Abedin krosi
Download 1,49 Mb.
|
|
DARDANËT Dardanët janë një nga fiset pellazge, të cilët me kalimin e një kohe të gjatë bëhen popull që kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm historik në Ballkan, në Azinë e Vogël perëndimore dhe më gjerë. Përmendet se Dardani me gruan e tij, Baten, kanë formuar mbretërinë e Dardanisë. Nga Homeri përmendet vetëm fakti se ka themeluar Dardaninë, por nuk saktësohet vendi se ku. Në një shkrim historik flitet për një qytet në Greqi me emrin Dardan. Nga ana tjetër, në literaturë përmendet se Dardani ka pasur një djalë të quajtur Zaqinth, prej të cilit e merr emrin ujdhesa më e madhe në detin Jon. Por unë nuk kam gjetur të dhëna se Zaqinthi është i biri i mbretit Dardan, apo i ndonjë Dardani tjetër të mëvonshëm që nuk ka qenë mbreti i parë në Dardani. Me rëndësi është se Dardani vjen nga jugu i Ballkanit dhe, siç do të shohim, Zeusi e dërgoi në një anë ku do të mbretërojë në qetësi. Nga kjo kuptohet se Zeusi i jep territoret e Ballkanit qendror. Këtë e vërtetojnë shkrimet historike në kohën e antikës së hershme, kur Dardania bëhet shtet me një popullatë dhe territor të madh, e cila me fuqinë e saj sulmon dy herë Egjiptin. Kur është fjala për zanafillën e Dardanit, Homeri në “Iliadë” thotë: “Kronjani i lum’ që vran e kthjell ma s’pari
Këtu, sipas Homerit, Kronjani është ati Zeus, i cili e polli Dardanin që themeloi Dardaninë. Nga ana tjetër, edhe Vojtech Zamarovsky në veprën e tij “Heronjtë e miteve antike”, në faqen 97 thotë se Dardani është bir i Zeusit. Sipas Zamarovskyt, Dardani u martua me Baten, vajzën e mbretit Teukër. Me qenë se me mbretërinë e Teukrit, ndërlidhen shumë ngjarje me pasardhësit e Dardanit dhe të Bates, prandaj duhet të dimë edhe prejardhjen e Bates. Sipas shkrimeve të vjetra antike, shihet se në Azinë e Vogël veriperëndimore dhe në pjesën më të madhe të Ballkanit lindor e qendror, kanë jetuar një popull pellazg i quajtur Paion. Ky popull ka qenë i shpërndarë në pjesën veriore të pellgut të detit Egje. Një fis i painonve janë edhe teukrët shumë të përmendur në “Iliadë” të Homerit dhe që kanë jetuar në territorin e Teukrisë, që më vonë është quajtur Trojadë. Sipas shkrimeve letrare e historike të kohës antike dhe tregimeve mitike, nimfa, gjegjësisht zana Idë, martohet me Skamandrin – zot i lumit më të madh në mbretërinë e Trojës, prej të cilit merr emrin e tij - Skamandër. Idës me Skamandrin i lind djali Teukër, i cili, kur bëhet mbret, sipas tij, banorët e mbretërisë së tij u quajtën Teukër dhe mbretëria e tij u quajt Teukëri. Mbreti Teukër merret si mbreti më i vjetër te populli i paionëve dhe në përgjithësi në këtë rajon. Për këtë unë them se mbretëria e Teukrisë është e kohës pas atit dhe mbretit pellazg Zeusit. Ndërsa Paionët kanë qenë populli më i vjetër dhe më i zhvilluar në këtë rajon. Nëna Idë dhe ati Skamandër nuk janë prindër të Teukrit, sepse ati Skamandër dhe nëna Idë janë të një kohe shumë më të vjetër, prej të cilëve mendohet se është zanafilla e fiseve të para pellazge, nga koha kur dega kryesore ekonomike ka qenë peshkimi. Ndërsa formimi i mbretërisë dardane dhe mbretëria e teukërve është e kohës pas zhvillimit të blegtorisë, bujqësisë, zejtarisë dhe të detarisë. Prandaj, thuhet se Teukri është mbreti më i parë në botë. Sipas Homerit, pasardhësit e Dardanit i shohim në këto citate të tij: “Pastaj Dardani puell mbret Erykthonin...” Mandej shton dhe thotë: “Dhe Erykthoni puell mbretin e Trojsve,
Me këto citate të Homerit në “Iliad”, në mënyrë të qartë tregohen pasardhësit e Dardanit, të cilët sunduan në Dardani, në Trojë dhe në vise të tjera. DINASTIA E DARDANIT, NË DARDANI, TROJË, ETIOPI, ALBA DHE NË BRITANI Biri i Zeusit, Dardani, formon mbretërinë e tij dhe me të fillon dinastia e tij si vijon: 1. Dardani, 2. Eriktoni dhe 3.Trojsi, sunduan Dardaninë e bashkuar me Trojën. Pas vdekjes së Trojsit, në Dardani vazhduan të mbretërojnë: 4. Asaraku, 5. Kapi dhe 6. Ankizi. Ndërsa në mbretërinë e Trojës bëhen mbretër: 1. Ili, 2. Laomedonti dhe 3. Priami. Një djalë i Laomedontit, gjegjësisht vëllai i Priamit, ishte Titoni, i cili bëhet mbret i Etiopisë, me të cilin fillon dinastia e Titonit, dinasti për të cilën nuk di të dhëna të mëtejshme. Biri i Ankizit, Eneu, pas pushtimit të Trojës shkon në perëndim të gadishullit Apenine, ku ndërton qytetin Alba dhe popullin e Albës e quajti Alban, ku dhe bëhet mbret. Pas tij mbret bëhet i biri Askani. Ndërsa, djali i Silvis, Briti, që ishte nip i Eneut, shkon në Britaninë e sotme dhe bëhet mbret, ku, sipas kronistëve të mesjetës, dinastia e tij sundon afër 1500 vjet. DINASTIA E DARDANËVE Siç u tha më sipër, Dardani ishte djali i Zeusit dhe i dashnores së tij, Elektros, bija e Atlantit. Sipas Zamarovskyt, mbreti Dardan u martua me bijën e mbretit Teukër, të quajtur Batea, e cila me Dardanin ka pasur djalin, Erikthon. Thuhet se Dardani ka pasur edhe një djalë me emrin Zaqinth, i cili ka jetuar në një ujdhesë të detit Jon, të quajtur me emrin e tij Zaqinthi. Pas vdekjes së mbretit Teukër, Batea si e vetmja trashëguese e mbretërisë së të atit, bashkë me Dardanin nga Samothraka, ku kishin jetuar deri atëherë, u transferuan në mbretërinë e babait të saj. Me këtë bashkohen mbretëria e Dardanisë me të Teukrisë dhe formohet një mbretëri e madhe, e cila zinte një vend të gjerë, të pasur dhe strategjik. Sipas Zamarovskyt, “Erikthoni tjetër ishte djali i Dardanit, mbretit të Dardanisë dhe nip i Zeusit, Zotit suprem. Me gruan e vet Astiokën ka pasur djalë Trosin.”76 Nga kjo shihet se Dardani me Batean kanë pasur djalë Eriktonin, i cili më pas u bë mbret i Dardanisë së bashkuar me mbretërinë e Teukrisë. Mbreti Erikton me gruan e tij, Astiokën, ka pasur djalë Trojsin. Nga kjo kuptojmë se Eriktoni është nip i Zeusit. Ndërsa Trojsi është nip i Dardanit dhe i Bates dhe stërnip i atit Zeus - Zotit suprem. Mbreti Erikthon e forcon ekonominë në saj të strategjisë së shtetit të tij në pellgun verior të detit Egje. Këtë e ndihmoi shumë ngushtica Dardane, që sot turqit e quajnë Dardanele. Kjo ngushticë lidh Ballkanin dhe Azinë e Vogël, prej nga lidhet Evropa me Lindjen e afërt. Pas vdekjes së Eriktonit, mbret bëhet djali i tij, Trojsi, i cili edhe më tej e zhvilloi dhe e forcoi pushtetin e tij, duke forcuar ekonominë e vendit. Për nder të mbretit me famë, Trojsit, i cili, me kontributin e tij, mbretërinë e Teukrisë e lartësoi edhe më tepër në çdo pikëpamje, prandaj mbretëria e Teukrisë mori emrin e tij, TROJË. Në saj të strategjisë së Trojës, u forcua shumë edhe territori i Dardanisë. Trojsi me gruan e tij, Kaliroen, kishte tre djem, Asarakun, Ilin dhe Ganimedin. Pas vdekjes së Trojsit, mbretëria e tij u nda. Si thotë Zamarovsky: “Në Dardaninë e zvogëluar mbret u bë Asaraku, djali i tij i madh, kurse në Trojadën e ndarë, djali i vogël, Ili, i cili themeloi aty qytetin e ri Trojën ose Ilionin. . .“77 Nga ky citat kuptojmë se, pas brezit të tretë të dinastisë dardane, pas vdekjes së Trojsit, mbretëria dardano – trojane është ndarë përsëri, ku stërnipërit e mbretit Dardan u bënë mbretër në të dy mbretëritë, d.m.th. në Dardani dhe në Trojë (në Teukrin e stërgjyshes). Në Dardani u bë mbret Asaraku, ndësa në Trojë mbret u bë Ili. Trojsi, përveç Asarakut dhe Ilit, ka pasur edhe djalin më të vogël, Ganimedin, i cili qysh i vogël ka qenë i vdekur. Por me rastin e botimit të “Iliadës“ në gjuhën greke censura greke në kuadër të ndryshimeve në “Iliadë“ dhe “Odise“ të Homerit, nga xhelozia e madhe për Ganimedin, ka bërë ndryshime, duke shtuar shprehi jo kulturo-higjienike dhe shpifte ndaj birit më të vogël të Trojsit, d.m.th. ndaj Ganimedit të vdekur qysh në vogëli. Asaraku vazhdoi të mbretërojë në Dardaninë e mëparshme në brendinë tokësore, nga trojet e Kosovës së sotme, në rrjedhën e epërme të Vardarit, duke përfshirë Thrakin deri në brigjet perëndimore të Grykës Dardane (Dardaneleve të sotme). Pas Asarakut, në fronin mbretëror vjen biri i tij, Kapi, i cili e zhvilloi dhe e forcoi edhe më tutje mbretërinë dardane. Pas vdekjes së Kapit, mbret bëhet djali i tij, Ankizi. Në kohën e tij bëhet lufta dhjetëvjeçare e Trojës, në të cilën, edhe pse ishte në moshë të pleqërisë së thellë, përsëri ai mori pjesë në mënyrë aktive në mbrojtjen e saj. Me rëndësi është se Mbreti i Dardanisë, Ankizi, me djalin e tij, princin Ene, me të gjitha potencialet njerëzore, ushtarake dhe ekonomike u vunë në shërbim për përkrahjen e plotë të kushërinjve të tyre për mbrojtjen e Trojës madhështore. Eneu si komandant i forcave dardane, pas Hektorit, ishte mbrojtësi më i fuqishëm dhe më i suksesshëm i Trojës në luftë me akeasit. Eneun, si komandat i ushtrisë, me plotë të drejtë e kanë quajtur “krenaria e dardanëve trima dhe trim mbi trimat e tjerë të famshëm“.78 Pas pushtimit dhe shkatërrimit të Trojës, Eneun e urdhëroi e ëma e vet, perëndesha Afërdita, që të shkojë të kërkojë atdhe të ri bashkë me njerëzit që kishin shpëtuar gjatë shkatërrimit të Ilonit. Largimin e Eneut nga Troja dhe vendosjen e tij bashkë me shokët, e përshkruan Virgjili plotësisht në veprën e tij “Eneida“. Pas një udhëtimi të gjatë, Eneu me shokët e tij arriti dhe u vendos në perëndim të gadishullit Apenine, në një vend pak larg nga bregdeti Tiren, ku bashkë me ta ndërtoi qytetin Alba. Në këtë qytet dhe rrethinë formon mbretërinë e tij. Pas tij mbret bëhet i biri, Askani, i cili ndërtoi qytetin Alba Longa. Për Eneun dhe Askanin (Azganin), Lucie Anej Seneka thotë: “Eneu, hero i lavdishëm i Trojës. Pas rënies së Trojës, me urdhrin e nënës së tij, perëndeshës Afërdita (Venera), niset detit për të gjetur atdhe të ri. Djali i tij, Askani (Askanius), i quajtur edhe Iulus – sepse është dashur të bëhet trashëgues mitik gentis Iuliae, domethënë i fisit të Ilit (prej të cilit kanë rrjedhur Cezari dhe Augusti) – ka ndërtuar qytetin Alba Longa. Nga pjella e Askanit rrjedhin edhe dy vëllezërit Romuli dhe Remi, themeluesit legjendarë të qytetit të Romës, kështu që romakët, sidomos pas epit të Virgjilit “Eneida”, me të cilën krejt këto tregime e ka formuar besimin si pasardhësit të heroit trojan, Eneut, e nëpërmjet të atit të Romulit dhe