, mbretëria e Epirit është një nga shtetet më të vjetra Pellazgjike në Ballkan. Fillimisht kryeqyteti i saj ka qenë Dodona. Këtë e vërteton ekzistimi i tempullit më të vjetër dhe më të madh të Zeusit, prandaj shumë shkencëtar Dodonën e konsiderojnë edhe si kryeqytet të Pellazgjisë.

Fillimi i gjenealogjisë së trashëgimisë së mbretërve të Epirit e shohim edhe në këto vargje të marrë prej “Iliadës”, ku Homeri thotë:

“...kurse n’dej t’mij rrjedh gjaku i Zeusit t’epër

Se mue më lindi Pele Eakidi,

Prijsi zamadh i Mirmidonve trima,

Dhe gjyshin tim Eakun Zeusi e polli.”⁴⁷

Me këtë, Homeri shkurt e qartë tregon se Akili është biri i Peleut, ky është biri i Eakeut dhe se Eakeu ka qenë bir i atit Zeus. Që do të thotë se Homeri tregon një të vërtetë se Akili është i gjakut të pastër pellazg dhe nuk ka kurrfarë lidhje farefisnie me grekët. Në vendin ku Eaku mbretëronte, populli u quajt Akejë dhe mbretëria e tij u quajt Akeja. Mbretëria e Akejës gjendet në veri të Peloponezit. Ndërsa, djali i tij Pele u bë mbret i Ftijis dhe u printe mirmidonve trima.

Djali i Peleut dhe i Perëndeshës Tetidë - Akili, si princ ka marrë pjesë në Luftën e Trojës, i caktuar si prijës i disa fiseve pellazge, të cilët vajtën për të luftuar në koalicion kundër trojanëve. Këtë më mirë mund ta shohim në këta vargje:

“Tashti do të përmend burrat e Argut,

Ku e kanë selinë e tyne ata Pellazgët

Dhe trimat e Apolës edhe t’Alit,

Ata të Ftijës, Trikinës, dhe Heladës,

n’za për gra t’bukura, që Helenë u qujshin

dhe Mirmidon e Akej; në Trojë libuenë

me pesdhjetë flluga e kishin prijs Akilin.”⁴⁸

Para së gjithash, nga këto vargje kuptojmë se në kohën e Homerit, qyteti i Argut ka qenë selia e Pellazgëve. Më tej në këto vargje Homeri na dëshmon se Akili u bë prijës i fiseve pellazge nga Argu, Apola, Ali, nga Ftija, Trikina e Helada, dhe nga Mirmidona e Akeja, me të cilët me pesëdhjetë flluga shkon në Trojë dhe lufton në anën e Atridve. Akili në këtë luftë është treguar si heroi më i madh në mesin e ushtrive ndërluftuese në Trojë. Por, megjithatë, ai në fund vritet në Trojë dhe nuk arriti të kthehet në mbretërinë e Peleut dhe ta trashëgojë. Akilin e trashëgoi djali i tij, Piri, që i lindi gruaja e tij Didamia, e cila ishte bija e Likomedit – mbretit të ishullit Skirosi. Piri ndryshe është quajtur Neoptolem. Këtë nofkë ia ka dhënë edukatori i Akilit i quajtur Feniksi.

Pirua mori pjesë në kohën e fundit të Luftës së Trojës, kur u pushtua edhe fortifikata historike e Pergamës dhe u shkatërrua tërësisht qyteti i Ilionit. Pas mbarimit të luftës, Pirua u kthye në atdheun e vet, duke marrë me vete edhe mjaft robër, ndër ta edhe Andromakën, vejushën e trimit dhe heroit më të madh të Trojës, Hektorit, dhe Helenin, njërin nga djemtë e mbretit Prijam. Pirua e mori Andromakën e re për grua, me të cilën pati tre djem, Molosin, Piktin dhe Pergamin.

Në këtë kohë, Pirua në viset në mes të Thesalisë dhe të detit Jonë i bashkon të gjitha fiset pellazge në një mbretëri dhe ai bëhet mbret i tyre. Me Pir Neoptolemin fillon dinastia mbretërore e tij, e cila zgjati rreth një mijë vjet. Kjo mbretëri mori emrin e mbretit të parë dhe u quajt mbretëria e Pirit, prej nga quhet Epir. Pas një kohe mbreti Pir vritet në tempullin e Delfis dhe Andromaka mbeti për së dyti vejush. Pas kësaj ndodhie, Andromaka u martua me Helenin, djalin e Priamit. Meqenëse djemtë e Andromakës me Piruan ishin ende shumë të vegjël, Heleni me ndihmën e kaonve Trojan, nga skllav u bë mbret i Kaonisë, e cila ishte pjesë e Epirit. Seli të Kaonis e bëri qytetin e Butrintit. Këtë qytet e ndërtoi duke i dhënë formën dhe pamjen e Ilionit të vërtetë dhe e quajti TROJA E RE

Pas një kohe, sipas Virgjilit, Eneu Princi dardan, duke u larguar nga Troja me flotën e tij, udhëtoi përreth ujdhesave të detit Jon, prej nga kalojnë brigjeve të Epirit derisa mbërrijnë në portin e mbretërisë së Kaonisë, ku dëgjojnë diçka të pabesueshme. Aty Eneu e kupton se në qytetin e Butrintit Heleni, biri i mbretit Priam, po mbretëronte në Kaoni dhe se kryeqytet kishte bërë Butrintitn. Edhe më shumë u habitë, sipas Virgjili, kur e morën vesh se Pirua ishte vrarë dhe se Andromaka ishte martuar me Helenin trojan, që do të thotë se ajo prapë u martua me një burrë nga Troja.

Sipas Virgjilit, Eneu me njerëzit e vet i lanë anijet në bregdet dhe shkojnë në Butrint, gjegjësisht në Trojën e Re të Helenit. Kur Andromaka e sheh Ene Dardanidin të veshur e të ngjeshur me tesha dhe me armë trojane, e mahnitur dhe e tmerruar nga habia e papritur dhe duke e humbur vetëdijen bie në tokë. Pas pak kohe vjen në vete dhe duke i bërë disa pyetje, e kupton të vërtetën e Eneut dhe të bashkudhëtarëve të tij, e veçmas për birin e tij Askanin. Pas kësaj, edhe Eneu i drejtohet me shumë pyetje. Të gjitha pyetjeve Andromaka iu përgjigj duke i shpjeguar për krejt gjendjen e saj si robëreshë dhe njëkohësisht edhe si grua e Piros me tre fëmijë të vegjël. Ndër të tjera, ajo i tregoi Eneut edhe për këto ndodhi, si shkruan Virgjili më poshtë.

