Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

PSIXOLOGIYALIQ AǴIM

Haturalistlerge qarsı gúreste kelip shıqqan baǵıt psixologiyalıq aǵım boladı. Til psixologiyanıń obekti. Adamlardıń sóylew háreketinde bolatuǵın psixikalıq processler. Sonlıqtan bunı til psixolrogiyası dew durısraq .

Kórnekli wákilleri Berlin universitetiniń professorı Geyman SHteyntal (1823-1899), Xarkov universiteti professorı A.A.Potebnya (1835-1891), Hemec ilimpazları Maks Vund (1832-1920) German Paul boldı.
Psixologiyalıq mektep óz ishine individualistlik psixologizm, jámiyetlik psixolagizm degen eki baǵıttı birlestirdi.
Individualistlik psixolagizm tillik qubılıslardı adamlardıń sóylew hám psixikalıq ayrıqshalıqlarına, olardıń oy-sanasına ǵárezli etedi. Ulıwma xalıqlıq millet tili degen jalǵan, til jeke individuallıq sonlıqtan til bilimi individuallıq izertlew menen shuǵıllanadı deydi. Individumnıń tilin, psixikasın izertlew arqalı tutas xalıqtıń, millettiń ruwxıy ómirindegi zańlıqlardı ashıwǵa boladı deydi.
Individualistlik psixologizmniń kórnekli wákili German Paul «Hár bir individumnıń ózinshe tili bar, bizler qansha ilimli bolsaq sonsha tildiń bolatuǵının moyınlawımız kerek»deydi.
Jámiyetlik psixolagizm wákilleri, til jámiyetlik, onı payda etiwshi de, qollanıwshı da ulıwma xalıq jámiyet deydi. Bul aǵımnıń wákili G.SHteyntal. Baslı miynetleri: «Tildiń payda bolıwı», «Psixologiya hám til bilimine kirispe».
1860-jıldan baslap SHteyntal filosof Moris Lacarus penen birge «Xalıq psixologiyasmı jáne til bilimi»degen jurnal shıǵara basladı.
Olar tildi psixologiyalıq baqlawdıń obektisi dep sanaydı. Ind psixologiyası xalıq psixologiyasınıń negizi, xalıq psixologiyası xalıq ruwxı jónindegi ilim:Til xalıq ruwxınıń jemisi xalıqlıq psixologiyanıń kórinisi. Til psixologiyalıq qubılıs bolǵanda, ol individuallıq psixikanıń emes jámiyetlik xalıqlıq psixixalogiyanıń kórinisi deydi.
Bular lingvistikalıq tallaw ornına psixologiyalıq tallawdı qollanadı.
Til bilimindegi psixologiyalıq baǵıt XX-ásirdiń 50-jıllarınan baslap psixolingvistika degen at penen til biliminiń ayrıqsha tarawı sıpatında qáliplesti. Bul lingvistika menen psixologiyanıń arasınan tuwǵan jańa baǵıt. Dáslep bul baǵıt Amerikada qáliplesti.
Psixolingvistika sóylew háreketleriniń nızamların izertleytuǵın ilim. Bunı sóylew háreketleriniń teoriyası dep te ataydı. Psixolingvistikanıń negizi- informaciya teoriyası dep te qaraladı. Psixolingvistika sóylew háreketinde bolatuǵın xabar beriw, xabardı qabıllaw processleriniń qalay iske asıratuǵının izertleydi.