Zoogigiyena va veterinariya sanitariyasi fanidan mustaqil ta‘lim mavzulari

Go’ng tarkibidagi mikroorganizmlar haqida tushuncha, go’ngni

biotermik zararsizlantirish.
Go’ng suyuq, yarim suyuq va qattiq (ko’pincha to’shama material bilan birga) holatda bo’ladi. Suyuq go’ng qoramol va cho’chqalarni to’shamasiz saqlash va go’ngni gidravlik usulda tozalashda olinadi.

Yuqumli kasalliklar bilan kasallangan hayvonlar go’ngida shu kasalliklar qo’zg’atuvchilari topiladi va ko’pchilik patogen mikroorganizmlar uzoq vaqtgacha hayotchangligini saqlaydi.

Go’ngda gelmintlar tuxumlari va lichinkalari juda uzoq muddat saqlanish xususiyatiga ega.

Dermatomikozlar (mikrosporiya, trixofitiya) qo’zg’atuvchilari jarohatlangan soch tolasida go’ngga tushganda 8 oygacha patogenligini saqlab qoladi.

Qattiq go’ngda sil, paratuberkulyoz, listerioz, brutsellyoz, pasterellyoz, salmonellyoz va saramas qo’zg’atuvchilari 70 kundan 260 kungacha, Aueski kasalligi, oqsil, g’ozlar gepatiti, parranda o’lati viruslari go’ngda yozda 7-20 kungacha, kuz-qish davrida 19 kundan 60 kungacha tirik saqlanadi. Suyuq go’ngda yuqumli va invasion kasalliklar qo’zg’atuvchilarini saqlanish muddatlari uch marotabagacha ortadi.

Suyuq go’ngni zararsizlantirishda tozalash inshoatida uzoq vaqt idishlarda saqlash yo’li bilan, kimyoviy vositalar bilan gomogenlashni qo’llab, radioaktiv kobalt bilan va boshqa usullardan foydalaniladi.

Suyuq go’ngni zararsizlantirishning boshqa usullari:

Termik usul: bunda olovli qurilmalar gorelkalarini suyuqlik ichiga botirladi. Ishlab chiqarish quvvati soatiga 6m³ ni tashkil etad.

Intensiv oksidlash usuli. Go’ngga intensiv ravishda havo yuborish orqali oksidlash barcha gelmintlardan zararsizlantirishni ta’minlaydi. Buning uchun 50-60⁰ C haroratda – dezinvaziyaga 6 soat davomida erishilsa –dezinfeksiyaga 4 sutkada erishiladi.

Suvni tabiiy suv havzalarida o’z-o’zidan tozalanishi va utilizatsiyasi ketma – ket joylashtirilgan tindirgichlar (otstoynik) orqali tozalanadi. Tindirilgan suyuq gong to’planadigan hovuz 200 kun davomida ushlanadi va to’liq zararsizlanadi. Bu jarauon kuz-qish mavsumiga to’g’ri kelishi muhim hisoblanadi.

Sinantrop chivinlar yordamida go’ngni zararsizlantirish va utilitzatsiyasi maxsus binoda chivinlar intensiv ravishda tuxum qo’yishi uchun 80-85 % namlikdagi go’ng tayyorlanadi.

Biokimyoviy usulda utilizatsiya va zararsizlantirishning mohiyati 125-130⁰ C haroratda 2,5-3 soat davomida 0,7-0,9% sulfat kislota eritmasi qo’shib qo’llaniladi. Bu esa suyuq go’ngning to’liq zararsizlantirishga olib keladi.

Go’ngni biotermik zararsizlantirish usuli go’ng yig’ilgan chuqurlar (shtabellar) da termogen mikroorganizmlar hayot faoliyati ta’sirida yuqori harorat hosil bo’lishi, uning tasirida yuqumli va invazion kasalliklar qo’zg’atuvchilari va shuningdek chivinlarning halok bo’lishiga asoslangan.

Biotermik usulda zararsizlantirish usulini spora hosil qilmaydigan mikroorganizmlarga qo’llash mumkin.

Go’ngni biotermik zararsizlantirish texnikasi. Go’ngni zararsizlantirish yer osti suvlarning baland yoki past joylashganligini inobatga olib 20- 40 sm yoki 1m chuqur qazilishi mumkin. Chuqurni osti qismi zichlangandan so’ng 50-60 sm balandlikda zararlanmagan go’ng solinadi. Quduq tepasi 2-3m balandlikda eni 3 metr bo’lgan go’ng uyumi hosil qilinadi. Uzunligi zararsizlantirilishi kerak bo’lgan go’ng miqdoriga bog’liq bo’ladi. Go’ngni ustki va yon qismi 15-20 sm qalinlikda tuproq bilan qoplanadi.Go’ng shu holatda kamida 1 oy davomida ushlanadi. Agarda harorat 50-60⁰C da bo’lsa to biotermik jarayon tugaguncha kutiladi.

Go’ngni yoiqish kuydirgi, qorason va boshqa havfli kasalliklar paytida majburiy chora – tadbir hisoblanadi.

Gelmintokoprologik tekshiruv bu – hayvon, parranda (hamda odam) tezagini tekshirib, unda gelmintlarning o’zini, tuxumlarini, bo’g’inlarini yoki lichinkalarini topishdir.

Gelmintokoprologik tekshirish ikki xil bo’ladi:

1.Sifatiy 2. Miqdoriy

Sifatiy gelmintokoprologik tekshirishda hayvon va parrandalarning tezak namunasi tekshirilib, unda parazit tuxumlari, lichinkalari yoki bo’g’inlari topiladi.

Miqdoriy gelmintokoprologik tekshirish ham sifatiy gelmintokoprologik tekshirishga o’xshash, biroq bunda invaziyaning intensivligi hisoblab chiqiladi.

Gelmintoovoskopiya usuli deb – hayvon, parranda hamda odamlarning tezagi tekshirilib, unda gelmintlarning tuxumini topishiga aytiladi. Uning bir qancha usullari (Surtma tayyorlash usuli, Anus atrofidan qirindi olish usuli, Flyuotatsiya usuli) mavjud.

Flyuotatsiya usuli (gelmint, parazit tuxumlarini eritma yuzasiga qalqib chiqarish usuli). Bunda bir qancha olimlarning tavsiya etgan usullari (Fyulleborn, Kalantaryan, Sherbovich va Darling usuli) mavjud:

Fyulleborn usuli. Fyulleborn usulini bajarish uchun osh tuzining to’yingan eritmasi kerak bo’ladi. Osh tuzining to’yingan eritmasini tayyorlash uchun bir litr qaynab turgan suvga 350-400 (380) g NaCl tuzini solib eritiladi va filtrlab olinadi. Osh tuzining to’yingan eritmasining solishtirma og’irligi 1,18 ga teng, ya’ni parazit, gelintlar tuxumlarining solishtirma og’irligi 1,18 gacha bo’lganlari eritma yuzasiga qalqib chiqadi, 1,18 dan yuqori bo’lganlari esa cho’kmada qoladi. Buning uchun boshqa usullardan foydalanish kerak bo’ladi

Usulni bajarish texnikasi: gumon qilingan hayvonlardan, parrandalardan 5-10 g tezak namunasi olinib maxsus idishchalarga (stakanchalarga) solinadi va ustiga osh tuzining to’yingan eritmasidan dastlab oz miqdorda solib yaxshilab aralashtiriladi, so’ngra 1:20 nisbat hosil bo’lguncha to’yingan eritmadan solinib aralashtiriladi. Keyin doka yoki simli to’r yordamida ikkinchi stakanga filtrlanadi, suzib olinadi va 30-40 daqiqa davomida tinch joyda qoldirilib tindiriladi. So’ngra aralashma yuzasiga qalqib chiqqan gelmint tuxumlarini simli ilmoqcha yordamida olinib buyum oynachasiga o’tkaziladi va qoplag’ich oynacha bilan yopilib mikroskopda tekshiriladi.

Darling usuli -parazitlar, gelmintlar tuxumlarini dastlab cho’kmaga cho’ktirish, so’ngra esa eritma yuzasiga qalqib chiqarish usuli.

Usulni bajarish texnikasi: gumon qilingan hayvonlardan 5-10 g tezak namunasi olinib stakanchalarga solinadi va ustiga oddiy suvdan solib aralashtiriladi, so’ngra sentrifuga probirkalariga filtrlab qo’yiladi va probirkalar sentrifuganing maxsus probirka o’rnatiladigan joylariga qo’yilib 5 daqiqa davomida 1000 aul/daq da aylantiriladi. So’ngra probirkalar sentrifugadan olinib, namunaning suyuq qismi to’kib tashlanadi, cho’kma ustiga esa Darling suyuqligi solinib, shisha yoki yog’och tayoqcha bilan yaxshilab aralashtiriladi va yana sentrifugaga qo’yib 5 daqiqa davomida 1000 ayl/daq tezlikda aylantiriladi. Darling suyuqligining tarkibi – bu osh tuzining to’yingan eritmasi bilan glitserinning teng nisbatdagi (1:1) aralashmasidir. Shundan so’ng probirkalar sentrifugadan ehtiyotkorlik bilan olinib, shtativga o’rnatiladi va simli ilmoq bilan eritmaning yuzasidan bir tomchi olib buyum oynasiga o’tkaziladi, qoplag’ich oynacha bilan yopilib mikroskop ostida tekshiriladi.