Remit, zotit Mars (Kvirinit), dhe të prejardhjes së perëndive (Quirites).”79 Nga ky citat i Senekës dhe nga “Eneida” e Virgjilit si dhe nga shkrimet e tjera nga koha romake na vërtetojnë se pasardhësit e princit dardan Eneut gjatë kësaj kohe kanë sunduar në Romë. Me rëndësi është të përmendim se një nip i Eneut, i quajtur Briti, shkoi në Britaninë e Madhe të sotme. Atje gjen popullatën e quajtur Albion. Briti formon mbretërinë e tij, të cilën e emëron me emrin e vet, Britania. Për të sunduar më lehtë, Briti e ndau Britaninë në tri pjesë, të cilat i udhëheqin tre djemtë e tij. Në një pjesë, në Anglinë e sotme, për udhëheqës emëroi Lokrinin, prej të cilit edhe provinca mori emrin Lokrinia. Në Vells emëroi Kamberin, prej nga edhe mori emrin provinca e tij Kamberia. Ndërsa në Skoci emëroi Albanin, prej të cilit edhe provinca e tij u quajt Albania. Nga kjo shihet se emri Alban është transferuar prej Eneut nga Dardania në Itali dhe nëpërmjet nipit të Eneut, d.m.th. Britit, emri Alban është transferuar edhe në Skoci të Britanisë së Madhe. Në kohën më të re emrin Albania e hasim edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës edhe atë në mes të New York-ut. Siç u përmend edhe në fillim, Briti mbretërinë e tij e quajti Britani dhe prej tij fillon dinastia mbretërore e Britit, e cila zgjat afër 1500 vjet. Këtë e vërtetojnë kronistët e mesjetës. Dega e dytë e dinastisë në mbretërinë e Trojës fillon me djalin e dytë të Trojsit – Ilin, i cili u bë mbret i Trojës. Ili ishte person inteligjent dhe shumë i aftë. E ndërtoi qytetin për mrekulli dhe e quajti me emrin e vet Ili, që më vonë trojanët e quajtën edhe Ilion. Me rëndësi është se në qytetin e ri ndërtoi edhe fortifikatën madhështore dhe historike të quajtur Pergama. Ilioni ishte qendër strategjike e Trojës, sepse ishte pranë ngushticës Dardane, e cila lidhte Ballkanin me Azinë e Vogël, gjegjësisht Evropën me Lindjen e afërt. Në shumë raste nëpër shkrime të ndryshme shihet se nuk e dallojnë emrin e mbretërisë së Trojës me emrin e kryeqytetit të saj - Ili. Prandaj, nëpër vepra dhe harta historike me emrin Trojë shënohet emri i qytetit të Ilit, që do të thotë se nuk e kanë të qartë se pas ndërtimit të qytetit të ri nga mbreti Il (Yll), kryeqyteti i mbretërisë së Trojës merr emrin e ndërtuesit të tij, domethënë emrin e mbretit Il. Prej nga emri i kryeqytetit të Trojës – Ili në shumë raste është i regjistruar me sufiksin onë, si fjalë e pastër pellazgo-shqipe, të prapashtuar nga trojanët dhe është formuar emri Ilionë. Më vonë, në shkrimet greke, emrit të kryeqytetit të Trojës i kanë shtuar sufiksin - os dhe e kanë quajtur Ilios. Ndërsa romakët e quajnë Ilium, duke i shtuar sufiksin latin – um. Apotheoza e emrit të qytetit Ili shihet në titullin e veprës monumentale të Homerit, “Iliada”. Sepse emrit Il (i shquar Ili) i bashkëngjitet emri i bjeshkëve të larta të Trojës – Ada, dhe formohet emri Iliada. Pra, Homeri emrit të qytetit Ili i shton emrin Ada për ta lartësuar me bjeshkët e Adës dhe për ta hyjnizuar qytetin e Ilionit. Kjo është një apotheozë, që në shkrimet antike i japin rëndësi të madhe. Dua të përmend se emrat Ida dhe Ada janë emra me të cilat lavdërohen njerëzit, si heronj dhe si të shenjtë, si dhe objektet e ndryshëm, duke i lartësuar me lartësinë e bjeshkëve të Adës dhe Idës, që gjenden në Trojë. Ky lartësim me lartësinë e bjeshkëve është mënyrë e shprehjes te pellazgët, prej kah më vonë përdoret shprehja hyjnore që ka kuptimin e lartësimit në lartësinë e yjeve, deri në hapësirën e pafundme të qiellit. Edhe emri i Ilit, mbretit të Trojës, ia kanë dhënë këtë emër për ta lartësuar dhe për ta shenjtëruar. Pas vdekjes së mbretit të famshëm Il, në fronin mbretëror në Trojë vjen djali i tij, Laomedonti. Edhe ky si mbret vazhdoi ta forcojë në çdo pikëpamje shtetin e Trojës. Vazhdoi t’i mbajë marrëdhëniet e mira me shtetet fqinj dhe me shtetet e tjera. E forcoi ekonominë e vendit duke shfrytëzuar strategjinë e vendit, ku lidhet Ballkani me Lindjen e Afërt. Pas Laomedontit mbret i Trojës u bë biri i tij, Priami, i cili sundoi gjatë në kohë. Për grua kishte Hekubën, bijën e Dimanit, mbretit të Frigjisë. Si thotë Homeri, Priami me Hekubën ka pasur nëntëmbëdhjetë fëmijë, prej të cilëve dymbëdhjetë kanë qenë djem dhe shtatë vajza. Priami ka pasur edhe gra të tjera, me të cilat ka pasur edhe shumë fëmijë të tjerë. Thuhet se ai ka pasur gjithsej pesëdhjetë fëmijë. Prej djemëve më i madhi ka qenë Hektori. Pas tij më të përmendur kanë qenë: Paridi, Likaoni, Troili, Dejfobi, Heleni, Astiamakli, Ezaku. Prej vajzave: Kasandrën, Polisena, Kreuza etj. Hektori ka qenë kryekomandant i ushtrive që ishin në koalicion në luftën për mbrojtjen e Trojës nga pala kundërshtare e udhëhequr nga Atridi Agamemnon. Si njeri ushtarak ishte një nga më të fortët dhe guximtari më i madh në mes ushtarëve të Trojës. Hektori dallohej me trimërinë dhe shkathtësitë e tij. Kishte trup të zhvilluar dhe me shtatë të lartë e të bukur. Ishte i dashur, shpirtmirë dhe bujar. Në një rast, Zamarovsky shkruan: “Hektori në çdo aspekt e ka tejkaluar kundërshtarin e vet, kryekomandantin e ushtrisë akease - Agamemnonin, ndërsa prej akeasve e ka kaluar vetëm trimi Akil, por vetëm me fuqi trupore.“80 Hektori ka qenë me plotë kuptimin e fjalës mbrojtës i popullit trojan. Me udhëheqjen e tij ushtarake, në mënyrë profesionale, të gjitha luftërat me armiqtë i ka zhvilluar me sukses dhe me të, Pergama ka qenë e papushtueshme. Prandaj, trojanët e kanë adhuruar Hektorin si Zot të tyre. Paridi ishte biri i Priamit dhe i Hekubës. Ky merret si shkaktar i Luftës së Trojës, edhe pse shkaku i vërtetë ishte tjetër, si u tha edhe më sipër. Siç është shpjeguar në të dyja epet e Homerit, në këtë luftë u vranë heronjtë më të mëdhenj nga të dy palët. Në luftën për mbrojtjen e Trojës u vra edhe kryekomandanti i ushtrisë së Trojës, Hektori. Megjithatë, Paridi në fund kreu veprën me të cilën fitoi famën duke e vrarë Akilin, kreshnikun më të madh në mesin e akeasve. Megjithatë, për heroizmin e Paridit censura greke në të dy veprat epike të Homerit nuk lejoi të përmendet një gjë e tillë. Por, pas vdekjes së Homerit, për heroizmin e Paridit ka shkruar Leski nga Mitilena, në veprën e tij me titullin “Iliada e vogël”, të botuar në shek. VII –VI para Krishtit. Prej nga më vonë është shkruar për famën e Paridit në të gjitha veprat e panumërta të shkruara për fatin e kobshëm të Trojës. Në Luftën e Trojës mbreti Priam e pësoi shumë keq. Fundi i luftës rezultoi me atë që asnjë prej trashëgimtarëve të Priamit nuk i ka mbijetuar rënies së Trojës. Të gjithë djemtë e Priamit u vranë në luftë për mbrojtjen e Ilionit. Në fund, edhe vetë mbretin Priam e vret para altarit të zotave djali i Akilit, Piri - Neoptolemi. Në fund, Ilioni u dogj dhe u shkatërrua që në themel. Por fama e qëndresës nuk u shua kurrë. Pasardhësit e heronjve të Trojës, të cilët në realitet ishin edhe stërnipërit e Dardanit, si pjellë zeusiane, formuan dinastitë mbretërore, pothuajse, në të gjitha shtetet evropiane ku mbollën diturinë dhe kulturën pellazge. Një nga pasardhësit dardan ka qenë edhe djali i Laomedontit, Titoni - vëllai i Priamit. Aurora (Agimi), e cila ishte bija e mbretit të Etiopisë së largët, siç thuhet në shkrimet e vjetra, e grabiti Titonin, u martua me të dhe e mori në Etiopi. Pas vdekjes së të atit të Aurorës, Titoni bëhet mbret i Etiopisë, që do të thotë se pasardhësit e Dardanit formojnë dinastinë dardane edhe në Etopinë e largët. Gjurmët linguistike nga koha e dinastisë së Titonit i shohim edhe sot në Etiopi. Titoni me Aurorën ka pasur dy djem, Emationin dhe Memnonin. Emationi nuk bëri asgjë me famë. Ndërsa, djali i dytë, Memnoni kur dëgjoi për sulmet e akeasve në Trojë, mobilizoi një ushtri të fortë të kalorësisë dhe i erdhi në ndihmë xhaxhit të tij, Priamit, dhe iu bë krah i fortë kushëririt të tij, Hektorit, në luftë kundër akeasve. Memnoni ishte një burrë i guximshëm dhe sypatrembur. Kishte një trup shumë të zhvilluar dhe të bukur, me një fuqi të pakrahasueshëm. Kur djali i xhaxhit të vet, Hektori, vritet nga Akili, ai mori rolin kryesor si udhëheqës në luftë dhe u bë kryekomandant i ushtrisë së koalicionit për mbrojtjen e Trojës. Por në një luftë me akejtë Memnoni vritet nga Akili. Ardhja e Memnonit në ndihmë për mbrojtjen e Trojës, tregon se lidhja e gjakut dardan nuk shkëputet asnjëherë. Këtë Memnoni e dëshmoi në luftë dhe në fund ra dëshmor për mbrojtjen e Trojës. BETEJA E KADESHIT Si forcë ekonomike dhe ushtarake dardanët përmenden për pjesëmarrjen ushtarake në betejën e njohur të Kadashit më 1286 p. e.r. Në këtë betejë, dardanët me forcat e tyre u bashkohen hetitëve dhe fiseve të tjera pellazge, të bashkuara në luftë kundër faraonit të Egjiptit, Ramzesit II. DARDANËT ME USHTRINË DETARE SULMOJNË EGJIPTIN NË DELTËN E NILIT Është i njohur edhe sulmi i dardanëve kundër Egjiptit, i kryer nga deti, në deltën e Nilit. Në këtë sulm, dardanët pësojnë humbje. Një pjesë e ushtrisë vritet, një pjesë robërohet dhe Faraoni i inkuadron në radhët e ushtrisë së vet, ndërsa ushtria tjetër zbraset në ujërat e Mesdheut. Kjo tregon se Dardania ka qenë shtet i fuqishëm dhe ka pasur një territor të madh. Dardania ka pasur dalje në detin Egje në drejtim të grykës Dardane. Por thuhet se përkohësisht ka pasur dalje edhe në detet Adriatik dhe Jon. Sulmi dardan kundër Egjiptit nëpër det tregon se sa të zhvilluar e ka pasur detarinë. Kjo tregon se Dardania, krahas forcave ushtarake tokësore, ka pasur të zhvilluar edhe ushtrinë detare. Kjo është një dëshmi se edhe dardanët si popull pellazg kanë qenë popull yjor, por edhe popull ujor. Që do të thotë se edhe dardanët kanë lundruar me anijet e tyre nëpër detin Egje dhe në Mesdhe. DARDANËT PËRMENDEN VETËM NË RASTET E KONFLIKTEVE USHTARAKE Në kohën kur Maqedonia ishte në gjendje të vështirë politike, kur pas më tepër se katër dekadave pas vdekjes së Lekës së Madh dhe në kohën kur Pirua i Epirit ishte i zënë me ushtrinë e tij në Itali, e cila ishte e vetmja forcë që mund t’i pengonte sulmet nga jashtë, keltët në vitin 280 p. e.r. me tri ushtritë e tyre nisen për në Greqi