Fronttan aman qaytqan màrt Orazbaydıń eske tùsiriwleri Qunnazarova Tumaris

Ekinshi jer júzlik urısta erisilgen Jeńistiń 76 jıllıģına arnaladı
Fronttan aman qaytqan màrt Orazbaydıń eske tùsiriwleri
Qunnazarova Tumaris
Àjiniyaz atındaģı NMPI Baslawısh tàlim fakulteti baslawısh tàlim hàm sport tàrbiyalıq isi qàniygeliginiń 2-kurs studenti
Watan degen ullı dàrgàydı qorģaw hàr bir er azamattıń minneti hàm wazıypası bolıp tabıladı.Hàzirgi biz jasap atırģan tınısh hàm abat eldi bizge inam etken urıs qatnasıwshılarına mıńnan mıń raxmetler aytsaqta az. Bunı men 98 jaslı atam Orazbay Niyetullaevtıń mısalında aytıp ótsem boladı. Ol 1924-jılı 5-yanvarda Moynaq rayonında diyxan shańaraģında tuwıladı. Aģası Niyetullaev Xojabay 1941-jılı urısta 1-jıl bolmay-aq màrtlershe qaza tabadı. Aģasınan ayırģan urıs atamdı fashistlerge qarsı gùresiwge shaqıradı hàm 1942-jılı ózi sorap urısqa atlanadı.
Kúni keshe shañaraq aģzalarım menen atamdı ziyaratlawģa bardıq. Ol bizlerdi kórip júda quwandı. Hal-awhal sorastı. Ol qanshama qıyınshılıqlar kórgen bolsa da ele quwnaq hàm jas kórinedi. Ol menen sàwbetlesip otırıp ózim de tarıyxqa tùsip qalģanday boldım. Ol maģan urısta bolģan ayanıshlı waqıyalardı aytıp berdi. Atamnıń altınģa teń sózlerin tek ózim emes hàmme esitiwin qàledim hàm ózime jazıp aldım.
Atam bir kese shayın ishti de, suwıq demin alıp gàpin basladı:
-"1942-jılı Qońırat rayonı voenkomatınan Qońırat rayonı boyınsha 250 balanı sovet armiyası qatarına aldı. Sonıń ishinde Birinshi May kalxozdan 7 balanı armiyaģa aldı. Paraxod penen Qızıl ordanıń Aral portına aparıp jatqardı. 2 hapte jatqannan keyin poezd penen bir jerlerge aparıp tasladı. Kyumshik oblastı, gorod Melekess 192-zapasnoy polkqa alıp bardı. Sol 192-zapasnoy polkta 1943-jıldıń fevral ayına shekem jumıs isledik. 1943-jıl fevral ayınan baslap ústi ashıq vagonģa shiģardı. Vagon eki etajlı edi. Bir jaģı ofitser, bir jaģı 11 saldat jatatuģın vagon edi. Eki kún ótti, úshinshi kúni bizdi baslap turģan bir kapitan way-way salıp, tisim awırıp atır dep baqırdı. Vrachlardan hesh jàrdem bolmay atır. Sonnan keyin men kashaloktı aldım da, barıp qum àkeldim. Vagonnıń ishindegi kishkantay oshaqqa qızdırdım. Qumdi kapitannıń súlgisine orap, tisińe basıp jat dedim. Azanda "sen vrach ekenseńģo" dedi maģan. Tisi tàwir bolıp ketti.
Allazarov Ótegen- usı awıldıń balası menen bir otdeleniede boldıq. Awqat pisiriledi. Onı jemey otıraman. Ótegen kelgennen soń ekewimiz jeymiz. Bizlerge awısqanın beredi. Awqat jep otırģanımızda bizlerdi atpravka etti. Sol atpravka etip baratırģan jerimizde eki salon. 1-salonģa arteleriya, 2-salonģa soldatlar bambit etti. Bambit etkennen keyin poezdtan tústik. Kúndiz jùre almaysań, tek ģana túnde júreseń. Batpaqlıq. Mart ayınıń ishi. Kurskaya dugaģa bardıq. Kurskaya dugada 225-polk jaylasqan edi. Oń tàrepimizde Belgir, shep tàrepimizde Aral stantsiyası.