“Me vdekjen e Neoptolemit, pra, një pjesë

e mbretërisë kaloi në zotrimin e Helenit

që bash prej emrit të Kaon trojanit

i quajti Kaoni këto krahina

dhe ndërtoi mbi këto lartësira

Pergam të ri tjetër qytezë iliake.”⁴⁹

Me këtë, Andromaka i tregon Eneut se një pjesë e Epirit bëhet mbretëria e Kaonisë, me të cilën udhëhiqte si mbret burri i saj i fundit, Heleni, dhe se ai e ka ndërtuar një qytezë që i ngjan Ilionit, ku ndërtoi edhe Pergamën e re, të ngjashme me Pergamën historike të Ilionit në Trojë.

Më tutje Virgjili shkruan:

“Kështu ajo me lot në sy po fliste

edhe më kot vajtonte dhe dëneste,

kur ja po vjen heroi Helen Priamidi

prej ledhash me shumë veta që e shoqronin

i njeh bashkëqytetarët dhe kënaqet

dhe na drejton fill tek pallati i vet;

s’bën tjetër veçse: thuaj një fjalë dhe qaj.

Pra, duke ecur shoh një Trojë të vogël

dhe një Pergam n’gjasim të atj të madhit

dhe një prrua të thatë të quajtur Ksanth

dhe aty në prag puth edhe portën Ske.”⁵⁰

Pas kësaj, në pallatin mbretëror të Helenit, u shtrojnë ushqime në enë të argjendta me ushqime dhe me pije të bollshme.

Eneu me plot bindje dhe siguri i drejtohet Helenit me këto fjalë:

“O Trijugen, interpretues hyjnish,

Ti që e njeh mire vullnetin e Apolit,

Tripodat dhe dafinat e ati Klarit

...

Ç’të bëj? Si t’i përballoj këto të zeza?”

Atëherë Heleni, pasi therr më pare

ca dem të njomë ashtu sipas zakonit

kërkon me lutje ndihmën e hyjnive,

ia heq kordelet kokës së shenjtruar

edhe më merr për dore prifti Feb.”⁵¹

Pasi Eneu mori këshillat e shumta nga Helen Priamidi, sugjeroi të këshillohet me orakujt dhe me vetë Sibilën për udhëtim të gjatë derisa të gjej vend më të sigurt dhe më të mirë në perëndim të Gadishullit Apenine. Por ai e këshilloi që me lutje dhe me flijime të shumta të bindë edhe Junonën (Herën) që ta ndihmojë dhe që t’i zbusë zemrën e të mos e shpreh zili ndaj tij si djalë i hyjneshës Afërditë. Dhe në fund Heleni i thotë:

“Hajde pra, nisu dhe me veprën tënde

lartoje deri në qiell lavdinë e Trojës,

pas gjithë këtyre fjalëve dashamirëse,

Heleni urdhëron të çohen tek anijet

dhurata të rënda ari dhe fildishi

edhe ngarkon në anije një sasi

të madhe argjendi edhe enë Dodonë.”⁵²

Pasi Heleni dhe Andromaka u dhanë dhurata të shumta dhe të çmueshme, me qerre dhe kuaj i përcjellin deri te anijet në bregdet. Para se me u nis Eneu i thotë edhe këto fjalë:

“...Do bëjë në mënyrë që këto dy qytete

diku, pra, farefis dhe së bashku në vuajtje,

njëri në Epir dhe tjetri në Hesperi.”⁵³

“...që si kryefis kanë vetë Dardanin,

do bëj, thash, në mënyrë e shpirtërisht

të formojmë një Trojë të vetme, një qytet:

kjo miqësi qëndroft, pra, brez pas brezit.”⁵⁴

Me këtë Eneu duke treguar se janë të një farefisi dhe se i pari i tyre i përbashkët është Dardani, propozon të formojnë një Troj të përbashkët, me këtë do të thotë të formohet një mbretëri e përbashkët. Dhe në fund uron që të krijohet një miqësi e qëndrueshme për një kohë të gjatë dhe për shumë breza.

Kur djali i Andromakës, Molosi, rritet dhe hyn në moshë, bëhet mbret në një pjesë të Epirit dhe mbretëria merr emrin e tij, Molosia. Ndërsa populli i kësaj mbretërie u quajt Molos. Me qenë se fisi i molosve ishte më i madh dhe më i fuqishëm, ky fis dominonte në mes të gjitha fiseve të Epirit.

Sipas historianit Edwin Jacques, pas mbretit Mollos për njëzet e sa mbretër që me siguri kanë sunduar pa ndërprerje në Epir, pothuajse nuk dihet asgjë. Megjithatë, nga koha e pasardhësve Akeas, sidomos pas formimit të shtetit Epir nga mbreti Pir, është trashëguar një zhvillim tradicional i qytetërimit me plot kuptimin e fjalës. Ai qytetërim shumë i zhvilluar, në kohën e antikës së hershme rezultoi me forcimin e shtetit të Epirit si fuqi ekonomike dhe ushtarake, me përmasa evropiane.

Siç shihet, pas një vakumi prej shumë shekujsh, kemi të dhëna për shumë fise epirote. Lidhur me këtë dijetari anglez Hamond thotë se: “Në Epir ka pasur rreth 60 fise, por vetëm disa nga këto mundën të arrijnë një zhvillim të tillë sa të zënë një vend në histori.”⁵⁵

Fiset epirote më të njohura në kohën e antikës së hershme, sipas shkencëtarit Spiro Kondo, janë: 1. kaonët, 2. molosët, 3. kasopejtë, 4. thesprotët, 5. enianët (ainianët), 6. perrebejtë, 7. athananët, 8. etikët (aithikët), 9. tymfeasit, 10. orestët, 11. parorejt, 12. atintanët, 13. agrianët etj.

ALEKSANDËR MOLOSI
Një nga mbretërit e dinastisë së molosve, që sundoi në krejt Epirin në antikën e hershme është Aleksandër Molosi. Tradita shumëshekullore e funksionimit të shtetit të Epirit, e sidomos lidhjet familjare me Maqedoninë në kohën e Filipit II, mbreti epiras Aleksandër Molosi e forcoi shumë pushtetin e tij. Përderisa nipi i tij, Aleksandri i Madh, i kishte mësy Lindjes, Aleksandër Molosi me forcat e veta ushtarake drejtohet drejt Gadishullit Apenine. Në këtë kohë, princërit pellazg të Tarantos, të shqetësuar nga konfliktet e shpeshta në trevat e Italisë jugore, i dërguan një kërkesë Aleksandërit për t’i mbrojtur nga rreziku që u kanosej prej armiqve të tyre.