duke kaluar nëpër Maqedoni. Këtë ushtri të keltëve duhej ta ndalonte Maqedonia. Në këtë rast, mbreti dardan i ofroi Maqedonisë ndihmë 20.000 ushtarë për ta zbrapsur ushtrinë kelte. Por mbreti i atëhershëm maqedonas Ptoleme Kerauni, i bindur se me ushtrinë e tij do t’u bënte rezistencë sulmeve të keltëve, refuzoi ndihmën ushtarake të mbretit dardan. Por ushtria maqedonase u shkatërrua tërësisht, ku edhe vetë Ptolemeu gjeti vdekjen. Për shkak të epërsisë së shtetit maqedonas, për një kohë Dardania nuk kishte mundësi që të dalë në skenë si forcë politike dhe ushtarake. Por, pas dobësimit të shtetit maqedonas nga sulmet kelte, Dardania shfrytëzoi rastin dhe pushtoi pjesën e fundit të mbetur të Peonisë. Me këtë pushtim dardan, Peonia përfundimisht zhduket si shtet ballkanik. Edhe pse për një kohë Maqedonia ka pasur epërsi politike dhe ushtarake në krahasim me Dardaninë, por në histori nuk kam hasur shpjegime pse Dardania ka qenë e pushtuar nga Maqedonia. Aleksandri i Madh ka luftuar me ilirët, ka zhvilluar luftime me tribalët dhe mandej është drejtuar kah Thrakia dhe në fund ka vazhduar luftime në lindje kundër Persisë. Dardanët kanë qenë popull luftarak dhe shteti i tyre ka qenë i fortë ushtarakisht. Këtë mund ta shohim ngase kur Roma i drejton tre legjione për ta pushtuar Dardaninë, dy legjione hyjnë në luftë, ndërsa një legjion tërhiqet plotësisht dhe nuk pranon të luftojë me trimat dardanë. ÇFARË THONË SHKENCËTARËT E KOHËS MË TË RE PËR POPULLIN, GJUHËN DHE TERRITORIN DARDAN Në veprën e Zef Mirditës “Studime dardane” me të dhëna serioze na paraqitet një pasqyrë e përgjithshme për popullin dardan dhe për Dardaninë. Krahas kësaj, ai jep shumë të dhëna të rëndësishme edhe nga shumë studiues të kohës më të re për Dardaninë. Këtu, krahas shpjegimeve të Zef Murditës, do të jap edhe disa mendime nga të dhënat historike, linguistike dhe arkeologjike të studiuesve të ndryshëm për dardanët, të cilët do t’i citoj dhe komentoj me të dhënat nga literatura antike. Kur Zef Mirdita bën fjalë për lëvizjet e popullit prej Ballkanit qendror për në Azinë e Vogël, thotë: “...Këto lëvizje i provojnë edhe ngjashmëritë e emrave trojan me ato ilir.”81 Me këtë autori dokumenton në mënyrë reale se emrat trojan janë të ngjashëm me ato ilirë, edhe pse autori, në mungesë të njohurive të plota shkencore për lidhshmërinë direkt historike të pellazgo – shqiptarëve, por, nga ana tjetër, ai është nën influencën e teorisë së Eqrem Çabejt, se nëna e gjuhës shqipe është ilirishtja, e kjo teori është nën ndikimin e teorisë së panilirizmit të linguistëve gjermanë. Për këtë kam dhënë shpjegim të veçantë kur kam folur për ilirët. Në të njëjtën kohë, autorit shihet se i mungojnë të dhënat për dy gjëra: E para është se Dardania ishte shtet i shtrirë nga Ballkani qendror e deri në verilindje të detit Egje. Mbreti Dardan, i cili jetonte në ujdhesën e Samothrakës me gruan e tij, Baten, pas vdekjes së mbretit Teukër (vjehrrit të tij), bashkë me gruan e vet si trashëgimtare e vetme, shkojnë në mbretërinë e Teukrit. Sipas të dhënave në “Iliadë” të Homerit, banorët në mbretërinë e Teukrit janë quajtur teukër. Sipas nipit të Dardanit dhe të Bates, mbretit Trojsi emri i mbretërisë Teukëri u zëvendësua me emrin Trojë dhe emri i popullit teukër u zëvendësua me emrin Trojan. Siç është thënë më parë, luftën dhjetëvjeçare të Trojës e udhëheqin plotësisht brezi i gjashtë dhe i shtatë i dinastisë së Dardanit, thënë më drejt mbreti Priam me princin Hektor të Trojës dhe mbreti Ankiz me princin Ene të Dardanisë. Së dyti, dardanët ishin fqinj të fiseve ilire (enkelejt, taulantët, pirustët etj.) si dhe me të gjithë popujt e tjerë që sot e kësaj dite janë të njohur si fise dhe popuj ilir dhe thrakas kanë qenë të një gjaku pellazg dhe kanë folur të njëjtën gjuhë pellazge, me ndryshime të të folurave dialektore të saj. Këtu dua të shtoj se gjuha që kanë folur ilirët dhe dardanët është një e folur dialektore e pellazgjishtes, e cila është folur me ndryshime të vogla ose të mëdha në gjithë hapësirën e kontinenteve të vjetra nga Himalajet e deri në Atlantik, që do të thotë se është folur e njëjta gjuhë, si në Iliri, në Dardani, ashtu edhe në Trojë. Më tej, Zef Mirdita thotë: “Në një anë bredhjet e Eneut dhe të heronjve të tjerë trojanë, siç janë Paridi, Hektori, Priami, Anhisi dhe Asaraku, të cilët kishin prejardhje ballkanike dhe dardane, dhe, në anën tjetër, bredhja e Kadmit, birit të mbretit fenikas i Agenorit dhe e Telefasës, i cili është konsideruar si themelues i Tebës në Beoti dhe që në Heladë ka sjellë kultin e Dionisit që e kishte njohur në Egjipt.”82 Para së gjithash, dua të sqaroj se pasardhësit e Dardanit nuk janë bredhës siç ka qenë Kadmi, sepse Paridi, Hektori, i ati i tyre, Priami, ishin pasardhës të stërgjyshit të tyre Teukrit. Këta nuk e lëshuan gjatë në kohë Trojën derisa heroikisht u vranë për mbrojtjen e Ilionit. Ndërsa, mbreti dardan Ankizi dhe i biri i tij, princi Ene, pas shkatërrimit të Ilionit me të vërtetë bredhin derisa vendosen në atdheun e ri, në bregdetin perëndimor të gadishullit Apenine. Në atdheun e ri u takuan me fise të shumtë, të cilët u takonin popujve pellazg. Ata flisnin një gjuhë të përbashkët me pak ndryshime. Prandaj, qytetarët e qytetit të tij, Alba, Eneu i quajti me një emër të përbashkët, Alban, emër i vjetër i dardanëve dhe i mbarë pellazgëve. Nga ana tjetër, bredhja e Kadmit është bredhje për të kërkuar motrën e vet, Evropën. Ai e ndërton Tebën bashkë me shokët e vet në mes të Beotisë, ku banonin popuj pellazg, që gati flisnin të njëjtën gjuhë, por, edhe pse në literaturën e vjetër greke njihet kinse Kadmi ka qenë fenikas, ai në realitet ka qenë nga një fis pellazg. Kultin e Dionisit dhe shkrimin në Greqinë e vjetër pellazgjike para helene nuk e solli Kadmi, kanë qenë të përhapur në tërë bazenin e Mesdheut dhe në vise të tjera ku kanë arritur t’i përhapin vetë pellazgët. Si përfundim do të kisha thënë se gjithkund ku kanë takuar pasardhësit e Dardanit dhe Kadmit, kanë kontaktuar me fise dhe popuj pellazgë, të cilët përbënin botën e madhe pellazgjike, ku shumica dërrmuese kanë qenë Pellazgë. Lidhur me këtë, Zef Mirdita thotë: “Por edhe Georg Cipeli ka pas vërejtur se ky teban, simbol i dyndjes fenikase prej Egjiptit apo Fenikisë, sjell shkrimin, kulturën dhe njohjen e përpunimit të metalit.”83 Edhe një shpjegim i tillë i G. Cipelit është dhënë në bazë të shpjegimeve të autorëve grekë, të cilët, me qëllim apo pa qëllim, kanë dhënë shpjegime jo reale. Ky shpjegim i Cipelit, sido që të jetë, mohohet nga këto fakte: ardhja e Kadmit në Beoti nuk është dyndje masive fenikase, por ai ka ardhur me disa persona që e kanë shoqëruar atë për të kërkuar motrën e tij, Evropën. Kadmi, duke mos pasur guxim të kthehej në vendlindje nga i ati Agenor pa e gjetur të motrën, bashkë me shokët e tij ndalet në Beoti dhe themelon Tebën. Po të kishte popullatën e vet fenikase, ai do të formonte mbretërinë e vet në mesin e popullit të vet fenikas. Por ai, sipas këshillave të orakullit, shkoi në mesin e enkelejve, ku pas një kohe enkelejtë, duke i parë shkathtësitë dhe mençuritë e tij, e bëjnë mbret të tyre, d.m.th. u bë mbret i enkelejve e jo i fenikasve. Përveç kësaj, në Greqinë e vjetër pellazgjike para helene, në kohën e Kadmit ka lulëzuar kultura trojane dhe ajo kreto-mikene, si në kohën homeriane ashtu edhe më vonë. Në kohën e Kadmit te popujt pellazg, si në Azinë e Vogël perëndimore ashtu edhe në Ballkanin jugor, ka qenë e zhvilluar blegtoria, bujqësia dhe në masë të madhe nëpër qytete është zhvilluar zejtaria, ku në radhë të parë është zhvilluar përpunimi i metaleve. Krahas këtyre veprimtarive, zhvillohet anijendërtimtaria, me të cilën pellazgët mbisundojnë në detin Mesdhe e më gjerë. Sa për shkrimin pellazg, bindshëm dëshmohet nga Nermin Vlora-Fallaski në veprën e saj voluminoze “Gjeneza e gjuhës shqipe”, ku ka dëshifruar një numër të madh të shkrimeve epigrafike, duke i shpjeguar me anë të gjuhës shqipe. Në një rast Nermini thotë: “Për t’u dalë në krye këtyre kërkesave, ndihmë të madhe do të kemi nga dokumentet epigrafike të të parëve tanë, të cilët, nga Egjeu e deri në Atlantik, shpreheshin në të njëjtën gjuhë dhe shkrim me të vetmin alfabet të tyre, d.m.th. me atë të pellazgëve.”84 Në të njëjtën kohë, Nermini e thotë edhe këtë: “Përsa i përket alfabetit fonetik të parë të quajtur “pellazgjik”, Diodor Siqilioti na informon se poetët para Homerit shkruanin po me atë alfabet. Dhe nga i njëjti burim mësojmë se po ky alfabet përdorej së paku dhjetë shekuj para Krishtit. Diodori shton më tej se të parët që e sollën alfabetin e tyre në Itali dhe në Evropë, me disa përmirësime dhe përshtatje ishin vetë pellazgët.”85 Nga krejt kjo vetiu kuptohet se mveshja e përhapjes së alfabetit dhe të përpunimit të metaleve nga Kadmi nuk është e vërtetë. Epigrafisti serb P. Petroviq thotë: “Përmendoret e gjetura në Tërnovcën e Madhe dhe në Bosilgrad, janë gjetur në territorin e dardanëve, fis ilir.”86 Nga ky citat kuptojmë se Petroviqi tregon dy gjëra reale dhe të sakta: territori i vendgjetjes së monumenteve është Dardania. Kur thotë se dardanët janë ilirë, me këtë tregon se dardanët nuk janë grekë, por, në mungesë të njohurive për realitetin pellazg, ai emrin pellazg e zëvendëson me emri ilir, gjë që shihet te shumë shkencëtarë të tjerë. Për këtë, gjerësisht kam dhënë shpjegim kur kam shkruar për ilirët. Në një rast Zef Mirdita shkruan: “Garashanin thotë se rajoni i Lebanit “e kanë banuar padyshim dardanët”. Përkatësia etnike e popullsisë së këtij rajoni, në kohën e hekurit është në kuptim të ngushtë të fjalës dardan.”87 Nga kjo që thotë Garashanini kuptohet se në këtë rajon të Ballkanit qendror kanë jetuar dardanët dhe se në kohën e hekurit në këtë rajon padyshim ka jetuar populli etnik dardan. Një karakteristikë e veçantë arkeologjike te ilirët, që është evidente edhe te dardanët, janë tumat. Për të cilat thuhet: “Në një përfundim të tillë na shtynë edhe zanafilla e tumave të përmendura, të cilat gjenden në territorin e gjerë të Ballkanit perëndimor, duke filluar prej Glasinacit e nëpër territorin dardan