1 -§. Turkistonda istiqlol uchunkuraslining g'oyaviy asoslari

O’lkaning “sovetcha andozadagi avtonomiya” asosida boshqarilishi. Turkiston sovet respublikasining tuzilishi

Markazdagi bolsheviklar hukumati Turkistonda o'rnatishga qattiq uchun Moskvadan ko'plab partiya va sovet xodimlariTurkiston o'lkasiga yuborildi. Leninning buyrug'i bilanbolshevik P.A.Kobozev Turkistonning favqulodda komis-sari qilib jo'natildi. 1918-yil 10-apreldan boshlab uTurkiston o'lkasining amaldagi xo'jayiniga aylanib, butun hokimiyat jilovini o'z qo'lida saqlasliga harakat qildi.

1918-yil 20-aprel — 1-mayda Toslikentda Turkistonsovetlarining V s'yezdi bo'lib o'tdi. Unda qatnasligan300 ga yaqin delegatdan atigi 50 tasi mahalliy millatvakillari edi. S'yezd delegatlari Lenin va Slammingko'rsatmasi asosida 30-aprelda Rossiya SovetFederatsiyasi tarkibida Turkiston Sovet Respublikasi(TSR)ni tuzish to'g'risida qaror qabul qilishdi. Qarorda«Turkiston sovet respublikasi avtonom tarzda boshqari-ladi, Rossiya Sovet Federatsiyasi markaziy hukumatinitan oladi va o'z faoliyatini u bilan muvofiqlaslitiradi»,deb yozilgan edi.

S'yezd respublikaning qonun chiqaruvchi oliy orga-ni— 36 kishidan iborat (18 tadan bolshevik va so'l eser-lar kirgan) Turkiston Markaziy Ijroiya Komiteti (MIK)ni sayladi. Turkiston MIK raisi qilib favquloddakomissar P.Kobozev, hamrais qilib A.Solkin saylandi.Mahalliy millat vakillaridan 4 kishi: SJo'raboyev,S.Yusupov, Sh.Ostonboyev, S.Azimboyev birinchi martaMIK a'zoligiga saylandi. Shuningdek, Turkiston XKStarkibiga 16 kishi (9 bolshevik va 7 so'l eser) kiritildi.S.Tursunxo'jayev (sog'liqni saqlasli komissari) vaS.Asliurxo'jayev (milliy ishlar komissari) tub millatlar-ning dastlabki vakillari sifatida hukumat tarkibiga kirish-di. Shuningdek, tatarlardan I.Gabitov icliki ishlar vaH.Ibrohimov adliya komissarlari qilib saylandi.

Afsuski, «sovetcha andozadagi avtonomiya» tabiatanmilliy muxtoriyat bo'lmay, balki hududiy bir avtonomiyaedi. Buning ustiga ushbu «muxtoriyat» samaralaridanbirinchi galda o'lkadagi yevropalik aholining asosan proletar qismi bahramand bo'ldi.

1918-yil 17-25-iyunda Toslikentda bo'lib o'tganTurkiston bolsheviklarinnig o'lka konferensiyasi Turkiston kommunistlar (bolsheviklar) partiyasining 1-s'yezdideb nomlandi. Unda o'lkadagi kommunistik guruhlar ilkmarta taslikiliy jihatdan rasmiylasliib, Turkiston Kom-partiyasiga (RKP(b) tarkibida) birlaslidilar. Kommu-nistlarning miqdori 2000 kishidan oshmas edi. S'yezdda I.Tobolin raiShgida 7 kishidan iborat Markaziy Komitet saylandi, uning tarkibiga mahalliy konimunistlardanNizomiddin Xo'jayev ham kiritildi.

«Temir qonun», «po'latdek kuchli intizom», «dikta-torlik vakolatlari» kabi sinfiy xislatlarni o'zida jamlaganTurkiston Kompartiyasi RKP(b)ga bo'ysunar edi.Markaz bolsheviklari bergan har qanday topshiriq so'zsiz ijro qilinishi oqibatida Turkiston mintaqasini Rossiyagasiyosiy va iqtisodiy qaramligi mustalikam asosda yo'lgaqo'yildi.

Turkiston bolsheviklarining anjumanida qabul qilin-gan qarorlar o'lkaning keyingi taqdirida o'ta salbiy rolo'ynadi. Masalan, Turkiston Muxtoriyati hukumatinitor-mor qihshda faol qatnasligan arman daslinoqlari par-tiyasining yo'lboshchisi s'yezdda iliq kutib olindi.Tobolinning aytishicha, ular og'ir vaziyatlarda «Dasli-noqsutyun» partiyasining yordamiga suyanishgan edi.

Bolsheviklar tomonidan «sovet Turkistoni»ga aylan-tirilayotgan mintaqada hokimiyatni siyosiy markaz-laslitirish borasidagi harakat kuchaydi. Turkistonda Markazning siyosiy hukmronligi boshqaruv tizimi orqalishakllandi va izchillik bilan amalga oshirishga kirishildi.

Shunday qilib, sovetlarning V s'yezdi TurkistonniRossiya tarkibidagi o'lka sifatida e'lon qilib, davlatboshqaruvi va xalq xo'jaligi sohasidagi siyosatinimarkazdagi bolsheviklar hukumati belgilasliini «qonuniyakt» bilan muhrlagan bo'lsa, o'lka bolsheviklariningI s'yezdi ham Rossiyaning partiyaviy, g'oyaviy vanazariy hukmronligini tan olib, shimoldagi bu davlat qo'lostida bo'lishni yoqlab chiqdilar.