X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

hujayra 
ichi va tashqarisida suv m iqdorining oshib keti­
shi hamda osmotik bosimning pasayishi kuzatiladi. Bu borada qon 
plazmasidagi natriy miqdori pasayishi tufayli natriy va kaliyning 
hujayra m em branasining har ikki — tashqi va ichki tom onidagi 
normal nisbati o'zgarishi va oqibatda hujayra ichiga suvning ko'p 
miqdorda o'tishi kuzatiladi (6- rasm).
Klinikada «suv bilan zaharlanishni» reflektor anuriya va o'tkir 
buyrak yetishmovchiligining ikkinchi bosqichida kuzatish mumkin. 
Bunda bem orlarda bosh o g 'rig 'i, ko'ngil aynishi, qusish, titroq 
bosishi kabilar kuzatiladi va komatoz holat rivojlanib, o'limga ham 
olib kelishi m um kin.
SHISHLARNING PATOGENEZI VA TURLARI
D em ak, su y u q lik n in g ta n a b o 's h liq la ri va h u jay ralararo
bo'shliqda to'planishiga istisqo deyiladi. Qorin bo'shlig'ining istisqosi
— assit, plevra bo'shlig'ining istisqosi — gidrotoraks, miya qorin- 
chasiniki — gidroscfaliya, yurak oldi xaltasiniki esa gidroperikard 
deb ataladi. Shishlarning patogenezi nihoyatda murakkab, bunda 
suv alm ashinuvini nerv-gum oral — endokrin ham da hujayra.
151

---

Gipeigidratsiya sabablari —
[ultrafiltratsiya 3 *
Glukoza
I r i П Р Г O lH
rfltei 
V f l V O H » < n / 4 r o f c i v a k a l m I n r i
6- rasm.
152

---

to ‘qim a, a ’zolari o ‘rtasidagi idora etuvchi mexanizmlar, ayniqsa, 
chiqaruv a ’zolarining, yurak-qon tom irlari faoliyatining tom irlar 
darajasida boruvchi o ‘tkazuvchanligining murakkab jarayonlari 
buzilishi oqibatida ko 'p in ch a tiklab bo'lm aydigan o'zgarishlar 
sodir bo'ladi.
Starling — Krogning klassik nazariyasiga binoan kapillarlar va 
to 'q im a la r orasidagi suv alm ashinuvi asosan quyidagi om illar 
bilan belgilanadi:
1) kapillarlardagi qonning gidrostatik bosimi va to 'q im a qar­
shiligi;
2) qon plazmasi va to'qim a suyuqligi kolloid-osmotik bosimi;
3) kapillar devorining o'tkazuvchanligi.
1. G idrostatik omil. Qon va to'qim alar o'rtasidagi suv alm a­
shinuvi birinchi navbatda kapillar tom irlar devorida yuz beradi. 
Kapillar qon tom irning arterial qism ida qonning suyuq qismi 
to'qimaga o'tadi, venoz va postkapillar venulalarda esa qonga qaytadi.
Q onning to 'q im alararo bo'shliqqa o 'tish i va undan qaytadan 
venoz qon tom iriga o 'tish , Starling-K rogning klassik ta ’biriga 
asosan, kapillar arterial qism ida gidrostatik bosim ni onkotik 
so'rish kuchidan balandligi tufayli to'qim aga, kapillarning venoz 
qismida esa buning aksi ekanligi sababli venoz qonga o'tishi tufayli 
amalga oshadi.
U yoki bu sababga ko'ra, vena qon tom irida bosim oshganda 
(m asalan, venoz giperem iada, yurak faoliyatining nuqsonlarida, 
uzoq vaqt tik oyoqda turilganda va hokazo) qon bosimi bilan 
kolloid-osm otik bosim o'rtasidagi farq kam ayadi va shu tufayli 
suvning to 'q im alard an kapillarlarning venoz qism ida va venula­
larda qayta so'rilish mexanizmlari buziladi — suyuqlik to'qim alarda 
to 'p la n a bo sh lay d i, o q ib atd a, shish paydo b o 'lad i. D em ak, 
shishning ushbu yo'sinda yuzaga kelishidagi asosiy patogenetik 
omil bu venalarda qon bosim ining ortishi, ya’ni m exanik yoki 
gidrodinam ik (aniqrog'i gidrostatik) om ildir.
2.