dhe peon e deri në Maqedoninë e Epërme. Kjo tregon se bartësit e “kulturës së tumave” janë të karakterit ilir nga territori i Ballkanit perëndimor. Aq më tepër, shfaqja e tumave në territorin qendror ilir është e kohës së bronzit të hershëm, respektivisht, e mijëvjeçarit të dytë p. e. s. Por që në shekullin XII – XI p. e. s. përfundon formimi i elementit etnokulturor, që njihet me emrin e përbashkët ilir.”88 Nga kjo kuptojmë se, krahas fiseve dhe popujve të tjerë, në Ballkanin perëndimor dhe qendror përfshihen edhe viset e dardanëve, ku gjenden edhe sot e kësaj dite tumat, si varreza të prijësve të mbretërive në trojet dardane. Krahas tumave, është një karakteristikë e veçantë edhe mënyra e varrimit me anë të rrasave të vendosura vertikalisht dhe të mbuluara përsipër, po me rrasa guri, gjë që është karakteristike te shumë fise pellazge në Ballkan. Kur bëjmë fjalë për tumat dhe mënyrën e varrimit, këtë traditë dardanët e kanë përhapur edhe në Trojë. Këtë e shohim me rastin e varrimit të Hektorit. Lidhur me ndërtimin e fortifikatave, E. Çershkovi thotë: “Mund të supozohet se këto kala kanë lindur në epokën e hershme, kanë vijuar zhvillimin e tyre gjatë gjithë periudhës së bronzit, për t’u bërë në kohën e hallshatit lloje dominuese të vendbanimeve të njerëzve.”89 Nga ky citat i Çershkovit kuptojmë se edhe në Dardani kemi shumë kala të tilla, të cilat janë ndërtuar që në kohë të hershme, e që më vonë, në kohën e hallshtatit, janë shndërruar në vendbanime të përhershme të dardanëve. Përderisa tumat ishin të karakterit ilir dhe të përhapura në Ballkanin perëndimor dhe qendror, kalatë janë karakteristikë e përgjithshme pellazgjike. Kjo karakteristikë e ndërtimeve të fortifikatave reflektohet edhe te dardanët, si popull inteligjent dhe si pjellë e Zeusit. Mjafton të përmendim dy fortifikata, siç janë, fortifikata pranë kryeqytetit dardan të Shkupit, në juglindje të Nerezit të Epërm, e cila, sipas arkeologut anglez Evens, është ndërtuar me gur të zi ciklopik, dhe fortifikata monumentale e Pergamës së ndërtuar në Ilionin nga Ili - mbret i Trojës, biri i Trojsit dardan, e cila është e njohur në histori nga “Iliada” e Homerit. Arkeologia zagrebase Ivica Dagmaxhiq thotë: “Në këtë proces edhe lumi më i madh i dardanëve, i cili më parë quhej peon Aksios dhe të cilin Homeri e lavdëron e ka marrë emrin ilir Vardarios.” Shkencëtarja I. Dagmaxhiq kur thotë se lumi i madh i dardanëve më parë është quajtur Aksios nga peonët dhe mandej kinse e ka marrë emrin ilir Vardarios, jep shpjegim ashtu siç thonë grekët e vjetër. Realiteti qëndron aty se si ilirët, dardanët, ashtu edhe peonët, janë fise dhe popuj pellazgë, të cilët kanë folur të njëjtën gjuhë pellazge. Prandaj, edhe pse peonët e quajnë të njëjtin lum Aksi, siç është regjistruar në “Iliadë” të Homerit dhe dardanët – Vardar, janë emra të të njëjtit lum, ku emrin e parë ia kanë dhënë peonët, ndërsa emrin e dytë, Vardar, ia kanë dhënë dardanët e jo ilirët, edhe pse paionët, dardanët dhe ilirët janë popuj të një gjaku dhe kanë folur të njëjtën gjuhë pellazge. Emrat Aksi dhe Vardar kanë kuptim që shpjegohen vetëm në gjuhën pellazgo – shqipe. Për kuptimin e emrave Aksi dhe Vardari do të jepet shpjegim i veçantë. Mandej, shkencëtarja I. Dagmaxhiq thotë: “Duket se Dardania në fushën e Kosovës së sotme i ka takuar edhe më parë këtij areali onomastik (respektivisht juglindor, Z. M.). Më vonë bie nën ndikimin e fortë të trevës së mesme dalmatin.” Kur thotë se Dardania në Fushën e Kosovës së sotme i ka takuar edhe më parë këtij areali onomastik, ka plotësisht të drejtë, sepse dardanët janë krijuar në kohën pas kronidëve, si pjellë e atit Zeus, i cili Dardaninë e dërgoi në një anë, që të sundojë në qetësi. Ajo anë është toka që mori emrin e tij – Dardania. Koha e Dardanit është në të njëjtën kohë e Kadmit. Si dardanët ashtu edhe pasardhësit e Kadmit - ilirët, kanë qenë popull që janë quajtur pellazgë dhe gjuha e tyre e përbashkët ka qenë pellazgjishtja. Nga kjo kuptohet se onomastika e Dardanisë ka karakteristikat e veta, por që në esencë është e njëjtë me onomastikën e fiseve dhe popujve të tjerë pellazg. Më tej kur konkludon Dagmaxhiq thotë edhe këtë: “Nga e gjithë kjo që u tha, del qartë konfuzi se bartësit e kësaj gjuhe në këtë territor ishin ilirët dhe gjuha e tyre mund të quhet gjuhë ilire. Veç kësaj, bartësit e kësaj gjuhe ilire ishin bashkëkohësit e qytetërimit kreto – mikenase nga mijëvjeçari II p. e. s. siç dokumenton mjaft bindshëm Milan Budimiri.”90 Në këtë konkluzion, kur thotë se “del qartë konfuzi”, mjaft bukur shpreh atë që shkencëtarët e mëparshëm evropianë kanë përdorur shprehjen, enigmën e pazgjidhur të etruskëve dhe të gjuhës së tyre. Prandaj, gjuhën që kanë folur dardanët e quajnë gjuhë ilire, d.m.th. njësoj si edhe për gjuhën etruske që e quajnë gjuhë ilire. Por enigma si për etruskët ashtu edhe për gjuhën që kanë folur dardanët merret ilirishtja. Mandej, kur thotë “Veç kësaj, bartësit e kësaj gjuhe ilire ishin bashkëkohësit e qytetërimit kreto – mikenase . . .”, është një shpjegim jo real. Ndërsa dokumentimi bindës i M. Budimirit është në frymën e paniliristëve gjermanë, që është teori enigmatike e pazgjidhur, e unë do të thosha se është një qorrsokak teorik, edhe pse Milan Budimiri e thotë në mënyrë të qartë se dardanët janë substrat pellazg, por ai, si duket, nuk ka arritur të thotë se gjuha e përbashkët e ilirëve dhe e dardanëve është pellazgjishtja. Ky problem zgjidhet kur të pranohet si popull dhe si gjuhë e përbashkët e të gjithë popujve pellazg që kanë jetuar të shpërndarë në tri kontinentet e vjetra, prej Himalajeve e deri në Atlantik. E që sot si gjuhë më e pastër trashëguese e pellazgjishtes është gjuha shqipe. Shtoj edhe atë se edhe ilirët janë popull pellazg; po ashtu, edhe ilirishtja është një e folur dialektore e pellazgjishtes. Fanulla Papazogllu në një rast thotë: “I marrë në përgjithësi, materiali (onomastik, Z. M.), të cilin e kemi përmbledhur më sipër, tregon se Dardania duhet të konsiderohet si areal onomastik i veçantë. Fakti se emrat ilirë që gjenden në gjithë territorin e Dardanisë dhe se numri i tyre mjaft i madh, që janë pa dyshim me prejardhje ilire, dhe të dëshmuar vetëm në Dardani, tregon se onomastika ilire në Dardani ka qenë autoktone dhe jo e ardhur nga jashtë.”91 Mendimi i kësaj shkencëtareje se Dardania duhet të konsiderohet si areal onomastik i veçantë, është i qëlluar dhe është i vërtetë, për arsye se populli dardan fillimisht ka qenë i shpërndarë nga Kosova e sotme e deri në thraki te ngushtica Dardane në lindje. Nga kjo del se onomastika dardane, si thotë shkencëtare Papazogllu, është autoktone. Kur thotë se numri i madh i emrave me prejardhje ilire, duhet të dimë se gjuha që kanë folur ilirët dhe dardanët, është gjuha e përbashkët pellazge, që është një realitet autokton. Kur Mate Suiq thotë se “Çështja e importit është gjë normale në kufijtë e ndikimeve kulturore. Ato nuk e determinojnë etnosin dhe as kufijtë etnik. Çdo bashkësi primitive merr prej ndikimeve të huaja atë që mund ta asimilojë ose ta përdorë.”92 Edhe pse Dardania në bazë ka qenë shtet i Ballkanit qendror, ai ka qenë për një kohë të gjatë edhe shtet Egjeo – Mesdhetar dhe me të vërtetë ajo në fillim më shumë ka dhënë se sa ka marrë. Fenomeni i logut te dardanët ka qenë shumë i zhvilluar dhe ka ndikuar që kultura e saj të zhvillohet në një nivel të lartë, prandaj, në këtë kuptim, ndaj fqinjëve mendoj se dardanët më shumë kanë dhënë se sa kanë marrë. Por kur bëhet fjalë për gjuhën, marrëdhëniet me popujt fqinj dardanët i kanë pasur shumë korrekte. Kjo ka ndodhur sepse kanë folur një gjuhë të përbashkët pellazge, si me fqinjët lindor – thrakas, ashtu edhe me fqinjët jugor dhe perëndimorë – ilirë. Megjithëse traditat e dokeve dhe zakoneve të dardanëve kanë qenë të përbashkëta, përsëri ata janë dalluar si nga fqinjët perëndimorë, jugorë edhe ndaj atyre lindorë. Dardanët kanë pasur një ekonomi të zhvilluar, me një sistem shtetëror – ushtarak, dhe nuk kanë lejuar që të bëhen ndryshime etnike në dëm të tyre. Mandej, në citatin e mëposhtëm, duke njohur vetëm lidhshmërinë etnike dhe kulturore të dardanëve me ilirët dhe duke mos i njohur lidhjet etnike dhe kulturore edhe me fqinjët lindorë - thrakas, thuhet: “Me sa u tha më sipër, imponohet vetvetiu përfundimi se bartës të kulturës së pjesës qendrore të Gadishullit Ballkanik, që përfshin Kosovën, rrjedhën e Epërme të Vardarit, Moravën jugore, Moravën perëndimore, territorin e Nishavës dhe të Timokut, që prej mbarimit të periudhës së bronzit dhe gjatë gjithë kohës së hekurit e tutje, kanë qenë ilirët, të cilët autorët antikë i kanë quajtur me emrin e përbashkët dardanë.”93 Siç u tha më sipër, shihet se autori nuk e ka të njohur faktin se etnosi i popujve ilirë dhe ai i popujve thrakas, në të njëjtën kohë edhe dardanët, rrjedhin prej etnosit të përbashkët pellazg. Prandaj, edhe sot tentohet që emri Ballkan të zëvendësohet me emrin Gadishulli Ilirik, duke u mbështetur në konstatimin e etnisë së përbashkët iliro-thrakase. Kur thuhet se autorët antikë i kanë quajtur me emrin e përbashkët dardan, këtë duhet ta kuptojmë se Dardania dhe dardanët janë një tërësi shtetërore dhe etnike e veçantë, edhe pse janë të një etnosi të përbashkët me të gjithë popujt e saj fqinj, të cilët i takojnë etnosit pellazg. Pra, në citatin e lartpërmendur zëvendësohet etnosi pellazg si kuptim që përfshin fiset dhe popujt e gjakut dhe të gjuhës së përbashkët pellazge me etnosin ilir, i cili është pjesë e etnosit pellazg. Por, siç kam përmendur më parë, pas pushtimit të Dardanisë nga romakët, me zgjedhjen e perandorëve me prejardhje ilire, e në veçanti të perandorëve të lindur në Dardani, si në Romë ashtu edhe në Bizanti, i emërojnë me emrin e përbashkët Ilir, si ilirët ashtu edhe dardanët bashkë me mezët, tribalët, panonët me peonët, maqedonasit, epirotët etj. Shkecëtari Gërga Novak në veprën e tij “La nazionalita dei Dardani”, në faqen 74, thotë: “Straboni është i pari që dardanët i konsideron ilirë.” Edhe ky shkencëtar, duke u nisur nga ngjashmëria e onomastikës ilire dhe dardane, e pranon