Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

ÁYYEMGI GREK LINGVISTIKASI.

Til máselesine baylanıslı Greciyadan bizin dáwirimizge kelip jetken jazba materiallar biziń eramızǵa shekemgi V-ásirge tuwra keledi.

GOMERDIŃ «Iliada», «Odisseya» dástanlarınıń tilin izertlew menen baylanıslı. Bul dástanlardıń tili grek sóylew tilinen alıslaǵan,túsiniksiz bola baslaǵan. Grek ilimpazları solardı izertlew menen shuǵıllanǵan.Bul jaǵınan qaraǵanda ind til bilimi menen grek til bilimin payda etken sebepler birdey.
Grek lingvistikası 2 dáwirge bólinip izertlenedi. Onıń biri filosofiyalıq dáwir,ekinshisi filologiyalıq dáwir.
1-dáwir b.e. ǵa deyingi V-III ásirge tuwra keledi. Onda til máseleleri lingvistikalıq qarama-qarastan emes, filosofiyalıq qarama-áarastan sóz etilgen. Onda konkret til faktlerine súyenbey, abstrakt boljaw, filosofiyalıq juwmaqlar jasaw menen shuǵıllanǵan.Onda zat penen onıń ataması,olar arasında qarım- qatnas;tildiń qalay payda bolǵannı,tildiń grammatikası menen logika arasındaǵı qarım-qatnas máseleleri.
Zatlardıń óz atamasına qatnası jóninde grek ilimpazları eki toparǵa bólindi. GEROKLIT baslaǵan toparı zattın ataması onıń tábiyatınan kelip shıǵadı, sóz tábiyattıń tuwındısı dep sanadı; DEMOKRIT baslaǵan ekinshi topar oǵan qarama-qarsı zat penen onıń ataması ortasında tábiyǵıy baylanıs bolmaydı, olar ortasındaǵı baylanıs tosınnan, shártli baylanıs dep durıs juwmaq shıǵardı. Grek filosofları ishinde Platonnıń «Kratil» shıǵarması biziń dáwirimizge kelip jetip, onda tilde sinonim hám omonim sózlerdiń bolıwı, ayırım zatlardıń tilde sóz túrindegi atamasınıń bolmawı, geyde sózdiń (yaǵnıy zat atamasınıń) ózgerip ketiwi-bulardıń bári sóz benen zat ortasında tábiyǵıy baylanıs bolmaytuǵınlıǵın kórsetedi.
Grek filosofları tildiń payda bolıwı jóninde seske eliklew, kelisim teoriyaların ashtı. bul eki pikirde natuwrı bolsa da, onıń bahalı jaǵı - tildi quday dóretti degenge qarsı, onı payda etken adamnıń ózi degendi táriypledi.
Grek ilimpazları kótergen taǵı bir másele-grammatika máselesi.Olar grammatikanı dáslep filosofiyaǵa, ásirese, logikaǵa ǵáezli,solardıń tarawı retinde, logikalıq kategoriyalardıń kórsetkishi retinde qaradı. Bul tarawdı dáslepki pikir aytqanlar Platon, Aristotel boldı. Platon sózlerdi atawısh, feyil dep ekige bóldi. Aristotel olarǵa úshinshisin - tirkewish degendi qosıp sózlerdi úsh toparǵa bóldi.Aristotel birinshi ret grammatika menen logika ortasındaǵı qarım-qatnastı sóz etti. Bul logikanı uǵım, túsinik haqqındaǵı ilim,al sóz shaqabı degen gáptiń bólekleri, gáp bolsa atawısh penen feyildiń baylanısı, bul eki kategoriya ortasında úlken ayırmashılıq bar;feyil máháldi bildiredi, bayanlawıshlıq xızmet atqaradı.
Al atawısh-seplenedi, gápte baslawıshlıq xızmet atqaradı. Biraq Platonda,Aristotelde sózlerdi shaqaplarǵa bólgende biziń házirgi túsinigimizdey tillik kategoriya retinde emes, al logikalıq kategoriya retinde qaraydı. Olardıń aytıwınsha atawısh penen feyil-bayanlawısh músheleri, bulardan basqa sózler usılardıń dógereginde jámlesedi hám jalǵawlıq xızmet atqaradı.
Aristoteldiń lingvistikalıq kóz-qarasları keyin lingvistika iliminiń rawajlanıwına úlken tásir etti. házirde qollanılıp júrgen grammatika kategoriyaları menen kóplegen terminler sol qálpinde jumsaladı. Greciyadaǵı lingvistika ol eldegi ellinizm dep atalatuǵın dáwirde rawajlanıw shıńına jetti.