Para se të nisej për në Itali, Aleksandri u konsultua me orakullin e Dodonës pellazgjike, për të kuptuar se me fushatën ushtarake a do të ketë sukses ose jo. Orakulli i përgjigjet se ai duhet të ketë kujdes nga ujërat e Akeronit dhe nga qyteti i Pandosit. Kjo ishte një vërejtje se rrezikun e kishte te lumi Akeron. Duke mos e kuptuar këtë këshillë, Aleksandri fitoi bindje të plotë se me ndërmarrjen ushtarake do të jetë i suksesshëm. Prandaj, ai si shkak e shfrytëzoi kërkesën e prijësve të Tarantos për t’i mbrojtur nga sulmet e armiqve të tyre dhe në vitin 337 p. e.r. me ushtrinë e tij kaloi Adriatikun. Por jo për të mbrojtur Taranton, po për të realizuar dëshirën e tij që t’i pushtojë territoret me popullatë pellazge dhe të bëhet mbret i Epirit dhe i jugut të Apenineve. Ai, sapo kaloi Adriatikun, sulmoi Kosencën e pastaj edhe Pestumin në jug të Napolit. Me këtë nënshtroi jugun e Gadishullit Apenine dhe formoi një konfederatë me qendër në Kosencë. Në këtë kohë, Aleksandri nxori një monedhë, ku në një anë kishte kokën e zbukuruar me një kurorë dhe në anën tjetër një rrufe dhe një majë heshte dhe emri i tij, “Aleksandri i biri i Neoptolemit”. Pamja e monedhës tregonte prejardhjen e tij zeusjane dhe se trashëgonte atin e tij Neoptolemin. Mirëpo, kundërshtarët e tij organizuan një kundërofensivë. Beteja u zhvillua më 331 p. e.r. në brigjet e lumit Akeron, ku mbreti Aleksandër ra në fushën e betejës dhe ushtria e tij u shkatërrua krejtësisht. Pas kësaj ndodhie, në Epir e morën në duar pushtetin dy mbretër: motra e tij, Olimpia, e cila erdhi nga Maqedonia, për të qeverisur në Epir në emër të nipit të saj të mitur dhe tjetri ishte Neoptolemi II, i cili ishte biri i Arribës. Pas vdekjes së Aleksandrit të Madh, Olimpia u tërhoq në Maqedoni. Nga kjo ngjarje, mbreti Kasandër e shfrytëzoi rastin për të ndërhyrë në Epir dhe duke e arratisur Pir Akidin dyvjeçar dhe e vuri si mbret në vendin e tij Neoptolemin II, të birin e Aleksandër Molosit. Pas kësaj, Pozita e molosve u dobësua dhe kjo lidhje mbeti vetëm si aleancë ushtarake dhe nuk quhej më e molosëve, por Aleancë e Epiriotëve. Në këtë aleancë të gjitha fiset epiriote ishin të barabarta.

PIRI I EPIRIT
Me ndërhyrjen e mbretit maqedonas, Piri i mitur dyvjeçar i arratisur u dërgua në mbrojtje në oborrin e mbretit të taulantëve, Glauku. Kur Pirua i mbushi dymbëdhjetë vjet, Glauku e dërgoi në Epir dhe e bëri mbret më 307 p. e.r. Megjithatë, në vitin 302 p. e.r. kundërshtarët e tij e shpallën mbret Neoptolemin II. Por, me ndihmën e mbretërve Ptoleme të Egjiptit dhe të Agathoklit të Sirakuzës, në vitin 296 p. e.r. Pirua u kthye përsëri në Epir, por e ndau pushtetin me Neoptolemin II. Pas një kohe, Pirua e vret Neoptolemin dhe bëhet mbret i vetëm në Epir.

Pas vdekjes së Kasandrit, kur dy djemtë e tij zhvillonin luftë për fron, u përzje edhe Pirua, i cili ishte pretendent për fronin mbretëror të Maqedonisë. Pasi nuk u bë mbret në Maqedoni, Pirua e shfrytëzoi rastin dhe i riktheu të gjitha territoret e okupuara më parë e që i përkitshin Epirit dhe për kryeqytet të mbretërisë së tij shpalli Ambrakinë. Pasi u bë mbret i Maqedonisë Dhimitër Poliorketi, Pirua u mor vesh me prijësit e Trakisë dhe e dëbuan Dhimitrin nga Maqedonia, duke e ndarë tokën e saj. Me këtë, territori i Epirit në lindje u shtri deri te lumi Vardar. Edhe pse i ktheu një pjesë të madhe të tokave të pushtuara, përsëri Pirua kishte tendenca që të formojë një perandori të shtrirë në perëndim kah Italia. Për këtë, ai shfrytëzoi rastin e kërkesës së Tarantit dhe qyteteve të tjera të Italisë jugore, për thirrjen që i bënë Piros për ndihmë nga rreziku prej Romës.

Në bazë të thirrje që iu bë, Pirua në vitin 280 p. e.r. zbarkoi me një ushtri të madhe, të armatosur dhe të stërvitur mirë. Me romakët Pirua zhvilloi dy luftëra, duke i fituar që të dyja, mirëpo të dytën e fitoi me shumë humbje, prej nga rrjedh edhe shprehja “si fitorja e Piros”. Pas këtyre dy luftërave, Pirua u detyrua të bënte paqe me romakët.

Në këto kushte politike, Kartagjena kishte hyrë në Sicili. Pas okupimit Sicilia kërkoi ndihmë nga Pirua. Pa marrë parasysh se me Romën nuk u arrit paqja, Pirua i drejtoi forcat e veta kah Sirakuza. Me luftërat e suksesshme që i zhvilloi arriti që t’i largojë kartagjenasit nga Sicilia, me përjashtim të një qyteti. Pas kësaj, Pirua u nderua në Sicili ”si prijës e mbret”, prej nga edhe monedhat në Sicili e mbanin emrin e mbretit të Epirit.

Pas luftërave të pasuksesshme në det me Kartagjenën dhe në Gadishullin Apenine me romakët, Pirua u detyrua të kthehet në Epir. Pas kthimit nga Italia, Pirua sulmoi Maqedoninë, por arriti t’i shkëpusë vetëm disa territore. Mandej, ai u drejtua kah Peloponezi kundër Spartës, ku korri mjaft fitore, por në luftën që zhvilloi në rrugët e qytetit të Argosit, ai u vra dhe ushtria e tij u shkatërrua.