atë që thotë Straboni, që dardanët janë ilirë. Edhe ky, si shumë shkencëtarë të tjerë, nuk e ka të njohur se ilirët dhe dardanët janë popuj pellazg dhe se kanë gjuhë dhe kulturë të njëjtë pellazge. Apiani në një rast e thotë këtë: “Jo vetëm ilirët, por edhe paionët (panonët, Z. M.) në afërsinë e të cilëve gjenden edhe retët dhe norikët, dhe mezët që gjenden në Evropë dhe të gjitha fiset që kufizohen me to dhe jetojnë në anën e djathtë të atij që lundron nëpër Histros (Danub, Z. M.) dallohen prej së larti nga poshtë prej helenëve dhe secilin e quajnë me emër të veçantë, por viset e të gjithë këtyre i quajnë me emrin e përbashkët ilir.”94 Ky citat i Apianit, i zgjedhur nga Zef Mirdita, na jep një pasqyrë se në anën e djathtë të Danubit jetojnë shumë popuj që dallohen nga helenët dhe se të gjithë kanë emra të veçantë, por viset e tyre i quajnë me një emër të përbashkët, iliri, d.m.th. si vend. Me këtë, në një anë, na jep të kuptojmë se edhe në bazenin danubian jetojnë fise dhe popuj që flasin të njëjtën gjuhë që kanë folur ilirët, por me emra të ndryshëm. Nga ana tjetër, Mirdita dëshiron ta zmadhojë kuptimin popull Ilir dhe me këtë do të dokumentojë se edhe dardanët janë ilirë. Këtë e bën nga mosnjohja se të parët e popullatës dardane quhen Pellazg e jo ilirë dhe se ilirët dhe dardanët e kanë zanafillën të përbashkët dhe njëkohësisht si popull Pellazg. Mandej, Zef Mirdita thotë: “Duke marrë parasysh krejt sa u tha për prejardhjen etnike të dardanëve, del se ata kanë qenë ilirë me një substrat etnik paleoballkanik, i cili, sipas M. Budimirit, do të ishte substrat pellazg.”95 Kur Zef Mirdita thotë se prejardhjen etnike dardanët e kanë nga ilirët, nuk është e vërtetë. Por kur thotë se kanë një substrat paleoballkanik, i cili, sipas Budimirit, “do të ishte substrat pellazg”, kjo është plotësisht e saktë, ngase, si shumë fise dhe popuj të tjerë pellazg, edhe ilirët dhe dardanët janë popuj pellazg. Si për ilirët në përgjithësi, ashtu edhe për dardanët dhe popujt e tjerë me prejardhje pellazge, kemi shumë pak të dhëna nga shkrimet greko-romake, sepse, si thotë R. Katçiqi: “Shkruanin për ta nëse kishin konflikte ushtarake, nëse merreshin me piratëri në det ose nëse kishte diçka me interes rreth dokeve të tyre të çuditshme.”96 Megjithatë, nëpërmjet veprave epike “Iliada” dhe “Odisea” të Homerit dhe nëpërmjet shkrimeve historike dhe letrare të kohës antike, dalin në dritë shumë gjëra, por kur është fjala për dardanët mjaftojnë veprat epike të Homerit, ku tregohet një kohë e tërë për dardanët, e cila quhet “Koha Homeriane”. Në veprat e Homerit jepet një pasqyrim i plotë për të gjitha fiset dhe popujt pellazg. Në kohën më të re shkencëtari Hans Krahe duke studiuar hidroniminë e Evropës, ka ardhur në përfundim për ekzistimin e një gjuhe të lashtë evropiane, “... e cila ende nuk kishte qenë e klasifikuar në njërën prej gjuhëve të më vonshme dhe jo vetëm që nuk është e vërtetuar me hidroniminë e lashtë, por më vonë një varg karakteristikash të përbashkëta gramatikore dhe në një shumicë të fjalëve.”97 Sipas kësaj që thotë Hans Krahe, unë e kuptoj se ai jo vetëm hidronimit e vjetra evropiane, por ka vërejtur se është përdorur një gjuhë me karakteristika të veçanta gramatikore, që ai nuk e ka pasur të njohur, e ajo është gjuha pellazge, të cilën e trashëgon gjuha shqipe. Dua të vë në dukje se si thonë shkencëtarët S. Kondo, N. Vlora-Falaski, G. Catapano e të tjerë, se shkrimet e vjetra pellazge mund të shpjegohen vetëm me anë të gjuhës shqipe si trashëguese e saj. Shpjegimin e asaj gjuhë të lashtë mund ta bëjnë vetëm shkencëtarët që e njohin mirë dhe rrënjësisht gjuhën shqipe. Kur bëjmë fjalë për logun si fenomen dhe si karakteristikë e përgjithshme e pellazgëve, Zef Mirdita, në një rast, e vë në dukje si aktivitet kulturor te dardanët: “Një nga komponentët karakteristike të këtij elementi etnik paleoballkanik – mediteran ka qenë edhe hareja, gëzimi, kënga dhe muzika, veti, që sipas Strabonit, kanë qenë fenomene të përditshme te dardanët.”98 Me këtë citat, siç shihet, Mirdita tregon vetëm një lloj aktiviteti që dardanët e kanë zhvilluar në vende publike, që asaj kohe te pellazgët është quajtur log, term i cili përdoret edhe sot e kësaj dite te shqiptarët, por si fjalë internacionale sot përdoret si fjalë logika (logi + ka), gjegjësisht logjika. Duke marrë për bazë veprën e tij “Studime dardane” Zef Mirdita jep konstatimin e vet si vijon: “Nga e gjithë kjo që u tha vetvetiu imponohet përfundimi se dardanët janë me prejardhje ilire, me një element etnokulturor të dukshëm paleoballkanik dhe me gërshetime të elementit thrakas në ekstremitete lindore të territorit të tyre. Më në fund, pjesa dërrmuese e shkencëtarëve, të cilët merren me problemin që trajtuam, përkrah prejardhjen ilire të dardanëve.”99 Konkludimi i Zef Mirditës, në bazë të shkrimeve të shkencëtarëve të kohës më të re, se dardanët janë me prejardhje ilire nuk është e saktë, për arsye se si ilirët ashtu edhe dardanët janë njësoj popull pellazg. Por kur thotë se janë me një element etnokulturor të dukshëm paleoballkanik, është thënie e vërtetë si për ilirët, për dardanët, po ashtu, edhe për të gjitha fiset dhe për të gjithë popujt e vjetër pellazg. Kur thotë me gërshetime të elementit thrakas, dardanët normalisht kanë pasur marrëdhënie etno-kulturore si me ilirët ashtu edhe me thrakasit si popuj të një gjaku pellazg dhe me një gjuhë të përbashkët pellazge me pak ndryshime në të folurat dialektore. Edhe pse Zef Mirdita e thekson faktin se dardanët janë me prejardhje me një element etnokulturor dukshëm paleoballkanik, por në konkluzion i ikën asaj që thotë Budimiri se dardanët kanë qenë një substrat pellazg, një thënie plotësisht reale. Me këtë kuptoj se shumica e shkencëtarëve që përmend Mirdita, por edhe vetë ai i largohet një realiteti të madh të pashpjeguar sa duhet deri më sot. E kjo është prejardhja e përbashkët pellazge, si e ilirëve ashtu edhe e dardanëve, si dhe e një numri të madh popujsh pellazg. Dadanët si popull pellazg, kanë një të kaluar të shkëlqyeshme në historinë e tyre dhe kanë kontribuar në gjithë Evropën me gjuhën dhe kulturën e tyre pellazge. Këtë na e dokumentojnë, si Homeri, Hesiodi si dhe logografët e hershëm dhe e gjithë literatura e antikës së hershme, po ashtu edhe shkrimet e kronistëve të mesjetës. SHPJEGIMI I DISA EMRAVE PERSONALË TË DARDANASVE Shumë emra të dardanëve nga koha e stërlashtë janë fjalë që përdoren edhe sot në gjuhën shqipe. Më poshtë do të shpjegohen disa emra më karakteristikë. DARDANI Emrin Dardan e shpjegojnë se rrjedh nga dy fjalë, dardh dhe anë. Të dy këto fjalë janë në gjuhën shqipe, ku d-ja e dytë ka qenë dh-ë, por në mungesë të dh-së është përdorur d-ja. Pra, sipas tyre, jo Dardan, por emri i vërtetë është Dardhanë, që ka kuptimin ana e dardhave. Unë mendoj se, edhe pse emri Dardan përputhet me dy fjalët që e përbëjnë këtë emër, d.m.th. dardh ana, përsëri emri Dardan ka kuptim tjetër. Nuk përbëhet prej fjalës dardhë, por prej fjalës d’ar dhe d’anë. Në të folurën e sotme thuhet: dhe ar, dhe anë, gjegjësisht arana, apo ana e art. Ku fjala e parë nuk është dadh, por është formanti ar, shumë i përdorur asaj kohe. Ku tingujt e artikuluar d-ë ar dhe d-ë anë janë shprehje, që kanë kuptimin e fjalës që sot e përdorim -dhe, me kuptim të dheut apo tokës, por sot përdoret edhe si lidhëse. Prej nga emri Dardan ka kuptimin e formës së vjetër ar ana, gjegjësisht ana e artë. TROJSI Emri Trojsi është i përbërë prej dy fjalëve, troj dhe si. Fjala trojë do të thotë vend për ndërtim të ndërtesave për banim. Ndërsa fjalëza si, në këtë rast është prapashtesë, njësoj si te fjalët mësuesi, punuesi etj. KALIROE Kaliroe është emër i gruas së Tojsit. Emri Kaliroe përbëhet prej dy fjalëve, kali dhe roe. Fjala kali është emër i kafshës shtëpiake, që dresohet dhe përdoret për udhëtim, për ngarkim, për tërheqjen e qerreve etj. Ndërsa fjala roe do të thotë jeton, që në këtë rast, përdoret për të treguar se e përjeton dhe do ta përjetojë udhëtimin me kalë. Fjala kaliroe sot në gjuhën shqipe përdoret si fjalë e zakonshme. Si, bie fjala, kur fëmija hipën nëpër pemë, më i madhi i thotë: “Ç’ka kaliroesh nëpër pemë, do të rrëzohesh! Shpejt zbrit poshtë!” Pra, në vend që të thuhet “ç’ka hipën nëpër pemë?”, përdoret fjala kaliroesh në vend të fjalës hip. Kjo ka ndodhur atëherë kur fjala kaliro është përdorur shumë shpesh, aq sa në shumë raste e ka zëvendësuar fjalën hip. Fjala kaliroesh është përdorur atëherë kur kuajt kanë qenë mjet shumë i rëndësishëm për udhëtim. Kalirimi ka qenë ideal si mjet i përsosur për udhëtim. Prandaj, edhe fëmijët i kanë emëruar me këtë emër me dëshirë që të bëhen kalorës të mirë. Mbretëresha Kaliroeja bashkë me mbretin kanë bërë udhëtime nëpër territorin e mbretërisë së tyre të madhe. AFËRDITA Hyjnesha e dashurisë Afërdita ishte gruaja e mbretit të Dardanisë, Ankizit. Njëkohësisht ishte edhe nëna e princit dardan, Eneut. Emri Afërdita është fjalë e pastër e gjuhës pellazge dhe shqipe. Përbëhet prej dy fjalëve, afër dhe dita. Fjala afër tregon diçka që është afër ose që do të afrohet, e cila në këtë rast tregon afrimin e daljes së dritës së mëngjesit. Ndërsa fjala dritë do të thotë kur jemi në terr burimi i dritës zbardh dhe njerëzit shohin me sy çdo gjë në dritë. Në këtë rast tregon afrimin e dritës që lëshon Dielli herët në mëngjes. Afërdita e ka emrin ylli që del në lindje pak para se të dalë dita, i cili lajmëron njerëzit se do të dalë drita e mëngjesit dhe më pas do të lindë Dielli. ASKANI Askani (sot – Azgani) është djali i Eneut dhe i Kreuzës, domethënë është person i gjakut dardano - trojan. Fjala askan, gjegjësisht azgan, ka kuptimin e njeriut që ka zhvillim tej mase, me trup të hedhur dhe shumë të zhvilluar. Me fjalën azgan emërohet edhe personi që është trim dhe shumë i aftë për të kryer çdo punë. Siç shihet, fjala azgan është e përbërë prej fjalëve azg dhe fjalës anë si prapashtesë. Fjala e parë azg është fjalë që i është bashkëngjitur fjalës pel (pjellë) dhe është formuar emri Pelazg, i cili, siç është thënë kur është shpjeguar, ka kuptimin pjellë azgane.
