Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

QAYTA TUWILIW DÁWIRINDEGI LINGVISTIKA. (XV-XVI.á)

Bul dáwir jámiyettiń rawajlanıwında orta ásirdiń ayaqlanıp,jańa dáwirdiń birjuaziyalıq jámiyettiń baslanǵan dáwiri. XIV ásirden baslap eń dáslep Italiyada payda bolǵan «Qayta tuwılıw» (epoxa vozrajdenie) degen termin birjuaziyalıq mádeniyattıń payda bolıwı menen tıǵız baylanıslı. Bul dáwir aldıńǵı oy-pikirdiń rawajlanıwına kedergi jasawshı dogmalıq rejelerge súyeniwshi orta ásirlik qalaq mádeniyattıń shınlıqtı, gumanizmdi táriyplewshi mádeniyatqa ótiw dáwiri boldı. Bul dáwirde orta ásirde quwǵınǵa ushıraǵan,eskeriwsiz qalǵan esteliklerge ayrıqsha kewil bólindi. Olardı qaytadan kórkeytiw uranı kóterildi «Qayta tuwılıw» dáwiri dep atalıwı da usınnan bolsa kerek.
Bul dáwirde jámiyet ómiriniń basqa tarawları sıyaqlı lingvistika da rawajlandı. Lingvistikanıń problemaları: a) Milliy tillerdiń qáliplesiw, rawajlanıwı; b) Burın belgisiz jańadan ashılǵan tillerdi úyreniw; v) Áyyemgi lingvistikalıq oy-pikirlerdi qálpine keltiriw; Jańa jerlediń ashılıwı, sawdanıń rawajlanıwı, koloniyalıq atlanıslar, Evropa til bilimininń rawajlanı-wına jaǵday tuwǵızdı. Burın belgisiz bolıp kelgen kóplegen tiller ashıldı. Koloniyalizmniń ózi tillerdi úyreniwge sebepshi boldı. Túrli sózlikler, grammatikalar jasaw kerek boldı.
Bul dáwir ushın xarakterli jaǵday-orta ásirde onsha áhmiyet berilmegen áyyemgi grek,rim jazba nusqaların tawıp járiyalaw, olarǵa filologiyalıq tallaw jasaw boldı. Bul dáwirde 1540-jılı J.Skaliger «Latın tiliniń tiykarları tuwralı», R.Stefanus 1553-jılı «Latın tili», «Grek tili», P.Alkalannıń «Arab tili grammatikası» (1505),Rapxlipniń «Evrey til grammatikası» (1506-jılı) miynetleri dóredi. XV-XVI ásir ishinde ispan, koreic, yapon, parsı, armiyan, vengr, anglishan, francuz til grammatikaları shıǵarıldı.

4.XVII-XVIII ÁSIR LINGVISTIKASI

Bul dáwirde jańa úlgi menen jazılǵan grammatikalıq miynetler hár túrli ellerde payda bola basladı. 1562-jılı P.Rameniń «Francuz tili grammatikası» 1653-

10. 
    Uollistiń «Anglishan tili grammatikası» 1757-jılı. M.V.Lomomnosov-tıń
    

«Rossiya grammatikası» jarıq kórdi. Bulardıń birazı latın tili grammatikasınıń úlgilerinen shıǵa almadı. Sóylew tili faktlerinen góre jazba til grammatiklerine suyendi. Sonday-aq sózlikler de dóretildi.1612-jılı Italiyada, 1694-jılı francuzda 1726-39 jılları Rossiyada akademiyalıq túsindirme sózlikler dóretildi. Bul dáwirde dúnya tilleriniń materiallardı tiykarın da óz-ara salıstırıw, bul tilden ekinshi tili awdarıw keń en jaydı. usı baǵdarda sózlikler dóretildi. P.S.Tallas basqarıwı menen 1786-1791-jıllar arasında dúzildi. 272 tilden saylap alınǵan
sózlerden quralǵan «Barlıq tillerdiń hám nareshielerdiń salıstırma sózligi» degen miynet shıǵarıldı. Hemec iimpazı I.X.Adepung hám I.S.Fatranıń 500 ge jaqın tillerdiń tańlamalı sózlerinen quralǵan 4 tomlıq sózlik shıqtı.