Pirua në praktikë përdorte një art të përsosur ushtarak, i cili u dëshmua me shumë sukses. Ai ishte edhe një teoricien për artin ushtarak dhe shkroi mbi artin e taktikës luftarake, por fatkeqësisht dorëshkrimet e tij kanë humbur.

Epiri në kohën e Piros arriti kulmin e tij, por, pas vdekjes së tij, u dobësua dhe tokat e pushtuara një nga një iu kthyen taulantëve, maqedonasve dhe thesaliotëve dhe, në fund, Epiri u kthye në kufijtë e vet të mëparshëm.
ALEKSANDRI II
Aleksandri II ishte trashëgimtari i Piros, vazhdoi luftërat për mbrojtjen e popullit dhe të trojeve të Epirit.
MBRETËRESHA E EPIRIT DEIDAMEIA
Në kohën e pasardhësve të Piros së Epirit, u shtua pakënaqësia e popullit epirot. Kjo ishte si pasojë e përqendrimit të madh të pushtetit në duart e mbretërve. Nga kjo shpërthyen konfliktet, të cilat i shfrytëzoi aristokracia për qëllimet e veta. Në vitin 230 p. e.r. konfliktet mbaruan me vrasjen e mbretëreshës së fundit të Epirit, Deidameian.⁵⁶ Me këtë u përmbys pushteti mbretëror në Epir. Pas kësaj ngjarjeje të rëndësishme pason Lidhja e Epiriotëve si bashkësi politike e shumë fiseve epiriote.
LIDHJA E EPIRIOTËVE
Në kohën e sundimit absolut të mbretërve në Epir, gjendja u keqësua dhe marrëdhëniet në mes fiseve epirote u prishën deri në skajshmëri, prandaj mbretëria u shndërrua në lidhje krahinash, e cila u quajt “Lidhja e Epiriotëve”. Kjo ishte një lidhje ku të gjithë fiset ishin në mes tyre plotësisht të barabartë dhe secili anëtarë i Lidhjes ruante autonominë e vet. Në vend të mbretit, në krye të shtetit u zgjodh një person për një vit nga Këshilli i Lidhjes. Ky Këshill ishte i formuar prej tre strategëve (komandantëve ushtarak), ndërsa prostatët e luanin rolin e tyre si më parë. Organi më i lartë qeverisës ishte Kuvendi i përgjithshëm, i cili mblidhej në kryeqytetin e Foinikes, sa herë të ishte e nevojshme për zgjedhjen e problemeve të caktuara. Kuvendi i përgjithshëm vendoste për luftë, për paqe, aleancë, rekrutim të ushtarëve, dhënien e të drejtave qytetarëve etj. Në kohën në mes dy mbledhjeve kuvendore, pushtetin ekzekutiv të Lidhjes e ushtronin strategët dhe prostatët.

DINASTIA E MBRETËRVE PELLAZGË NË KRETË
Kreta është një ujdhesë e madhe në lindje të detit Mesdhe. Qysh në kohën e stërlashtë parahistorike, kur kanë filluar të lundrojnë nëpër ujërat e Mesdheut, kanë filluar që njerëzit të banojnë në Kretë. Strategjia e kësaj ujdhese e lidhur me të gjitha anët në mes tri kontinenteve të vjetra, e bën që popullata e saj të zhvillohet më tepër. Zhvillimi i tregtisë bëri që banorët e Kretës të kenë një qytetërim më të zhvilluar ekonomik dhe kulturor.

Sipas Homerit, Minosi I dhe Radamanti janë djemtë e Zeusit dhe të dashnores së tij, Evropës. Këtë e shohim kur Idomeneu në dyluftim i thotë Dejfobit:

“...Fatzi! n‘guxofsh, ti matu sot me mue,

ta marrësh vesh sa vlen pinjolli i Zeusit:

pse Zeusi puell kryeatin tim Minosin,

mbretin e Kretës, dhe ky Deukalionin,

...

dhe Deukalioni m’lindi mue që u bana

kryeprijsi i burrave të Kretës s’madhe.”⁵⁷

Nga ky citat, shihet se Minosi është djali i atit Zeus – mbretit dhe zotit pellazgjik. Minosi bëhet mbret i Kretës, dhe me të fillon dinastia e mbretërve pellazgjik në Kretë. Lidhur me dinastinë e Minosit në Kretë, Spiro Kondo në veprën e tij “Shqiptarët dhe problemi pellazgjik”, në Tabelën XIII, jep shënimet kronologjike dhe gjenealogjike, ku përfshihen mbretërit e Kretës me radhë, nga Deukalioni I e deri te Idomeneu, i cili është prijës i kretasve në Luftën e Trojës.

Me pak ndryshime nga tabela e Kondos, dinastia e Minosit rrjedh si vijon:

Minosi I, si u tha më sipër, është djali i Zeusit dhe Evropës dhe është mbreti i parë në Kretë.

Pas tij bëhet mbret djali i tij Deukalioni I dhe pastaj vijnë me radhë,

3. Heleni,

4. Dori,

5. Teutami,

6. Asteri,

7. Minoja II,

8. Lykasti,

9. Minosi III,

10. Deukalioni II,

11. Idomeneu është mbret i Kretës, i cili, sipas Homerit, ka marrë pjesë në Luftën e Trojës në anën e Atridve.

Kur dihet se Zeusi ka pasur Dodonën kryeqendër të tij dhe se ka jetuar edhe në Kretë, është e qartë se krejt Ballkani jugor ka qenë territor i mbretërisë së Zeusit, ku asaj kohe është përfshirë edhe Kreta. Nga kjo kuptohet se biri i Zeusit, Minosi, trashëgon një pjesë të mbretërisë së të atit të tij, edhe atë vetëm në Kretën e formuar si mbretëri më vete.

DINASTIA E MBRETËRISË NË MIKENË

Mikena është qytet i ndërtuar në një kohë shumë të hershme, mbi 2000 vjet p. e.r. Këtë e dëshmojnë objektet e vjetra arkeologjike të gjetura në këtë qytet. Por si mbret i parë në Mikenë është i njohur Perseu, i cili themeloi dinastinë mbretërore në Mikenën historike. Perseu ishte nip i Akrizit, i cili ishte mbret pellazg i Argut. Kohën kur ka jetuar Perseu, historianët e caktojnë diku në shekujt XV – XIV p. e.r. Dinastia e Perseut mbaron me mbretin Ylli, djalin e Herkulit, kur e pushton Pelopi, mbreti i Elidës.

Pelopi ishte djali i Tantellit, mbretit të Frigjisë nga Azia e Vogël, i cili pas një mosmarrëveshje me të atin, shkon në gadishullin Peloponez të Greqisë. Fatmirësisht ai paraqitet dhe garoi në vrapim me kuaj me mbretin e atëhershëm të Peloponezit, i cili kishte deklaruar se në qoftë se kundërshtari në gara me kuaj e kalon atë, ai do t’i jap vajzën për grua dhe do t’i fal fronin mbretëror. Pasi Pelopi ia kaloi në vrapim me kuaj, mbreti i lartpërmendur, si person me gjak pellazgu, e mbajti besën e dhënë dhe ia dha bijën e vet, Hipodamin, për grua dhe i fali mbretërinë e tij. Nga kjo shihet se vjehërri i Pelopit, emrin e të cilit nuk e kam të njohur, ka qenë një mbret në Elidë. Pra, pas tij në Elidë, mbret bëhet dhëndri i tij, Pelopi.

Sipas emrit të mbretit Pelop e ka marrë emrin edhe gadishulli i Pelopit, gjegjësisht Peloponezi. Djali i tij, Atreu, u bë mbret në Mikenë dhe në Arg, domethënë në Argolidë.

Atreun si mbret e trashëgoi i biri i tij, Agamemnoni, i cili seli të mbretërisë së tij bëri Mikenën. Në kohën e Agamemnonit në Mikenë lulëzoi ekonomia dhe kultura. Kishte të zhvilluar detarinë dhe tregtinë. U forcua mjaft ushtarakisht dhe u bë një nga shtetet që tentonte të dominojë në Mesdhe. Djali i dytë i Atreut ishte Menelau, i cili u bë Mbret në Spartë. Me këtë bijtë e Atreut si mbretër të dy qytet – shteteve në Peloponez luanin një rol mjaft të madh në mesin e fiseve të tjera pellazge në rajon.

Gjatë sundimit të dy djemve të Atreut në Mikenë dhe në Spartë, ndodhi lufta dhjetëvjeçare me Trojën. Kryekomandant i koalicionit antitrojan u zgjodh Agamemnoni, mbret i Mikenës.
ETIMOLOGJIA E EMRIT MIKENË
Emri i qytetit Mikenë është fjalë pellazge dhe shqipe, e cila përbëhet prej dy fjalëve, mik –si rrënjë e këtij emri dhe fjala ena si prapashtesë. Fjala mik ka kuptimin e mikut (në njëjës) dhe miq (në shumës). Mik është çdo njeri që vjen në shtëpi të një familjeje dhe që ka marrëdhënie të mira me të gjithë anëtarët e familjes. Ndërsa, fjala enë, si zakonisht, përdoret si sufiks dhe e ka të njëjtin kuptimin me fjalën anë (anë e djathtë ose anë e majtë). Në këtë rast emri i qytetit Mikenë ka kuptimin ana e mikut ose, në shumës, ana e miqve. Kjo tregon se banorët e Mikenës kanë qenë shumë mikpritës, prej nga e ka marrë emrin ky qytet.
ETIMOLOGJIA E EMRIT PELOPI
Emri Pelop është emër pellazgo-shqip, i cili përbëhet prej dy fjalëve, pel dhe op. Fjala -pel ka kuptimin e foljes me pjell ose pjellëse. Ndërsa, fjala e dytë është -op, e cila ka kuptimin e anës perëndimore dhe është pjesë e emrit Evropë. Pelop, pra, ka kuptimin pjella që shkon në perëndim.

ETIMOLOGJIA E EMRIT ATRE

Emri Atre përbëhet prej dy fjalëve, -at dhe -re. Fjala at është emër i prindit mashkull -at (babë). Ndërsa, fjala –re është emër i reve të shiut. Në kohët më të hershme, pellazgët këtë emër e kanë përdorur për personat ose objektet që kanë dashur t’i lartësojnë. Këtu në këtë rast, Ati si mbret i Mikenës lartësohet me lartësinë e reve të shiut.

Kështu, ujdhesën Kretë duke dashur ta lartësojnë si tokë të shenjtë ku ka ndenjur Zeusi, i kanë thënë tokës kë + ret (ke ret). Në Derven, që ndodhet mes Shkupit dhe Tetovës, gjendet fshati që quhet Logre, ku emrit Log i është prapashtuar edhe emri re, për të treguar lartësimin e Logut, nga poshtë në grykë të Dervenit e transferuar në lartësinë e majës së Kikës, ku është ndërtuar fortifikata e Logres.

Lartësimi i njerëzve dhe të objekteve të ndryshëm, në fillim është përdorur si apoteozë, duke i lartësuar me lartësinë e reve të shiut. Më vonë, si shprehje për lartësim, kanë përdorur emrin e nënës Idë, duke e lartësuar me lartësinë e malit që ka marrë emrin e nënës Idë. Më vonë, emrat re, Idë dhe Adë, janë zëvendësuar me emrin Il ose sot Yll, nga përdoret shprehja Yjnor, Hyjnor ose Hyjneshë, për të lartësuar heronjtë e luftës ose objektet me lartësinë e yjeve.

Kur thuhet se Pelopi ka dalë në gara në vrapim me kuaj me mbretin e Elidës, na jep të kuptojmë se garat sportive janë praktikuar edhe para Luftës së Trojës, e jo siç thuhet se Lojrat Olimpike kanë filluar në vitin 777 ose 776 p. e.r. Garat e lojërave nëpër logje kanë qenë traditë mijëvjeçare te pellazgët. Logjet te pellazgët kanë qenë vende publike, ku janë zhvilluar aktivitete të shumëllojshme. Këtë traditë e kanë vazhduar edhe në kohën e sundimit grek në kohën antike, por vijojnë edhe sot e kësaj dite si traditë e pa ndërprerë e Lojërave Olimpike në nivel botëror.

MBRETËRIA E ARKADIS
Arkadët janë popull pellazg që kanë jetuar në mbretërinë e Arkadis, e cila gjendet në mes të Peloponezit. Marrë në përgjithësi, arkadët janë populli më i vjetër dhe janë të shpërndarë në shumë vise, si në Epir, në Atikë, Thesali, Thraki, në Azi të Vogël, në Kretë, Apeninë etj.