Tingujt e artikuluar –i dhe l-ë si tinguj të artikuluar janë formuar qysh në epokën e primitivizmit (egërsisë). SINTETIZIMI I I-SË ME L-ËN FORMON EMRIN –IL
Më vonë edhe tingulli i dikurshëm i artikuluar –i, shndërrohet në –y, dhe në gjuhën e sotme letrare shqipe përdoret –yll (në njëjës) dhe yje (në shumës). Është interesant se në studimet e shkencëtares Nermin V. F. ky emër në shkrimet epigrafike të vjetra prej rreth tre mijë vjetësh, siç shprehet ajo vetë, prej Egjeut e deri në Atlantik. Kjo fjalë është gjetur në shumës edhe atë në këto forma: yj, yjor dhe yjëzon, varësisht nga mënyra e të shprehurit të tekstit epigrafik. Këto forma të emrit yll, pra yj, yjor dhe yjëzon dhe formave të tjera, janë shprehje që kanë mbijetuar vetëm në gjuhën shqipe si trashëguese e pellazgjishtes edhe atë si në të folurën popullore shqipe, ashtu edhe në gjuhën e sotme letrare të saj. Lidhur me këtë që u tha më lart, Nermini konkludon: “Duke e arsyetuar fjalën “yj”, e cila përdorej, për sa kam zbuluar deri tani, nga pellazgët, ilirët, etruskët dhe sot mbijeton vetëm në gjuhën shqipe, mund të konsiderohet, me të drejtë, se kjo fjalë i përket periudhës para – indoevropiane.”100 Më tej ajo thotë: “Si e shtruam më sipër, edhe në Gadishullin Iberik gjenden mbishkrime të njohura me ato të Ilirisë dhe të Etrurisë, të cilat janë shkruar me alfabetin e pellazgëve dhe kuptohet me ndihmën e shqipes. E kishim fjalën për yjet. Le ta lexojmë edhe këtë stelë të Portugalisë, stela nr. 22, ku gjendet një tjetër mbishkrim që i përket botës yjore:
__________________________________________________ Ia L’ ho A have apa dedicato dedicated it yjnoris aile Divinta toth Deitiaes në in in ro vita life
Nga ky citat dhe nga kjo pasqyrë në tre gjuhë kuptojmë se si në Iliri, në Etruri, ashtu edhe në gadishullin Pirinej, nëpër epigafi është e regjistruar fjala yjor dhe se mbishkrimet janë të shkruara me shkronja pellazge dhe se mund të deshifrohen vetëm me anë të gjuhës shqipe. Që do të thotë se edhe fjala yjnoris është shkruar me të njëjtat shkronja pellazge dhe mund të kuptohet vetëm me anë të shqipes. Nga fakti epigrafik ku përdoret fjala yll, kuptojmë se nuk është e rastit që në “Iliadë” të Homerit shpesh përdoret shprehja “pellazgët hyjnor”. Nga ana tjetër, edhe emri i mbretit të Trojës, Ilit, nuk është fjalë e imagjinuar nga Homeri, por është emër hyjnor që ia kanë dhënë prindërit, që fëmija i tyre Ili të bëhet i mrekullueshëm dhe i paharrueshëm. Dhe, me të vërtetë, mbreti Il u bë i paharrueshëm me ndërtimin e qytetit, që mori emrin e tij, Ili, me fortifikatën historike të Pergamës. Nga kjo kuptojmë se në kohën homeriane, fjala yll ose yje është përdorur si emër dhe si shprehje kozmogonike me të cilën e kanë lartësuar, zakonisht, personalitetin me lartësinë e trupave qiellorë. Kjo apoteozë kozmogonike si te të gjithë pellazgët, ashtu edhe te dardanët, është vazhdimësi e lartësimeve të njerëzve dhe të objekteve të ndryshme duke i lartësuar me lartësinë e maleve të shenjta të Idës dhe të Adës që gjenden në Trojë. Kur mbreti Il ndërtoi kryeqytetin e Trojës, ai e emëroi me emrin e vet Ili, që popullata dardano – trojane e quajtën Ilion, d.m.th. i shtojnë prapashtesën pellazgo-shqipe onë, që ka kuptimin e fjalës –anë. Kjo do të thotë se me këtë emër kryeqytetin ta hyjnizojnë. Edhe Homeri me emrin e kryeqytetit të Trojës e emëron veprën madhështore të tij, “Iliada”, ku emrit Ili i ka shtuar edhe emrin e malit më të lartë në Trojë të quajtur Ada, me qëllim që ta lartësojë Ilionin dhe gjithë Trojën me lartësinë e malit Ada. EMRI ILI (YLLI) ËSHTË PËRDORUR SI ANTROPONIM DHE SI EMËR OBJEKTESH Emri i trupit qiellor ylli në kohën pellazge është përdorur si emër madhor kozmogonik dhe është shumë i përhapur, sidomos në kohën homeriane. Këtë emër e hasim në forma të ndryshme, por si rrënjë kanë emrin Il, siç do të shohim më poshtë. Si u pa më lart, këtë emër e ka pasur edhe mbreti i Trojës, Ili, prej të cilit e merr emrin edhe kryeqendra e Trojës Ili ose Ilioni dhe Homeri e quan “Iliada”. Emri i mbretit ilir Bardhili përbëhet prej dy fjalëve, bardh dhe ili, që ka kuptimin Ylli i bardhë. Në ekipin e argonautve bënte pjesë edhe personi që quhej Hilas, të cilin e rrëmbyen zanat (nimfat) në bregun e djathtë të Propontidës.102 Deanira me Herakliun “...së bashku edukonin fëmijën e tyre Hilin dhe fëmijët e tjerë.”103 “Ilioneu – djali më i ri i Amfionit, mbretit teban dhe gruas së tij, Niobës.”104 Si emër populli dhe shteti, kemi Ilirin si shtet të ilirëve. Ilirët kanë jetuar në Ballkanin perëndimor dhe qendror. “Ilion, emër i një qyteti tjetër, e hasim në Molossis, në lindje të Buthrotomit.”105 Si hidronim e hasim me emrin Ilisu106, i cili gjendet në Greqi. PRIAMI
Emri i vërtetë i Priamit është Podark. Ky emër është i përbërë prej dy fjalëve, pod dhe ark. Fjala pod do të thotë lartësi. Ndërsa fjala ark ka kuptimin e veglës së harkut për gjuajtjen e shigjetës. Prej nga emri Podark do të thotë harkëtar i lartë, shënjues i kualitetit të lartë në gjuajtje me hark (fukës).
Emri Parid përbëhet prej dy fjalëve, par dhe idi. Fjala par është numri rreshtor i parë. Ndërsa fjala e dytë idi, është emër i bjeshkës Idë. Ky emër i është shtuar si apoteozë për të lartësuar emrin Par-i me malin e Idës. Në mënyrën rrjedhore ky emër bëhet – prej parisë, prej nga, për nder të Paridit, e ka marrë emrin kryeqyteti i Francës, Paris. TROILI Troili është djali i Priamit, luftëtari i madh për mbrojtjen e Trojës. Emri Troili është i përbërë prej dy emrave, Troj dhe Ili. Emri i parë Tro (Troj) është emri i Trojës i bashkëngjitur me emrin e dytë Ili, që është emër i mbretit Il dhe njëkohësisht edhe emri i kryeqytetit të Trojës. Kuptimi i emrave Trojë dhe Ili janë shpjeguar më sipër. HELENI Heleni ishte biri i Priamit dhe i Hekubës. Ishte magjistar i përsosur. Emri Helen është i përbërë prej dy fjalëve, helë dhe enë. Hela është emër i një vegle që ka kuptimin e një shipi, apo boshti që shërben për pjekjen e mishit të qengjit, dhisë, apo të shpendëve. Ndërsa, fjala e dytë enë do të thotë anë. Për këtë emër gjerësisht flitet kur bëhet fjalë për emrin e helenëve.
Emri Kasandra përbëhet prej fjalëve, ka, së dhe andrra. Fjala ka është folje me pas, në mënyrën dëftore, në njëjës, koha e tashme, veta e tretë. Fonema s-ë tregon se personi ka diçka, që në këtë rast tregon se ka diçka në andërr. Fjala andërr është shprehje e vjetër me të cilën kanë shprehur diturinë e njeriut. Kjo shprehje është përdorur nga koha e parë e epokës së dytë të qytetërimit të hershëm dhe prej fillimit të bronzit përdoren shprehi më adekuate, siç janë dituri, mençuri, mentor (mentar) etj. Në fillim nuk kanë ditur të thonë ka (në tru) dituri, por ka (dituri) si në andërr, me kuptim se ka dituri logjike. POLIKSENA Poliksena (në greqisht shkruhet - Polixena) është vajza e Priamit dhe e Hekubës. Emri Poliksena përbëhet prej dy fjalëve, poliks dhe ena. Rrënja e fjalës poliks është pol (sot thuhet poll). Pra, fjala pol si folje në mënyrën habitore bëhet polika (poli+ka). K-ja pas i-së në greqisht shkruhet me iks ( X ) dhe folja polik shkruhet polix, e cila lexohet poliks. Ndërsa fjala e dytë ena ka kuptimin e fjalës ana. Emrin Polik si relikt i vjetër gjendet edhe sot te shqiptarët në shumë vende. Si patronim e gjejmë edhe në fshatin Rashçe të Shkupit. DINASTIA DARDANE NË ALBA TË GADISHULLIT APENINE Pas rënies së Trojës qyteti i Ilionit u shkatërrua në themel. Princi dardan Eneu i mori njerëzit që shpëtuan nga rrëmuja e luftës në Ilion dhe, sipas këshillës së nënës së tij hyjneshës Afërditë, u nis për të gjetur një atdhe të ri. Me vete i mori të atin, Ankiz, dhe djaloshin e tij, Askanin (Azganin). Por i mbeti gruaja Brizidë, të cilën nuk mundi ta gjejë në rrëmujën e shkatërrimeve të Ilionit. U largua nga Troja me shumë anije në drejtim të perëndimit. Në udhëtim nëpër det pati shumë vështirësi, por në fund arriti në bregdetin perëndimor të gadishullit Apenine, ku u vendos me të gjithë njerëzit e vet. Atje u prit shumë mirë nga vendasit dhe bashkë me ta ndërtoi qytetin e dytë të ri, të cilin, sipas Dionis Halikarnasit, e quajti Alba, ndërsa banorët e saj i quajti Alban. Për të siguruar banorët ai këtë qytet e rrethoi me një mur të madh mbrojtës. Ndërkohë, mbreti i Latiumit i dha vajzën Lavinia për grua, me të cilën ka pasur djalë Selvin. Kur mbreti Latin vritet në një luftë, pasi nuk kishte pasardhës, mbretëria e tij mbetet në duar të Eneut. Qytetin Alba Eneu e bëri kryeqytet të mbretërisë së tij, të cilën e quajti Albania. Eneu u bë mbret dhe me te fillon dinastia dardane në Albani të gadishullit Apenine. Eneu mbretëroi prej vitit 1181 e deri në vitin 1176 p. e.r. Pas tij, pushtetin e trashëgoi djali i tij, Askani (Azgani). Ai mbretëroi në selinë e Albës, në kohën prej 1176 - 1151 p. e.r. Kur ai ndërtoi qytetin e ri, të cilin e quajti Alba Longa, selinë mbretërore e transferoi në këtë qytet, ku dhe mbretëroi prej 1151 – 1138 p. e.r. Në mbretërinë e Eneut, pas Askanit, sipas Elena Kocaqit, nga kjo dinasti sundojnë këta mbretër: Selvi (1138 – 1109 p. e.r.), Ene Selvi (1109 – 1078), Latin Selvi (1078 – 1027), Ati (1027 - ?), Albani (1027 – 988), Epyti (988 – 962), Kapi (962 – 934), Kapetu (934 – 921), Tiberi (921 – 913), Agripa (913 – 872), Allodiou (872 – 853), Aventini (853 – 816), Proka (816 – 793), Numitori (793 - ?), Kluil (? – 670), Meti Fufeti (670- 655). Me mbretin Meti Fufeti përfundon dinastia e mbretërisë së Ene Dardanidit. Për të gjithë mbretërit e kësaj dinastie, Elena Kocaqi jep shpjegime të veçanta në veprën e saj “Albanët”. Nga gjaku dardan, bija e Numitorit, Rea Selvia, lind dy bineq, të cilët quheshin Romuli dhe Remi. Të dy vëllezërit rriten dhe bëhen shumë të zotë. Së bashku ndërtojnë një qytet të ri, diku afër Alba Longës, në vendin e quajtur Pallatinë. Për emërimin e qytetit të ri u krijua një mosmarrëveshje në mes dy vëllezërve. Në këtë rast, Romuli vret Remin dhe qytetin e ri e quajti me emrin e vet Roma; më pas, Romën e bëri mbretëri dhe vetë u shpall mbret i saj. Nga kjo shihet se Romuli bëhet mbret i parë në Romë dhe me të fillon dinastia e tij, e cila zgjati prej 753 e deri në vitin 510 p. e.r. Sipas Elena Kosaqit, në këtë shtet kanë sunduar këta mbretër: Romuli (753 – 716), Numa (716 – 672), Tul Hostili (672 – 640), Anku Marku (640 – 611) Lokum Tarkuin Prisku (611 – 578), Serve Tuli (578 – 534) dhe Luk Tarkuin Superbi (534 – 510). Me këtë përfundoi edhe kjo dinasti mbretërore, ku popullata ishte e përzier me banorë të fiseve të ndryshëm pellazg vendas, si: etrurët, tirenët etj. dhe të ardhurit, si: dardanët, elidasit, arkadasit etj. si dhe vendas që nuk ishin pellazg, si: latinët, italët etj. Për këtë dinasti, Lucie Anej Seneka thotë: “Eneu është hero i lavdishëm i Trojës. Pas rënies së Trojës, me urdhrin e nënës së tij - perëndeshës Afërdita, u nis drejt detit për të gjetur atdhe të ri. Djali i tij Askani (Ascanius), i quajtur, po ashtu, Iulus – sepse është dashur të bëhet trashëgues mitik - gentis Iuliae, i fisit të Ilit (nga të cilët rrjedhin Cezari dhe Augusti) – ka ngritur qytetin Alba Longa. Nga pjella e Askanit rrjedhin edhe dy vëllezërit Romuli dhe Remi, themeluesit legjendar të Romës, kështu që romakët, sidomos pas epit të Virgjilit “Eneida” me të cilën të gjitha ato rrëfime të formuara, kanë besuar se ata janë trashëguesit e heroit trojan Eneu, nëpërmjet atit të Romulit dhe të Remit, zotit Mars (Kvirinit) dhe trashëgimisë hyjnore (Quirtes).”107 Poemat e Homerit “Iliada” dhe “Odiseu” janë vepra që e kanë bazën te këngët kreshnike të popujve pellazg të Azisë së Vogël perëndimore dhe të Ballkanit qendror dhe jugor. Siç duket në tërësi ato i ka kënduar vetë Homeri nëpër logje të ndryshme publike. Të dy poemat e Homerit njerëzit, të cilët i kanë njohur shumë mirë si pellazgjishten ashtu edhe greqishten e vjetër, i kanë përkthyer dhe botuar në greqishten e vjetër. Këto vepra epike, ku tregohen ngjarjet e Luftës së Trojës dhe për bredhjet e Odiseut pas mbarimit të kësaj lufte, censura greke i ka gjymtuar shumë pjesë të rëndësishme nga përmbajtja e tyre, të cilat regjimi nuk i ka lejuar të botohen në tërësi. Ndërsa vepra e Virgjili, “Eneida”, është vazhdimësi e poemave të Homerit, ku personazhe kryesore janë dardanët, të cilët ndërtuan qytetin e Ilionit me fortifikatën madhështore të Pergamës dhe që udhëhoqën Luftën e Trojës kundër fiseve pellazge të Greqisë së vjetër parahelene dhe që më pas ndërtuan edhe Romën madhështore legjendare. “Iliada”, “Odiseja” dhe “Eneida”, jo vetëm që janë vepra të përsosura letrare dhe historike, por janë këngë me melos hyjnor, që e tregojnë shpirtërisht realitetin e veprave heroike të gjinisë dardano – trojane. Kur është fjala për trojanët, e veçmas për Ene Dardanidin, birin e hyjneshës Afërditë, Junona (Hera), haptas e kundërshtonte sundimin e Eneut dhe të dinastisë së tij në Alba, Alba Longa dhe në Romë. Për këtë, Junona përpiqej ta ndihmojë në luftë kundërshtarin e Eneut dhe kundërshtarët e pasardhësve të tij. Prandaj Jovi (Zeusi) i drejtohet gruas së tij dhe i thotë: “...Moj grua, ç’përfundim do të kemi?