Odan keyin bizlerdi serjantlıq oqıwģa jiberdi. Ótegen, men hàm Ospanov Jarmaģammed (usı awıldıń qazaq balası) úshewimiz serjantlıq oqıwda oqıp qayttıq. 225-polk 3-batalion 3-rota 3-vzvodta podpolkovnik bolıp xizmet ettik. 1943-jılı 5-iyun kúni nemisler jawızlarsha bizlerge qaray júris basladı. 225-polk óz poziciyasın qoldan bermesten uslap qaldı. Aral stantsiyasında men jaradar boldım. Jaradarlıģım jazdırılģannan keyin Ukrainanıń Karp qalasına bardıq. Karp qalasında taqırlıq, taqılıqtıń arjaģı toģaylıqtıń arjaģı suw, taw. Sol jerde xizmet ettim. Usı jerde jeńil jaraqat aldım. Gastnicaģa barsam bir orıs jigiti:
-Moynaq?
-Da, Moynaq.
-Arzeev Qıdırnıyaz?
-Da, Arzeev Qıdırnıyaz- dedi.
Meni qushaqlap jılap qoya berdi. Ekewimiz bir maydan jılasıp aldıq.
Sodan aldıģa qarap ilgerilep júrdik. Kirovograd oblastında 1943-jıldıń noyabr, dekabr ayları, 1944-jıldıń yanvar, fevral, 10-martqa shekem akopta jattıq. Kirovogradtı azat etkennen keyin Moldaviyaģa júris basladıq. Moldaviyanıń bas qalası- Kishinyov. Kishinyov Karpat tawı oypatlarında keshki waqıtta tawdıń ústinde emes Kishinyov bette oq atıstıq. Bizler bette tank turıptı. Maket, tank, maket, tank. Tank az. Maketti qoydı. Tank kòbeydi, bıraq bir formada tura beredi. Kun batqannan keyin bir jigit keldi. Natspen barma dedi. Men natspenmen dedim. Keynine ertip ótà ketti. Qay jaqqa baratırģanımdı bilmeymen. Tań attı, kún shıqtı. Karpat tawınan alıp ótetuģın bir zatlar bar eken. Solardı alıp ótiwge arbaģa qosatuģın zat tabılmaģan. Arbaģa qalay qosıwdı orıslar bilmeydi. Hàr túrli milletten arbaģa qosıp tawdan arman tústik. Túskennen keyin Armeniyaģa qaray júrdik. Usı jerde komandir Korokov meni óz qaptalınan qaldırmadı.
Moldaviyanı basıp alģannan soń Armeniyanıń ústi menen Vengryaģa bardıq. Ortası dàrya, bizler turģan jaģı Buda, ekinshi tàrepi Pesht. Ekewi qosılıp Budapesht dep ataladı. Budapeshtti azat etkennen keyin Ozera Maraton tàrepte 1944-jıldıń noyabr, dekabr, 1945-jıldıń yanvar, fevral hàm 10-martqa shekem akopta jattıq.
1945-jıldıń 2-may kúni komandir batalion kelip, bizlerdiń alģa qarata júretuģın jerimizdi belgiledi. Oń tàrepimizde de, shep tàrepimizde de, aldımızda da nemisler. Tek 1112 metr biyiklikke Alp tawınıń basına shıģıwımız kerek dedi.2-may kúni 1112 metr biyiklikke Alp tawınıń basına shıqtıq. Tań attı, kún shıqtı. Tawdıń astı jol, shep tàrepte burılma, burılmanıń shep tàrep betinde toģaylıq, tawlıq, bir aq jaylar kórindi. Bul aq jaylarda nemisler, bruno mashınları -hàmmesi turģan eken. Bizlerden oq atıspa bolģan joq. 3-may kúni aqshamı tawdıń basında oq atıspa boldı.Bıraq atıspa az waqıt boldı da keyin tım-tırıs boldı. Oq atılmadı. 4-may kúni jerge tústik. Jol baslap jùre basladıq. Dàryalıq shıqtı. Dàryalıqtıń bizler turģan tàrepinde soqpaq jol bar. 8- may kúni sol dàryalıqtı jaģalap júrdik. Aldımızdan toģaylıq shıqtı. Toģaylıqtıń ishinde jattıq. 9-may kùni  «Говорит Москва! Работают все радиостанции Советского Союза! Война окончена! Фашистская Германия полностью разгромлена!» degen xabardı esittik.
