Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

To‘lov balans bilan aloqa.
Milliy daromad va mahsulot hisoblari mamlakat 
iqtisodiyotining chet davlatlar bilan bo‘lgan operatsiyalar yig‘indisidan iborat. bu 
yig‘indi xuddi to‘lov balansi bilan bir xil, biroq to‘lov balansi tushunchasi forasi 
aniqroq. modomiki, yaj (yoki jamg‘arma). 
YaMD-S deb ta’riflangan bo‘lsa, investitsiyalar jamg‘armalardan katta 
bo‘lish summasi, joriy tashqi operatsiyalar hisobining defitsitiga teng deb ko‘rsatish 
mumkin. Buni ko‘rsatish uchun, 3 va 4 YaMD komponentlarini B-ifodada 
ko‘rsatamiz: 
GNDI=GDP+YF+TRF=CP+CG+IP+IG+(X-M+YF+TRF) 
S=GNDI-CP-CG 
=CP+CG+IP+IG+(X-M+YF+TRF)-CP-CG 
=IP+IG+(X-M+YF+TRF) 
yoki 
S- I =GAB, (6) 
GAB – joriy operatsiya (to‘lov balansining) savdosi.
S va 16 – ifoda ham davlat sektorini o‘z ichiga oladi. 
Xususiy jamgarmani aniqlaymiz: 
SP=YD-CP=(CNDI-TX)-CP 
Bu yerda: 
YD – uy xo‘jvaligi 
TX – soliqlar, davlatga, davlatdan olinadigan transfertlarni chiqarib tashlagan 
xoldagi. 
 
6.3 Davlat moliya statistikasi, milliy daromad va mahsulot hisoblari va balansi 
a) Davlat moliya statistikasi va milliy daromad davlat operatsiyalarining 
ma’lumotlarni standart ko‘rsatish poydevori hisoblanadi. Bu poydevor davlat 
boshqaruv organlarining daromad, xarajat, kapital jamg‘arish va moliyalashtirish 
nuqtai nazaridan operatsiya analizini engillashtirish uchun mo‘ljallangan. Milliy 
𝑋−𝑀+𝑇𝑅𝐹−𝑌𝐹
𝐺𝑁𝐷𝐼

---

darpomad va mahsulot hisoblari ham davlat boshqaruv organlari faoliyati 
to‘g‘risidagi aniq ma’lumotlarni standart holda ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. 
Bundan tashqari, milliy hisoblarning asosiy agregatlari DMSning asosiy 
komponentlari bilan o‘xshashligi uchun o‘zaro bog‘langan bo‘lishi mumkin. Biroq 
ular o‘rtasida muhim farqlar ham bor. Bu farqlar asosan shundan iboratki, milliy 
daromad va mahsulot hisobi davlat iqtisodiyotida ishlab chiqarish hajmini 
hisoblashga, DMS esa davlat boshqaruv organlarining iqtisodiyotning qolgan 
qismiga bo‘lgan ta’sirini o‘lchashga mo‘ljallangan. 
Davlat sektori chegaralari ikkala tizimda ham bir xil aniqlanadi. Davlat 
boshqaruv organlariga ikkala tizimda ham turli birliklar to‘g‘ri keladi. Bu birliklar 
“avvalo davlat siyosatini bozor xizmatlarisiz va daromadlarni asosan boshqa 
sektorlarni soliqqa solish yo‘li bilan qayta taqsimlaydigan yo‘l orqali faoliyat olib 
boradi. Biroq milliy hisoblar tizimida davlat sektori nafaqat markaziy hukumatdan 
iborat, balki u ma’muriy-siyosiy federatsiya bo‘limlari, shuningdek, barcha 
darajadagi mahalliy davlat boshqaruv organi subsektorlarini tashkil etadi. 
Moliyaviy bo‘lmagan davlat korxonalari, chunonchi korporatsiya nomiga ega 
yoki aholiga o‘z mahsulotini katta miqdorda taklif etadigan korxonalar davlat 
boshqaruv sektoriga kirmaydi. Bunday korxonalarga temir yo‘llar, avialiniyalar, 
kommunal xo‘jaliklar, shuningdek, sanoat korxonalari kiradi. Davlat hokimiyat 
organlarining funksiyalarini batamom chegaralash uchun DMSda davlat sektori 
bank va pul-kredit siyosati pul-kredit va moliya statistikasining DMS bilan 
muvofiqligini ta’minlash uchun ushbu operatsiyalar va davlat boshqaruv orgonlari 
operatsiyalari o‘rtasida chegaralanish zarur. 
Ikki hisob tizimi o‘rtasidagi asosiy farqlar quyidagilar: DMSda operatsiyalar 
to‘lovlar bazasida qayd qilinadi. Ular ustiga qo‘yib hisoblash prinsipidan 
foydalanilmaydi: resurslar, joriy davrni ko‘rsatmaydigan operatsiyalar, masalan, 
asosiy kapital yoki nafaqa dasturlariga narxlangan to‘lov summani iste’mol qilish, 
fondlar orqali ta’minlanmaganlar DMSga kiritilmaydi, lekin milliy daromad 
hisoblarida ko‘rsatiladi; milliy daromad va mahsulot hisoblaridagidek soliqlar ishlab 
chiqarish davrida hisobga olinmaydi, balki DMS soliqqa solish bazasi bo‘yicha 
hisoblanadi; Davlat boshqaruv organlari kredit operatsiyalari DMSda davlat 
siyosatini amalga oshirishda ishlatiladi va xarajatlar qismiga kiritiladi, milliy 
daromad va mahsulot hisoblarida esa, moliya kategoriyasiga kiritiladi. 
Transfert to‘lovlari DMS va xarajatlar kategoriyasiga kiritiladi, lekin davlat 
boshqaruv organlari ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarning bir qismi deb 
qaralmaydi.