Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta

ARAB LINGVISTIKASI.

Arablarda jazıw IV ásirden baslanadı. Orta ásirde arablarda til biliminiń rawajlanǵan dáwiri xaliypat dáwirine tuwra keledi (VII-XIII á.á) Arablar tildiń grammatikalıq sistemasın bir biri menen baylanıslı bolǵan 3 túrli bólekshe bólip úyrendi. Arablar bólgen grammatikasınıń bólimleri:
NAXV-sóz shaqapları menen gáptiń sintaksisin izertleydi;
SARF-sózlerdiń gáptegi túrleniwin,mánisin ózgerislerin izertleydi.
TADGIVIT-seslik sistemasın izertleydi.
Bul úsh bólim arab grammatikasınıń tiykarın quraydı.Arablar ind,grek lingvistikasınıń tabısların paydalana otırıp,óz tiliniń fonetikasın, morfeması menen leksikasın izertlewge ayırıqsha kewil boldı.
Olar fonetika tarawında ses penen hárip arasındaǵı ózgesheliklerdi anıqlaydı. Seslerdiń fiziologiyasın anıqlaydı. Sibaveyxi seslerdi jasalıw ornına qaray 16 toparǵa bóledi. Grammatika mánisinde,ásirese seslerdi shaqapqa bóliwde ol Aristotelge eliklegen. Arablar sóz shaqapların úshke bóledi:
Atawısh feyil tirkewishler.
Arab til grammatikasın izertlewdiń dástúrin qáliplestiriwde Sibaveyxidiń 796-jılı jazǵan «Al kitab» miyneti sheshiwshi rol tutadı. Arablar ásirese leksikografiya tarawında úlken tabısqa eristi. Arabtıń AlFeruzabadiy degen lingvisti 60 tomlıq sózlik dóretken.
Ilimniń tariyxında 1-ret arab lingvistleri hár túrli tillerdi salıstırıp, izertlew usılın qollanǵan. Usınday salıstırma usıl tiykarında túrkiy,mongol,farsı tillerin
izertlegen,olardıń salıstırma sózligin, grammatikasın jazǵan. Usınday miynetlerdiń eń belgilisi «Devanu-luǵatit turk» («Túrkiy tilleriniń sózligi»).Bul miynetti túrkiy xalıqlarınan shıqqan, biraq Arabiyada bilim alǵanlıqtan arab ilimpazı dep sanalatuǵın Maxmud Qashqariy jazǵan. Bul sózlik 1073-1074- jılı jazılǵan. Sózlikte sol dáwirdegi túrkiy qáwimlerdiń til materialları salıstırılıp berilgen. Bul túrkiy tilleri jónindegi eń birinshi hám eń kólemli miynet. Sonday-aq lingvistika tariyxında hár túrli tiller faktlerin salıstırıp izertlegen 1-miynet boldı.