Endi usı jerde bir narse aytıp ketiwim kerek S.Korokov-komandir rota ayttı: Sen kommunist aģzası bolıwıń kerek dedi. 1946-jılı Kommunistlik partiyaģa óttim.
Bir waqıtları nàwbetshi arqalı polkovnik Shumilyov meni shaqırtıp aldı hàm polkavoy kamandir bolıwıń kerek dep ayttı. Sonnan keyin polkovnik Shumilyovke "Men elime qaytaman. Úlken aģam urısta qaza taptı, kishkentay inim awırıwdan qaza taptı. Qız apam bar, qarındasım bar, àkem hàm anam bar. Orta Aziya xalqında «Xojalıqtı er adam basqarıwı kerek». Sonıń ushın men elge qaytıwım kerek dedim. Maģan haq jol tiledi. 1947-jılı poezdqa minip Ukrainanıń Karp qalasına keldik. Bizdi baslap kiyatırģan komandir bul jerde 1 adam, 2 adam bolıp júriwge bolmaydı dedi. Ne ushın bunday dep ayttı eken dep 4-5 bala bolıp, 1-liniya, 2-liniya, 3-liniya arjaģına bardıq. Qarasaq ashlıqtan ólip atırģan adamnıń esap sanaģı joq. Hàmme ash. Bir hayal keldi. Kúyewim oficer edi, komandirovkaģa ketip edi dep ayttı. Qolında jas balası bar. Mına balama sút shıqpay turıptı, maģan nan beriń dedi. Sol waqıtta yarım buxanka nan berdim.Sonnan keyin alģa qaray jol júrip, 1947-jıl 21-aprel kùni ùyge keldim.Armiyada 4 jıl 8 ay xizmet ettim. Men kelmesten 3 hàpte aldın meniń adresime pochta arqalı pul kelgen. Sonda anam menen àkem bul tiri bolģanda pul kelmes edi, ólgenģo dep oylaģan. Men ketken jılı tuwģan baspaqtı balam armiyadan kelgende soyaman dep saqlaģan.
Sharjaw arqalı Xojelige jettim. Voenkomatqa bardım. Qońıratqa qarata júriwim kerek. Mashın tawıp berejaq. Basımızģa oficer qoydı. Oficerler mingizip jiberdi. Qońırattıń qumzavod betinde 1 kópir bar. Sodan basqa jerde kópir joq.
Mayjapqa kelip juwınıp atırsam otın arqalaģan bir kempir kimseń dedi. Men Orazbayman dedim. Sonnan úyge qaray juwırģan. Orazbay kiyatır depti. Anam talıp qalıptı. Men kelgennen keyin toy berdi. Toydı berip bolģannan keyin 1947-jıl sentyabrden baslap mektepte voenrog muģallim bolıp isledim. Bıraq sawat joq. 4-klastı oqıģan bala. Xojeli Uchilishesin sırtlay oqıp aldım. Onıń menen de sawat ashılmadı. 1949-jılı 29-may kùni anam qaytıs boldı. 1951-jılı sol Uchilishege ishten kirip oqıwdı pitkerdim. 1953-jılı Nókis màmleketlik pedagogikalıq institutına "Til àdebiyatı" fakultetine dakument tapsırdım , sol jerde oqıdım.
Endi men eki dàwirdiń kommunistimen. Kommunist aģzası bolģanıma 76 jıl boldı. Men hàzirgi dawirde el-xalqıma, eldi basqarıp atırģan Shavkat Mirziyoevqa, Murat Kamalovlarģa raxmetler aytaman. Hàmme waqıtta elimiz paraxat bolsın. Aspanımız ashıq bolsın. Jaslar shadlı turmıs keshire bersin"- dep gàpiniń sońın el basshımızģa raxmetler aytıw menen, bizlerge shadlı ómir tilew menen juwmaqladı.
Atamızdıń gàplerin esitip ózlerimizge kerekli juwmaq shiģardıq. Atama raxmet aytıp kewilli túrde úyge qayta berdik.