Në këtë rast, Jovi e qorton Junonën se Eneu është pjellë e tij dhe nuk mund të lejojë që ai ta humbë luftën. Më pas Jovi i thotë Junonës: “Hiq dorë njëherë e mirë edhe dëgjo lutjet e mia, s’duhet të të brejnë.” Me këto fjalë Jovi i jep ultimatum që të tërhiqet nga grindjet dhe nxitjet për luftërat, e mandej i thotë prapë: “Çast kobzi arriti. Ti trojanët
Në këtë citat shihet qartë se Jovi e ndalon Junonën që të mos i ndihmojë më kundërshtarët e dardano – trojanëve në luftërat e kobshme siç ndodhi në Trojadë. Hyjnesh Junona i përgjigjet: “ . . . O i madhi Jov, ç’është e vërteta, vullnetin tënd e njoh, për këtë arsye ndonëse kundër vullnetit , e braktisa Turnin dhe tokën, se për ndryshe ti s’do të më shihje ndenjur në këtë re, në vetmi të plotë duke pësuar rëndë.”110 Me këto fjalë Junona i tregon Jovit se e njeh vullnetin e tij, prandaj ajo vepron kundër vullnetit të vet dhe më tej ajo i drejtohet Jovit edhe me këto fjalë: “Betohem se tani unë po tërhiqem
Nga ky citat shihet qartë se Junona heq dorë nga lufta dhe se pajtohet që të bëhet një paqe në mes popujve dhe paqen ta forcojnë me një martesë të lumtur dhe me një marrëveshje të plotë dhe me ligje të përbashkëta. Më pas, me vendosmëri kërkon që Jovi të mos lejojë që vendasit latin ta humbin emrin dhe të mos bëhen trojanë, të mos quhen teukër e as ta humbin gjuhën dhe të mos e ndërrojnë veshjen. Mandej, shpreh pajtueshmërinë e saj që mbretërit alban të udhëheqin brez pas brezi në Romë. Në fund Junona përmend edhe atë se Troja u zhduk, por të mos lejojë që të zhduket edhe emri i saj. Pas kërkesave të Junonës, ati dhe zoti suprem i pellazgëve, Jovi (Zeusi), e këshillon dhe i shpjegon si vijon: “Ti motra e Jovit, ti bija e Saturnit të ushqehesh në shpirtin tënd një valë zemërimi kaq të fortë? Ah jo, mbahu e qetë, frenoje atë tërbim të kotë. Kërkesën tënde unë po e pranoj, fitove, me gjith zemër dorëzohem. Auzonianët do të mbajnë zakonet edhe gjuhën e të parëve, do të mbetet emri i tyre ashtu siç është, trojanët bashkë me ta, do të sajojnë një trup të vetëm. Unë, pra, do t’u jap dy popujve të njëjtin kult ashtu të njëjtat rite të shenjta, e njëjta gjuhë do të sajoj krejt popullin latin. Do të shikojsh se andej do të dal një racë që, e përzier me gjakun auzonian, do t’ua kaloj në virtyt njerëzve tjerë edhe hyjnive, asnjë popull tjetër s’do të tregohet kurrë më i devotshëm më me nderim ndaj teje sa ky komb.” Dhe në fund: “Junona e dha pohimin dhe e kënaqur
E gjithë kjo që u tha në citatet e mësipërme, Virgjili, i shpjegon gjërat në mënyrë mitike duke përdorur dy persona, që në këtë rast janë Jovi (Zeusi) dhe Junona (Hera). Nëpërmjet këtyre dy personazheve, Virgjili tregon realitetin e marrëdhënieve politike në mes fiseve të ndryshme pellazge dhe banorëve jo pellazg në gadishullin Apenin, ku mbisundon mençuria dhe drejtësia demokratike, që e tregon nëpërmjet qëndrimit të Jovit, gjegjësisht Zeusit, që te pellazgët njihet si at, si mbret dhe në fund edhe si zot suprem, i cili në mënyrë të vendosur e mbron gjakun dhe pjellën e tij, e cila është më e zhvilluar dhe e aftë në çdo punë, por edhe për të udhëhequr në shtetin romak. Përderisa Junona u jep përkrahje kundërshtarëve të Eneut, për shkak të mënisë ndaj nënës së tij, Afërditës, Jovi mban qëndrim të barabartë ndaj të dy palëve dhe kërkon që të dy palët të bashkohen, në mënyrë që e gjithë popullata të bashkëjetojnë në mënyrë të barabartë. Prandaj, Jovi e ndau drejtësinë që në shtet të përdoret gjuha latine dhe t’i kenë të gjitha të drejtat tradicionale, ndërsa dardano-trojanët të udhëheqin në shtet. Ky ishte një kod juridik te Pellazgët që rridhte nga qëndrimi i drejtë i Jovit (Zeusit) që prej fillimit të formimit të fiseve pellazge nga koha e mbretërimit të Jovit (Zeusit). Prandaj, heroit të Trojës, Ene Dardanidit, i jepte përparësi për të udhëhequr me shtetin, sepse ai kishte përvojë të madhe, si në organizimin e popullatës në jetën e përditshme, në organizimin e sistemit shtetëror, ashtu edhe në organizimin ushtarak në kohë të luftërave. Por, edhe pse e dinte se popullata pellazge ishte më e madhe në krahasim me popullatën jo pellazge në këtë mbretëri. ETRURËT, POPULL I VJETËR ALBAN Populli etrurk, edhe pse është popull shumë i njohur në gadishullin Apenine, por ende çështja etrure ka ngelur si problem enigmatik. Në shumë raste identifikohet me popullin tiren. Etrurët dhe tirenët janë dy popuj pellazg. Etrurët rrjedhin prej fiseve albane dhe janë të ardhur nga veriu i gadishullit Apenine, domethënë nga Alpet, qysh nga fillimi i epokës së qytetërimit të hershëm. Kurse tirenët në Apenine kanë ardhur nga Azia e Vogël perëndimore në një kohë shumë më të vonë. Për zgjidhjen e problemit të prejardhjes së popullit dhe të gjuhës së etrurskëve janë angazhuar shumë shkencëtarë me plot fuqi dhe zell, por realisht këtë çështje nuk e kanë zgjidhur. Për çështjen etrurke është angazhuar edhe linguisti M. Pallottino nga Roma, i cili në veprën e tij “Qytetërimi etrusk”, ndër të tjera, thotë: “Misteri i etruskëvet, që të flasim drejt, nuk është vetëm një kuriozitet shkencor. Ai nuk është, gjithashtu, një tentativë shpjegimi i një realiteti të largët të botës sonë dhe të frymës sonë, por është mister i lindjes së qytetërimit shumë të lashtë, i cili u përhap mbi truallin e gadishullit të Italisë dhe mbi të cilin bazohen vetë themelet e historisë së Romës.” Nga ky citat i Pallottinos shihet qartë se çështja e etrurskve shumë të lashtë, të cilët kanë pasur një kulturë dhe qytetërim shumë të lashtë dhe të zhvilluar, në të cilën bazohet edhe historia e themelimit të Romës. Etrurët janë popull i vjetër alban të ardhur në gadishullin Apenine nga Alpet qysh nga fundi i kohës së Bakrit. Ata në trevat e vendbanimeve të reja formojnë edhe mbretërinë e vet Etrure, ku krijojnë një kulturë të lartë të zhvilluar. Nuk ka fakte për mbretërit e parë etrur, por më vonë është e njohur dinastia e tarkuinve, si dhe pjesëmarrësit aktiv të personaliteteve etrure edhe në pushtetin perandorak të Romës. Sipas historianëve, nga ky popull rrjedhin shkrimtari i njohur Virgjili dhe historiani i njohur romak Taciti, si dhe shumë të tjerë. Emri Etrurët përbëhet prej fjalëve et dhe rurët. Fjala e parë ka kuptimin e emrit të prindërve, që në njëjës quhet atë dhe në shumës et (etërit), që në këtë rast tregon vendin ku kanë jetuar etërit e mëparshëm. Fjala e dytë rur ka kuptimin e foljes me rrue, d.m.th. rroj, me jetuar ose me rrnue. Në këtë rast ka kuptimin - etërit që kanë rrue, që kanë jetuar në trevat e tyre. Fjalët et-etni dhe rur, me ruar, janë fjalë të pastra të gjuhës albano-pellazge dhe kanë kuptimin e popullit ku kanë jetuar etërit e vjetër etrurk.
