Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

TIL BILIMINIŃ TARIYXI

Til biliminiń basqa ilimlerden óz-aldına bólinip shıǵıwı, jeke ilim bolıp qáliplesiwi XIX ásirdiń basına tuwra keledi. Bunnan XIX ásirge shekem til bilimi bolmaǵan degen juwmaq shıǵarıwǵa bolmaydı. Seslik tildiń sırın biliwge adamzat ilim payda bolaman degenge shekemgi dáwirde de talpılanǵan.

Biziń eramızdan burınǵı 5-6- mıń jıllar burın egipet, shumerlerdiń, t.b. SHıǵıs xalıqlarınıń joqarı mádeniyatlı bolǵanlıǵın eske alsaq, olarda jazıwdıń qollanılǵanlıǵın eskersek, til biliminiń eski ilimlerden biri bolatuǵının ańlaymız. Biraq egipetler menen shumerlerdiń til tuwralı pikirleri bizge kelip jetken joq. Til máseleleri tuwralı jazılıp saqlanǵan, biziń dáwirimizge jetken dereklerdiń eń eskisi-áyyemgi Qıtay, Hind, Grek ellerine tán.
Lingvistika tariyxın mınaday dáwirlerge bóliw múmkin:

1. 
   Áyyemgi zaman lingvistikasınan XVIII ásirge shekemgi dáwir.
   
2. 
   Salıstırma-tariyxıy til bilimi menen til filosofiyası. 3.Logikalıq, psixologiyalıq til bilimi dáwiri (XIX ásir ortası).
   

4. Heogrammatizm menen til sociologiyası (XIX ásir aqırı XX ásir bası). 5 Házirgi zaman lingvistikası jáne strukturalizm.
Buǵan sovet til bilimi de kiredi. (Koduxov I.V. «Obsheee yazıkoznanie»).

2. ÁYYEMGI DÁWIR LINGVISTIKASI

Áyyemgi dáwir lingvistikası júdá ápiwayı boldı. Lingvistikalıq túcinikler ápiwayı boldı hám áste ósti. Biraq házirgi lingvistikanıń tırnaǵı salındı.

Áyyemgi dáwir lingvistikada ayrıqsha eki problema bolǵan: birewi ataw at qoyıw, ekinshisi grammatikalıq óner (iskusstvo) máselesi. Zatlarǵa, qubılıslarǵa, waqıyalarǵa qoyılatuǵın atlardıń qalay payda bolǵanın izertlegen, tildiń tábiyatın izertlegen, olar negizinen filosoflar bolǵan. At qoyıw teoriyası Qıtayda, Indiyada, Greciyada óz-ara usas bolǵan.
Grammatikalıq óner teoriyası tildi durıs qollanıwdıń rejelerin belgilewdi maqset etken. Bul birde grammatikalıq óner, birde jazıw óneri delingen. Bul teoriya jazba eskertkshlerdiń tilin izertlewden kelip shıqqan. Áyyemgi dáwir lingvistikası, ádette filologiya dáwiri depte kóbirek atalınǵan ( filologiya-grekshe
-sózdi súyiw).
Filologiya-jazba esteliklerdiń tilin, stilin, tariyxıy jaqların izertleytuǵın ilim. Onıń payda bolıwı jazba esteliklerdiń payda bolıwı olardı izertlew zárúrligi menen tıǵız baylanıslı.
Ataw teoriyası kóp ellerde negizinen bir qıylı bolsa, al grammatika teoriyası hár elde hár túrli baǵıtta boldı. Solay da grammatikalıq máselelerde de ortaq qásiyetler boldı.1-den, Ol dáwirdegi grammatikalıq óner til filosofiyasına ǵárezsiz ilim bolǵanı menen kóp máselede olar baylanıslı bolıp, ekinshiden grammatikalıq óner tildiń qurılısın túsindiriwdi maqset etpegen, al tilddi durıs qollanıwdı, durıs sóylew qádelerin islep shıǵıwdı, jazıw tili menen sóylew tili ortasında qarım-qatnastı túsindiriwdi gózlegen. Υshinshiden filologiya dáwirinde morfologiya, fonetika tarawında biraz isler islenndi, biraq olar da praktikalıq maqsetlerdi ǵana gózledi. al leksikalıq, sintaksislik máseleler júdá az izertlendi. Tórtinshiden hár eldiń filologları ózleriniń tillerine ǵana tán bolǵan tillik nusqalardı izertledi. máselen, hindiler-sanskritti, áyyemgi grekler menen rimliler- áyyemgi grek, latın tillerinen saqlanǵan nusqalardı izertledi. Sonlıqtan da olar hár túrli tillerdiń faktlerin salıstırıwdı bilmedi. Besinshiden, bir eldegi lingvistikalıq oy-pikirdiń ekinshi elge jetiwi de joqtıń qasında boldı.