Si shumë popuj të tjerë pellazgë, ashtu edhe për arkadët, historianët kanë zhvilluar polemika të panevojshme, sepse ata kanë jetuar në Peloponez në kohën e Greqisë së vjetër pellazgjike para helene, të formuar si popull, siç thuhet, edhe para hënës. Këtë e vërteton Pausania, por edhe më konkretisht e vërteton Pindari kur thotë se: “Arkadia e lindi Pellazgun yjor, edhe atë shumë kohë para Hënës.” Kur Pellazgu u bë mbret i Arkadis, populli u quajt Pellazg dhe mbretëria e Arkadisë, për nder të tij u quajt Pellazgji.

Nga këto të dhëna, logjikisht kuptohet se arkadët janë populli më i vjetër në Peloponez, të cilët kanë filluar të jetojnë nga koha kur arkadasit e parë degë kryesore ekonomike kanë pasur peshkimin. Më konkretisht, të dhëna për prijësit e parë na jep Homeri në “Iliadë”, ku thotë:

“Atbotë Eneu vrik gjakun ja muer shoqit;

vrau dy kreshnikë, Kretonin dhe Orsilokun,

bijt’ e Diokleut, banues n’ trevën e Feres,

begatë me të mira, e fisi i tij fill zuni

nga lumi Alfe, që rrjedh me ujna t’gjana

mes visit t’Pilve. Alfeu puell Orsilokun,

sundues trimash pafarë, dhe Orsiloku,

Diokle fisnikun polli, e nga Diokleu,

Lenë dy binjakë: Kretoni dhe Orsiloku,

Mjeshtra në çdo luftim...”⁵⁸

Nga kjo që thotë Homeri, kuptohet se sundimtari i parë i banorëve që kanë jetuar në qendër të Arkadisë është mbreti Alfe, prej të cilit me siguri ka marrë emrin mbretëria dhe banorët e tij, por në të njëjtën kohë edhe lumi i tyre merr emrin Alfe. Sipas kësaj që thotë Homeri, kuptohet se dinastia mbretërore fillon me mbretin Alfe. Ky lindi Orsilokun e parë dhe Orsiloku lindi Dioklen, Diokleu lindi dy bineq: Kretonin dhe Orsilokun e dytë.

Këta dy bineq luftuan në Trojë, të cilët i vret Eneu.

Emri Diokle korrespondon me emrin e perandorit romak Diokleu me prejardhje nga fisi ilir Doklea, që ka jetuar në veri të Shkodrës. Nga kjo kuptojmë se pasardhësit e Diokleut të Alfeut që kanë jetuar në Arkadi, është fisi ilir Dokle.

ARKADIA është emër i përbërë prej dy fjalëve, arkë dhe adë. Fjala arkë ka kuptimin e harkut, i cili ka shërbyer për gjuajtje të kafshëve të egra, si dhe për luftë. Ndërsa fjala tjetër adë është emër i bjeshkëve të Adës në Trojë, pra emri Ada i prapashtuar emrit hark, për ta lartësuar mjeshtërinë e gjuetisë me hark dhe ka kuptimin - harkëtar me kualitet të lartë, me lartësinë e malit Adë. Përbërja e emrit Arkadia mjafton si fakt se arkadët kanë folur gjuhën pellazge dhe kanë qenë një popull pellazg. Kjo vërteton atë që kanë thënë Pindari, Pausania dhe historianët e tjerë.

Emri i kreshnikut Orsilok është i përbërë prej tri fjalëve: or, si dhe loku. Këto tri fjalë janë fjalë të pastra të gjuhës pellazge, që edhe në shqipen e sotme përdoren normalisht dhe kanë këtë kuptim:

Fjala e parë –or, siç shihet, është e përbërë prej dy tingujve të artikuluar nga epoka e primitivizmit. Fonema –o fillimisht ka pasur kuptimin e foljes me qenë – është. O-ja e tillë është në përdorim edhe sot te gegërishtja jugore. Ndërsa fonema r-ë është tingull dridhës me të cilin shprehet lëvizja me shpejtësi dridhëse dhe rrëmbim. Kjo na jep të kuptojmë se o-ja e pohon lëvizjen r-ë me hov. Kur këto dy fonema sintetizohen dhe formojnë fjalën or. Prej fjalës or kemi shprehjet: ore djalë, ori vajzë, more djalë, mori vajzë, ormadhi, ormadhe. Kur personi kërcënohet me fuqi, i bëhet pyetje: Ç’ka të kanë hyp orët e je bërë si i trenuar? Ka njeri orë miri, por edhe me orë të keqe etj.

Fjala e dytë, -si, është një shprehje krahasuese (për shembull: unë si ti; i fortë si luan etj.).

Ndërsa, fjala loku tregon personin që jep dituri. Apoli është quajtur Lok ose Loksi dhe është gradë e tij, që ka kuptimin e fjalëve të sotme si mësues, profesor, prift, hoxhë etj. Fjala lok mbijeton edhe sot e kësaj dite te shqiptarët, si Loke, Loki, nëna loke, babalok, bacilok etj. Këto janë emra përkëdhelës për plakat dhe pleqtë duke i konsideruar se edhe ata luajnë rolin e Loksit për mësim dhe edukim të gjeneratës së re.

Emri Orsilok ka kuptimin që në gjuhën e sotme shqipe mund të thuhet: Orët i ka si Loku.

Emri Kreton përbëhet prej emrit Kretë dhe prapashtesës onë. Kretë është emër i ujdhesës së madhe në detin Mesdhe. Ndërsa, fjala e dytë onë, është fjalë e sotme e gegërishtes së jugut dhe tregon anët e horizontit, e cila në këtë rast e ka kuptimin e anës së banorëve të Kretës. Për emrin Kretë dhe fjalën onë jepet shpjegim i veçantë.