Nga këta emra kuptojmë se albionët kanë qenë Albanë, që më vonë janë quajtur edhe Pellazg. Emri i mbretit – Druid përbëhet prej emrave pellazgo-shqip dru dhe emrit Idë të nënës së parë të Pellazgëve. Emri i mbretit Bard(h)u ka kuptimin pellazgo-shqip dhe do të thotë Bardhi; edhe emri i tretë Albion, rrënja e këtij emri është njësoj me rrënjën e emrit Alban. Të gjithë këta janë emra të parë të popullatës pellazge në Evropë. Edhe emrat e tjerë Pari (Pari ose Parisi), Romi (Romuli ose Roma) dhe Nane (nana), që do të thotë se janë emra të pastër pellazgo-shqip. Sipas të gjitha gjasave, shihet se dinastia e Albionve kanë sunduar në shekullin XVII p. e.r. Pas Luftës së Trojës, siç kemi thënë më sipër, banorët dardan dhe trojan, të udhëhequr nga Eneu, princi i Dardanisë, vijnë në gadishullin Apenine, ku vendosen në qytetin e ndërtuar Alba. Eneu me gruan e parë pati djalë Askanin dhe me gruan e dytë kishte djalë Selvi. Selviu djalë ka pasur Britin. Pra, nipi i Eneut - Briti, pas një zënke me të atin, bashkë me shumë shokë, largohet dhe shkon në mbretërinë e Albionve, d.m.th. në Anglinë e sotme. Banorët e vjetër albion dhe të ardhurit dardanë dhe trojan të udhëhequr nga Britit, ishin të një etnie pellazge dhe flisnin të njëjtën gjuhë albano-pellazgjishten. Këtë e konfirmojnë edhe kronistët anglez të mesjetës Neniu dhe Geofrey of Monmouth si njohës të mirë të historisë së Britanisë. Këta dy historianë anglez në mënyrë të qartë vërtetojnë se vendasit Albion dhe të ardhurit dardano-trojanët nën udhëheqjen e Britit janë me prejardhje të së njëjtës etni, pellazge. Pasi Briti me njerëzit e tij u vendos përfundimisht në ishullin ku jetonin albionët, ai pranë lumit Thame ndërtoi një qytet të ri, të cilin e quajti Troja e Re. Pas rreth një mijë vjetësh, kur romakët pushtojnë Britaninë, Trojën e Re e quajtën Londër, që në shqipen e sotme ka kuptimin lundër. Në këtë kohë, ai formoi mbretërinë e tij, të cilën e quajti me emrin e vet Britani. Këtë e vërteton edhe guri historik me mbishkrim i gjetur pranë lumit Dart (dë art – fjalë pastër pellazgo-shqip), ku shkruan për ardhjen dhe vendosjen e princit dardan Britit me njerëzit e tij në ishullin e Albionit. Për të sunduar më lehtë, Briti, i cili kishte tre djem, mbretërinë e ndau në tri principata të mëdha. Në pjesën që më vonë do të quhet Angli caktoi djalin e quajtur Lokrin dhe këtë principatë e quajti Lokrina. Në pjesën e sotme të Vellsit caktoi djali e dytë, Kamberin, dhe këtë principatë e quajti Kamberia. Ndërsa në Skoci caktoi djalin e tretë, Albanin, dhe atë e quajti Albani. Në Britani dinastia e Britit ka zgjatur afërsisht një mijë e pesëqind vjet, derisa vijnë anglo-saksonët. Në këtë dinasti kanë qenë shumë mbretër, por këtu do të përmendim vetëm disa prej tyre: Pas vdekjes së Britit mbretërinë e tij e ndanë djemtë e tij dhe sunduan si mbretër secili në territorin e vet. Emrat Albion dhe Alban tregojnë se është emër i vjetër i shqiptarëve. Edhe emri i djalit tjetër, Lokrini, rrënja e këtij emri është fjalë e pastër pellazge dhe shqipe dhe do të thotë lok. Pas vdekjes së Lokrinit, mbretëron gruaja e tij me të birin e tyre të ri, Madanin. Kur djali i tyre, Madani, arriti në moshë, bëhet mbret në kohën prej 1056 – 1016 p. e.r.. Pas tij mbret u bë djali i tij Meibyri (1016 – 996). Mandej erdhi Efrauku (996 – 957), i cili është mbret i parë që bënë invazion në Gali. Pas tij mbretër bëhen: Briti, Leili, Hudibra dhe Bladubi. Mbreti Lir qeverisi 60 vjet (861 – 801). Pas vdekjes së tij, në fron erdhi vajza më e vogël, Kordelia (801 – 796). Pas saj mbret bëhet djali i motrës së saj, Kyneda (796 – 761), Rriallon (761 – 743), pas vdekjes së tij në pushtet erdhën pasardhësit e tij: Gurgusti, Sisyli, Jami, Kimarku dhe Gurduku. Ky i fundit kishte dy djem, Porreksi, i cili e mori me forcë pushtetin dhe u bë mbret dhe Dunvalio Molmutiu (430 – 390). Edhe emrat Gurgusti dhe Gurduku (gur , d, uku) janë fjalë të pastra pellazgo shqipe. Beli i Madh (390 – 374 p. e.r.), edhe pse njëherë ishte në konflikt me vëllanë më të vogël për ndarjen e tokave të mbretërisë së tyre, përsëri ai arriti të bëjë ndërtimin e infrastrukturës në Trojën e Re dhe ndërtoi shumë rrugë në mbarë Britaninë duke e modernizuar komunikacionin rrugor. Pasi u pajtua me të vëllanë së bashku sulmuan dhe pushtuan Galinë. Nga ky aktivitet i bujshëm u quajt Beli i Madh. Belin e trashëgoi djali i tij, Gurgut Barbtruk (374 – 369). Këtë e trashëgoi djali i tij, Kyhylyn (396 – 363). Pas vdekjes së tij pushtetin e mori gruaja e tij si regjente për djalin e saj Sisylin. Beli (113 – 73) kishte tre djem. Djali më i madh, Ludi, bëri rindërtimin e Trojës së re dhe e rrethoi me mur mbrojtës kryeqytetin e Britanisë, d.m.th. Trojës së Re, që më vonë do të quhet Londër nga romakët. Romakët nën udhëheqjen e Cezarit pushtojnë Galinë. Pas kësaj, Cezari i drejtohet mbretit të Britanisë që t’i nënshtrohet Romës. Por mbreti britanik Kasabeli, sipas Geoffrey of Monmouth, i përgjigjet kështu: “Kërkesa jote Cezar është skandaloze, derisa i njëjti gjak aristokrat i Enes rrjedh si te romakët edhe te britanikët dhe i njëjti zinxhir gjaku na lidh neve, i cili duhet të jetë një urë miqësie dhe këtë të na kishe kërkuar ne dhe jo skllavërinë.” Nga ky citat kuptohet se Kasabeli nuk pranon nënshtrimin pa luftë dhe shumë qartë shihet se ai si mbret i Britanisë, por edhe Cezari si perandor i Romës, edhe pas një mileniumi, e dinë shumë mirë prejardhjen e përbashkët nga Ene Dardanidi dhe se i takojnë të njëjtit gjak. Djali i Kasabelit, Kasavallau (58 – 38), vazhdoi luftën me Cezarin dhe në betejën e parë e fitoi bindshëm, por më pas u nënshtrohet romakëve. Pas tij vijnë edhe shumë mbretër të tjerë të nënshtruar nga Roma, të cilët mbajtën marrëdhënie të mira me romakët. Gurthena (437 – 480) si mbret i Britanisë zhvilloi luftë kundër saksonëve, të cilët depërtuan dhe u përpoqën që ta pushtojnë Britaninë. Emri i mbretit Gurthena në gjuhën shqipe sot do të thotë gurthena (gurth + ena) dhe ka kuptimin ana e gurit. Trajta e emrit gurth përdoret edhe sot e kësaj dite në rrethinën e Shkupit dhe thuhet “gjurth i kaltërt” (gjur ose gur). Pas mbretit Gurthena si mbret vjen Emri (480 – 501). Pas tij vjen Uther Pendragoni (501 – 521). Këtë e trashëgoi djali i tij Arthuri (521 – 542). Ky zhvilloi luftë kundër anglosaksonëve, të cilët luftonin për të pushtuar Britaninë. Kadvani (600 – 625) në fillim ishte mbret i Venedotit e pastaj bëhet mbret i Britanisë. Në kohën e tij Britania u nda përgjysmë. Gjysmën e kishin britanikët dhe gjysmën tjetër e mbanin saksonët. Kigvalad Vendigaid (633 – 664) u tregua mjaft i dobët, gjë që u mundësoi anglo – saksonëve të dominojnë dhe në fund edhe të pushtojnë krejt Britaninë dardano - albane. Me këtë merr fund dinastia mbretërore e Britit që kishte prejardhje dardane, i cili ishte një popull pellazg. Kronistët e mesjetës thonë se edhe anglo – saksonët kanë rrjedhur nga një popull tjetër pellazg, që quheshin maqedonas.
Banorët e parë që janë marrë me lundrim në Bosfor dhe në ngushticën Dardane me anë të lundrave të quajtura gale, janë quajtur Gal, prej nga sot janë emrat Galat dhe Galipol. Gjurmët e banorëve të vjetër të quajtur Gal, përveç emrave Galatë dhe Galipol, i hasim edhe në Maqedoninë e sotme, siç janë toponimet Galiçica dhe Galiçnik. Në Izrael ekziston toponimi Galion. Ky emër përmendet në Bibël si emër qyteti i vendlindjes së Jezu Krishtit. Në jug të Polonisë dhe në një pjesë të Ukrahinës gjendet Galicia. Emri i shtetit Portogali është formuar nga dy emra, portë dhe gal, që është emër i Portës së Herakleut, që më vonë është quajtur gryka e Portës së Galëve në Gjibraltar. Si toponim këtë emër e hasim edhe në vise të tjera në kontinentet e vjetra. Nga qendra më e madhe e civilizimit të hershëm në Bosfor dhe në grykën Dardane, pranë qytetit të Ilionit në Trojë, nga një fis thrako - paion i quajtur Gal, i cili shpërndahet edhe në Evropën perëndimore, duke u krijuar një popullatë mjaft e madhe, e cila jetonte në Francën e sotme me emrin e shtetit të tyre Galia. Romakët, me emrin gal kanë quajtur banorët e vjetër të Francës, d.m.th. të Galisë. Ata kanë qenë popull me prejardhje të keltëve, të cilët kanë qenë popull pellazg, siç u tha më sipër, me prejardhje nga populli paijon dhe thrakas. Në kohën e perandorisë së Romës me emrin Galija është quajtur territori i Francës së sotme. Me emrin galon italianët kanë quajtur anijet e vjetra ushtarake ose tregtare me pëlhurë nga shekujt XVI, XVII dhe XVIII. Emri galon i anijeve të vjetra, të cilave, zakonisht, u kanë grah njerëzit e dënuar, vërteton emrin e vjetër të lundrave të quajtura gale nga koha e hershme e bronzit. Historiani Frekulfe në librin e tij me titull “Historia e Hainhaut” jep shumë shënime për Galinë. Në shkrimet e këtij libri, jepen të dhëna për një dinasti, që ai e quan trojane, duke dashur të tregojë se janë të një gjaku me ta (d.m.th. Pellazg), e cila sundoi në Gali duke filluar nga viti 1216 p. e.r. Pra, kjo dinasti mbretërore nuk ishte e ardhur nga Troja si person ose si grup njerëzish, por ishin mbretër të dalë nga gjiri i popullatës së vjetër vendase që i takonte gjakut pellazgjik, njësoj si dardanët, trojanët, thrakasit, paionët, maqedonasit, ilirët, epirotët etj. Kjo dinasti fillon me mbretin e quajtur Franko (1216 – 1169 p. e.r.). Franko trashëgohet prej këtyre mbretërve: Sikamberi (1169 – 1118), Priami (1118 – 1095), Hektori (1095 – 1067), Troili (1067 – 1045), Trogoti (1045 – 969). Ky i fundit nuk ishte i kësaj dinastie, por ishte i ardhur nga Panonia veriore, që do të thotë se edhe ai ishte Pellazg që rridhte nga paionët pellazg. Pas tij bëhet mbret Tongre (969 – 935), Teuto (935 – 903), Agripa (903 – 875), Ambrio (875 – 842), Thuringu (842 808), Kamberi (808 – 776). Me mbretin Kamber merr fund dinastia e mbretërve vendas të Galisë, me prejardhje pellazge, kur Galinë e pushton një mbret trojan i Belgjikës. DINASTIA E MBRETËRVE TROJAN NË GALI Në kronikën mesjetare franceze ”Le Myreur d’Histoire” thuhet se pas mbarimit të Luftës së Trojës, bashkë me Ene Dardanidin, emigron edhe Franko, djali i Hektorit, domethënë nipi i Priamit, mbretit të fundit të Trojës. Ai u vendos në Gali (Franca e sotme). Sipas kronikave franceze të mesjetës, Franku Trojan bëhet mbretë i parë në Gali, prej të cilit formohet dinastia e tij. Këtu do të paraqesë disa mbretër nga dinastia e tij, e cila, sipas shkrimit të E. Kocaqit në veprën e saj “Albanët”, rrjedh si vijon: Franko (1181 – 1171), d.m.th. tri vjet pas rënies së Trojës. Melu (1171 – 1120), Hektori I (1096 – 1080), Alemani (1080 – 1058), i cili i pushtoi disa vise të Gjermanisë së sotme, prej nga gjermanët u quajtën Aleman. Kastori (1058 – 1028), Ylioni (1028 – 988), Alienori (988 – 960), Gosaini (960 – 948), Hektori II (948 – 929), Athanai (929 – 908), Franku II (908 – 898), Ybori I (898 – 883), Antheni (883 – 866), Yoleni (866 – 823), Priami (823 – 797), Ybori II (797 – 775), Hektori III (775 – 725), Ylioni II (725 – 685), Nay (685 – 651), Alymode (651 – 577), Orlins (577 – 523), Averangna (523 – 509), Ybori III (509 – 469), Frisoni (496 – 441), Flamboja (441 – 393), Flandroku (393 – 360), Turruja (360 – 301), Brugeni (301 – 276), Duanuja (276 – 260), Kamberakioni (260 – 205), Bretanju (205 – 195), Kleti (195 – 173), Frankoja III (173 – 120), Priami II (120 – 64), Ybori (64 – 24), Frankoja (24 – 5), Trojoli (5 p. e.r.- 34 të e.r.), Kloberiu (34 – 79), Hektori IV (79 – 126), Frankua IV (126 – 151), Anthenoja II (151 – 182), Hektori V (182 – 187), Frakua VI (187 – 195), Trojuli II (195 – 222), Markoni (222 – 266), Hektori VI (266 – 282), Poruja (282 – 301), Markoni (301 – 333), Anthenoja (333 – 343), Hektori VII (343 – 344), Priami (344 – 376), Markoni III (376 – 383). ETIMOLOGJIA E EMRIT GAL Emri Gal është i formuar nga tre tinguj të artikuluar të përdorur që nga koha e fillimit të formimit të gjuhës pellazge. Fonema g-ë si tingull i artikuluar ka pasur kuptimin e hapësirës (gusht ose ngushtë dhe gonë ose gjerë). Për këtë ka shpjegim të veçantë kur flitet për fjalën gonë. Fonemat a dhe l-ë janë shpjeguar kur është bërë fjalë për emrin Alban. A-ja si tingull i artikuluar ka pasur kuptimin e foljes me qenë – ashtë (është). Ndërsa, l-ja si tingull i artikuluar ka pasur kuptimin e foljes me lëviz. Këta tre tinguj kur janë sintetizuar, kanë formua fjalën gal. Me sintetizimin e këtyre tre tingujve të artikuluar janë bashkuar edhe kuptimet e tyre, prej nga është formuar edhe kuptimi i fjalës gal, e cila si tërësi ka këtë kuptim: në ngushticë është dhe lëviz, që do të thotë në hapësirën e detit dikush është në lëvizje apo po udhëton, prej një ane në anën tjetër të lumit ose të ngushticës së detit.
Download 1,49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish