Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
6.5. Pul vositalarining oqimi 
Iqtisodiyotning asosiy sohalari hisob-kitoblarini har bir sohaning “to‘lov 
balansi”ni ko‘rsatuvchi yagona jadvalga keltirish mumkin. Bu jadval shu bilan birga 
balansining sohalar orasidagi qarzlar va kreditlar yordamida mablag‘ bilan qanday 
ta’minlanishini ko‘rsatadi. Pul oqimlarining bunday jadvali 1-bo‘limda ko‘riladigan 
turli xil hisoblarning tabiiy holda davomi hisoblanadi. Uning yordamida iqtisodiyot 
sohalari orasidagi moliyaviy aloqalar tabiatini aniq kuzatib borish mumkin. 
Sohaning daromad va xarajatlari orasidagi farqni bu sohaning “moliyaviy 
bo‘lmagan harakatlar saldosi” deb ataymiz. Pul oqimining jadvali iqtisodiyotning 
har bir sohani “moliyaviy saldo”si sohaning moliyaviy bo‘lmagan harakatlar saldosi 
bilan teng bo‘lishi kerak bo‘lgan o‘zlashtirish va kreditlash harakatlarini ko‘rsatib 
beradi. Shunga ko‘ra, ichki sohalar orasida moliyaviy harakatlar saldosi yig‘indisi 
xalqaro kapital oqimlari miqdoriga teng, shuningdek, daromad va xarajatlar (ichki 
iqtisoddagi) orasidagi farq kundalik to‘lov balansi harakatlari hisoblari saldosiga 
teng. 
Pul oqimlari jadvalini tuzishda quyidagicha farazlar qilingan: 

---

-
bank tizimining moliyaviy balansi saldosi nolga teng deb qabul qilingan, 
bu sohaning moliyaviy bo‘lmagan harakatlari esa xususiy sohada qamrab olinadi; 
-
tashqi sohadagi zarar musbat belgiga ega, musbat saldo esa manfiy belgiga 
ega, shuningdek bu ustun o‘ziga kuzatilayotgan mamlakatning chet davlatlar bilan 
balansini ko‘rsatadi (6.1-jadvalda bu ustun “chet davlatlar” nomi bilan berilgan); 
-
moliyaviy oqim uchun aktiv qiymatlarning o‘sishi manfiy belgiga 
(fondlarning ishlatilishi), passiv qiymatlarning o‘sishi musbat belgiga ega 
(fondlarning manbai) va shunga muvofiq qarama-qarshi belgilar aktiv va passiv 
qiymatlar pasaygan holda qo‘llangan. 
Pul oqimining sxemasi 7.1-jadvalda ko‘rsatilgan. Davlat iqtisodiyoti xususiy 
sohaga, markaziy hokimiyat sohasiga, bank va tashqi sohaga bo‘linadi. Yanada 
to‘liq va nazariy to‘g‘ri bo‘lgan sinflash davlat tashkilotlari sohasini ham qamrab 
oladi. Birinchi qatordagi sonlar moliyaviy bo‘lmagan harakatlar balansi 7 tenglama 
komponentlari kundalik harakatlar hisobi saldosi bilan muvofiq tushadi: 
(SP-IP)+(TX-G)-CAB=0 
Shunday ekan, (SP-IP) qiymat xususiy sohaning moliyaviy bo‘lmagan 
harakatlari saldosi. 
Modomiki, kundalik harakatlar hisobi teskari qiymat bilan olingan ekan, unga 
jadvalning birinchi qatori nazariy jihatdan nolga teng bo‘lishi kerak. 
Quyida jadvalda pul oqimlarining sxemasi keltirilgan:
6.1

jadval