LELEGIA
Lelegët janë fis i vjetër pellazg - parahistorik, të cilët për herë të parë përmenden si fis që ka jetuar në jug të Peloponezit në krahinën e Lakonisë së sotme. Për këtë Pausania thotë:

“Pas Ermasit ndodhet Lakonia nga ana e perëndimit; dhe, siç thonë laqedemonasit vetë, Lelegu, që ishte autokton, u bë mbret i parë në këtë vend dhe prej këtij u quajtën leleg ata që sundonte ai.”⁵⁹

Në një rast tjetër Pausania thotë edhe kështu:

“Pas vdekjes së Lelegut, që ka qenë mbret në Lakoninë e sotme, e cila quhej atëherë Lelegia nga emri i tij.”⁶⁰

Nga kjo kuptojmë se mbretëria e parë e lelegëve është formuar në jug të Peloponezit. Por, sipas historianëve, ata kanë qenë të shpërndarë në viset bregdetare të Greqisë dhe të Azisë së Vogël duke filluar nga bregu jugor i Trojadës, kanë jetuar edhe në Kretë dhe në vise të tjera. Lelegët kanë qenë të përmendur edhe si detarë shumë të mirë. Por, lidhur me një citat të Aristotelit, thuhet se lelegët gjenden pothuajse në shumë vise, si në Etoli, Beoti, në Lokridë, Megare, në ujdhesën e Leukadës dhe në vise të tjera. Në kohën e Luftës së Trojës, sipas Homerit, lelegët kanë marrë pjesë në anën e trojanëve. Shkencëtarët vënë në dukje se në shumë objekte arkeologjike, si fortifikata, ndërtesa të rrënuara, varreza etj., kanë qenë gjurmët e mbeturinave të popullit Leleg. Telebojët janë degë e popullit Leleg, banorë të stërlashtë të shpërndarë në Greqi, në Azinë e Vogël dhe në shumë vende të tjera në pellgun lindor të Mesdheut. Emri Leleg ka kuptimin e fjalës së sotme shtegtar. Në shqipen e sotme me emrin leleg emërohet edhe shpendi shtegtar, për të cilin thonë se është emër Persian. Por emri Leleg është fjalë pellazgo-shqipe, që ka kuptimin shtegtar.

ATIKA
Për formimin e emrit Atika ka shumë mendime dhe shpjegime të ndryshme. Por ata që kanë tentuar ta shpjegojnë me anë të gjuhës së vjetër greke, nuk kanë kurrfarë lidhjeje reale, për arsye se nuk i kanë dhënë atë emër grekët, por këtë emër ia kanë dhënë vetë pellazgët nga koha e stërlashtë, para ardhjes së grekëve në këto troje. Kur dihet se si shumë emra që kanë formuar pellazgët dhe që kuptohen shumë lehtë në gjuhën shqipe, ashtu edhe ky emër fare lehtë mund të kuptohet në shqip, si gjuhë që trashëgon pellazgjishten.

Emri Atika përbëhet prej dy fjalëve shqipe: at, i skajuar – ati dhe prej fjalës ka. Fjala at ose ati është emër i prindit mashkull at ose baba. Ndërsa, fjala e dytë -ka është folje me pas, mënyra dëftore, koha e tashme, në njëjës, veta e tretë. Për t’u vërtetuar për këtë fjalë si prapashtesë te emri Atika, krahasoni me emra të vjetër nga antika dhe para antika, siç janë: Logi + ka = logika (sot në shqip, logjika), Atlanti + ka = Atlantika, anti + ka = antika etj. Mandej, fjala ka në shqipen e sotme përdoret edhe si ndajfolje, që në mënyrën habitore, siç janë: folja me pas + ka = paska, folja me fol + ka = folka etj. Si emri ati ashtu edhe folja me pas – ka kanë qenë të formuara qysh në kohën e formimit të sistemit patriarkal të shoqërisë pellazge në krahinën e Atikës. Këto dy fjalë janë shumë produktive dhe të mbarë gjuhës pellzgo-shqipe. Faktin se është emër pellazgo-shqip nuk mund ta kontestojë askush dhe tregon një realitet, që në kohën kur pellazgët e kanë emëruar këtë tokë me emrin Antika, në Greqi asaj kohe nuk ka pasur grekë. Në kohën parahistorike Atika është një nga qendrat më të mëdha të kulturës pellazgjike. Këtë na e tregojnë gjurmët arkeologjike të zbuluara në kohët më të reja, gjë që e thonë jo vetëm mitet, por këtë e vërtetojnë edhe historianët.

Kështu, ati i historisë, Herodoti, ndër të tjera, thotë:

“Në kohën kur pellazgët jetonin në tokën që sot quhet Helladë edhe Atinasit kanë qenë Pellazg dhe atëherë janë quajtur Kranej, ndërsa në kohën e sundimit të mbretit Kekrop janë quajtur Kekropid. Kur pas tij e merr pushtetin Erehtej, Atinasit e ndërrojnë emrin e vet dhe, sipas udhëheqësit ushtarak Joni, biri i Ksutit, i cili i ka udhëhequr Atinasit, marrin emrin Jonian.”⁶¹

Nga ky citat i Herodotit, kuptojmë se atinasit kanë qenë pellazgë dhe atëherë janë quajtur Kranej. Asaj kohe në Athinë ka sunduar mbreti Kekrop, prej të cilit athinasit marrin emrin e tij Kekropid. Në kohën e sundimit të mbretit Joni, atëherë athinasit kanë marrë emrin Jonian. Nga ky citat kuptohet se në Athin, si kryeqendër e Atikës, kanë qenë mbretër Kekropi dhe Joni. Historiani grek Sp.P. Llambru për Athinën si qendër më e madhe e Atikës, shkruan:

“Kranaoi, banorët pellazgjikë më të vjetër të Athinës, kanë lënë gjurmë të banesave të tyre nëpër kodrat shkëmbore, që ndodhen nga perëndimi dhe jug-perëndimi i Akropolit... Mbi këta shkëmbinj u gjetën dëshmi të qarta të jetës së kranajve, gjurmë me rëndësi për qytetin parahistorik të Athinës... Këto janë: themele banesash, varresh, mbeturina rrugësh e shkallësh, depo të nëndheshme, që të gjitha me shumicë dhe disa altare. Është, pra, një qytet i tërë i ndërtuar mbi shkëmbinj. Në qoftë se këto janë punë të kranajve, si ka të ngjarë, shohim se pellazgët e Atikës kishin qytetërim të zhvilluar. S’ishin shpërndarë nëpër ara dhe kasolle, por kishin banesa të qëndrueshme, që përbënin një qendër banimi të tërë.”⁶²

Nga kjo që thotë Llambru shihet se ai bazohet në fakte reale dhe të pakontestueshme, si dhe jep një pasqyrë të qartë për ndërtimin e Athinës si një nga qytetet më të vjetër në Atikë. Pra, siç shihet, fisi pellazg i kranajve vunë themelet e akropolit të Athinës dhe formuan qendrën mbretërore të pellazgëve në Athinë.

Në një rast Homeri thotë:

“E ata që erdhën nga krahina e Athinës

me kala të fortë, ku Erekteu mbretnoi

mu n’truell ku trimin nana tokë e lindi,

dhe vetë hyjnesha Athina e rriti...”⁶³

Ky citat i Homerit na dëshmon se Erekteu ka qenë mbret i Athinës dhe se e ka lindur nëna tokë, që do të thotë se ai si njeri dhe si mbret ishte autokton e jo i ardhur. Prej Erikteut, pra, banorët e Atinës marrin emrin e tij Erikt, gjegjësisht Eriktid, dhe ka kuptimin se Erikti rrjedh nga nëna pellazgjike Ida. Kodra, djali i Melantit, me prejardhje nga kaukonët e Pillit, i cili ka jetuar rreth vitit 1068 p. e.r. ka qenë mbret i fundit në Atikë. Emri Kodra është fjalë pellazgo-shqipe dhe është emër i një vendi që ka formën e një suke të lartë. Është fjalë e mbarë gjuhës shqipe dhe është mjaft produktive.

BEOTIA
Beotija është krahinë në mes të Atikës dhe Thesalisë. Historianët thonë se në Beoti “Populli quhej Pellazg, kurse krahina është quajt Beotia.”⁶⁴

Nga kjo kuptohet se në këtë krahinë si gjithkund në Greqinë e vjetër pellazgjike para helene kanë jetuar pellazgët.

Rrënja e emrit Beotia është be, që e ka marrë prej fjalës beja, që e ka kuptimin e fjalës betim, me u betuar. Ky emër rrjedh nga emri i qytetit Tebeja, vend ku bëhet betimi. Në Beoti gjendet edhe qyteti Tebe (te beja).
MESENA
Mesena është një mbretëri e vogël që gjendet në jugperëndim të Peleponezit. Në këtë mbretëri kanë sunduar Nelidët (njerëzit e Idës), të ardhur nga Azia e Vogël perëndimore. Vet emri Mesenë dëshmon se prejardhjen e kanë prej Mesapotamie të ardhur njëherë në Mezi të Azisë së Vogël dhe prej atje vijnë në Mesenë të Peloponezit.

Emri Mesenë është i formuar prej dy fjalëve, mes dhe enë. Fjala mes, si u shpjegua më parë, është fjalë e pastër pellazge dhe shqipe dhe do të thotë mes apo mjedis. Ndërsa, fjala e dytë është ena, e ka kuptimin ana me të cilën caktohet ana e horizontit. Se emri Mesena rrjedh nga emri Mesapotamia, na dëshmon jo vetëm me fjalën mes, me të cilin është formuar emri Mesena, por edhe me emrin Mesapot që gjendet në jug të Shqipërisë.

LAPIDËT
Lapidët janë një popull pellazg, që kanë jetuar në Thesali. Sipas V. Zamarovskyt, thuhet se: “Stërgjyshi i tyre konsiderohet se ka qenë Peneu, zoti i lumit me të njëjtin emër në Thesali, ose Lapiti, i biri i zotit Apollon.”⁶⁵

Prej kësaj, kuptojmë se lapitët e kanë pasur stërgjysh Peneun, prej kah e kanë zanafillën edhe fisi i lapitve. Emrin ky fis e ka marrë prej birit të Apolit – Lapit. Me emrin Lap ose me ll-ë, Llap, quhet një krahinë në veri të Prishtinës. Ndërsa banorët e Llapit quhen llapjan. Në rrethinën e Shkupit kosovarët i quajnë Lapët e Kosovës, d.m.th. me l-ë, Lap.

Lumi Penea në Thesali e ka marrë emrin nga mbreti i parë, i cili ka udhëhequr banorët që kanë jetuar në pellgun e këtij lumi. Sipas praktikës pellazge, zakonisht nga emri i mbretit të parë të një vendi, e marrin emrin vendi, populli dhe lumi më i madh i atij vendi. Në këtë rast, emri i lumit Penea e tregon emrin e mbretit të parë dhe emrin e popullit që ka jetuar në atë vend. Në të njëjtën kohë, nga citati i lartpërmendur, kuptohet se “stërgjyshi i tyre”, d.m.th. i lapidve, me emrin Peneu ka qenë mbret i kohës kur në Thesali peshkimi ka qenë degë kryesore e ekonomisë së banorëve të saj nga koha e bakrit. Kjo kohë e Peneut është përafërsisht koha e Aksit, e Alfeut dhe sigurisht pak kohë pas atit Skamandër. Kur Zamarovsky thotë “ose Lapiti, biri i zotit Apollon”, përsëri ai duke dashur të tregojë vjetërsinë edhe të Lapit, koha e të cilit, po ashtu, është shumë e vjetër, por që në krahasim me kohën e Peneut, Lapiti ka jetuar rreth 1000 vjet më vonë dhe është i kohës pellazgjike dhe ka qenë nip i Zeusit. Lapitët kanë qenë dy djemtë e Lapidit dhe kanë jetuar në kohën e mesme të bronzit. Me emrin Penea është quajtur lumi i Sharrit, që rrjedh nëpër Tetovë, që duke e kuptuar si emër sllav, shqiptarët kinse e kanë përkthyer nga sllavishtja në shqip dhe e quajnë Shkumbini. E njëjta gjë ndodh edhe me emrin e lumit Shkumbin në Shqipëri.

Realiteti qëndron aty se mbreti i parë që ka sunduar në Thesali e ka pasur emri Penea, prej kah e kanë marrë emrin banorët e asaj mbretërie – Penest. Penestët që më vonë janë shpërndarë në Maqedoninë e sotme perëndimore dhe në Shqipërinë e mesme, në luginën e Shkumbinit. Me të njëjtin emër populli i penestëve e ka emëruar lumin Penea të Sharit, që rrjedh nëpër Tetovë edhe lumi Shkumbini që rrjedhë pranë Elbasanit, e që më parë e ka pasur emrin Penea.

Në një rast tjetër Zamarovsky thotë: “Mbreti i fundit i Lapitëve, sipas miteve, ka qenë Polipeti i biri i Piritout.”⁶⁶

Nga ky citat kuptojmë se mbret i fundit i lapidve ka qenë Polipeti, i cili si duket ka qenë i kohës homerjane.

Emri Lapid përbëhet prej dy fjalëve, lap dhe idë. Sipas Spiro Kondos, te emri Lap kemi një metatezë të fonemave l-ë dhe –a. Prandej, prej emrit Alp rrjedh emri Lap. Ndërsa fjala idë është emër i nënës Idë. Ky emër i është shtuar si zakonisht për ta lartësuar popullin e Lapëve, me lartësinë e nënës Idë.