ksantinoksidaza ta ’sirida gipoksantinga, uning esa siydik kislotasiga
o ‘tishi asosiy o‘rin tutadi. Ushbu kasallikning rivojlanishida yuqo
rida a y tilg an lard an tash q ari, yosh (q ariy alard a k o 'p ro q ) va
jinsning (erkaklarda ko 'p ro q ) m a ’lum roli bor. K asallikning
ko'rinishlarida buyraklar tom onidan nordon siydik eritmalarining
a jra lish i, u la r va boshqa m a h su lo tla rn in g g litsin d a n hosil
bo'Iishining kuchayishi muhim o 'rin tutadi. G iperurikem iya —
siydik kislotasi tuzlarining bo'g'im lar va tog'aylarda (ayniqsa, ular
ni qonda erigan holda ushlab turuvchi om illar yetishm aganda)
to'planishi kuzatiladi. Bunga qon bilan ta ’minlanishning sustligiga
k o 'ra ortiqcha nordon muhit mavjudligi
va bunday sharoitda
tuzlarning cho'km aga tushishiga im koniyat tug'diradi.
K1SLOTA-ISHQORIY MUVOZANAT BUZILISHINING
PATOFIZIOLOGIYASI
Ichki m uhitning doimiyligi — gom eostazi, ya’ni bir m uvoza-
natda saqlanishi, ayniqsa yuqori darajada rivojlangan organizmlar
hayot faoliyati uchun zarur bo'lgan shart-sharoitdir.
Biologik muhitlarda har doim vodorod ioni ko'proq hosil bo'lib
turishiga q aram ay , ularni neytrallash (befarq, b e ta ra f holga
keltirish) va vodorod gidroksil ionlari o'rtasidagi
nisbatni b ir
m e’yorda saqlash kislota-ishqoriy m uvozanatni ta ’minlashga olib
keladi. Q onning pH ko'rsatkichi nihoyatda turg'un hisoblanadi.
Normada u 7,35—7,45 atrofida bo'ladi va uning u yoki bu tomonga
har qanday sezilarli siljishi organizmning h ar bir integral bir-biriga
bog'liq darajasida chuqur o 'zg arish larg a olib keladi. B unda,
masalan, hujayra faoliyatining o'zgarishi, gemoglobinni kislorod
ning biriktirish va qayta berish qobiliyatini o'zgarishi, barcha
moddalar, birinchi navbatda suv-elektrolitlar almashinuvi, hujayra
retseptorlari sezuvchanligi, m em branalar o'tkazuvchanligi, nerv-
mushak sistemasi qo'zg'aluvchanligi va impulslar o'tkazuvchanligi
kabi m uhim xususiyatlaming chuqur o'zgarishlariga olib keladi.
N ihoyat, agar pH -6,8 dan kamaysa yoki 7,7
dan oshib ketsa,
organizmning halokati yuz berishi m um kin.
M a’lumki, ham m a vaqt organizm ovqat tarkibida turli nordon-
141
kislotali va ishqoriy m oddalar, tuzlar, karbonsuvlar, y o g 'lar va
boshqalam i iste’m ol qiladi. M oddalar alm ashinuvi kislotalam ing
paydo bo'lishi va bunday m uhitda dissotsiatsiya jarayoni kuchayib
vodorod ionlarining konsentratsiyasining oshishi b ilan davom
etadi, am m o shunga qaram ay sog'lom organizm ichki m uhitning
pH kislotali tarafga siljimaydi. Bu evolutsiya jarayonida
organizm -
lar,ayniqsa insonda murakkab idora etuvchi tuzilm alar, m exa
nizm lar ham da om illam ing vujudga kelganligi oqibati b o 'lib ,
ularning faoliyati tufayli ichki m uhit o 'z barqarorligini ta ’m inlab
turadi. Bunda turli a ’zolam ing faoliyati nihoyatda katta. Masalan,
o 'p k a kislota tab iatli karbonat angidridini m untazam chiqarib
turishi, agar zarur bo'lsa qisqa m uddatga uni o'zida ushlab turish
qobiliyatiga ega. Agar organizmda H + konsentratsiyasi ko'paysa —
giperventilatsiya, kamaysa — gipoventilatsiya kuchayadi.
Buyrakning kislota-ishqoriy muvozanatini ta ’minlash va bosh-
qarishdagi roli- nihoyatda katta ham da ko 'p in ch a hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Buyrak kanalchalari vodorod va ammiak ionlarini
ajratish, ya’ni sekretsiya (asido-va aminogenez) qilish, natriy hamda
karbonat kislota tuzilma ionlarini qayta so'rish qobiliyatiga ega.
Jigar esa nordon kislotali tuzilm alar — radikallam i bog'laydi,
b a ’zi b ir noorganik kislotalam i suv
va karbonat angidridgacha
oksidlab o'tkazadi. Ammiak va ammoniy xloriddan karbonat kislota
tuzilm a ionlarini to 'p lab tashqariga ajratadi, b a ’zi b ir nordon va
ishqoriy m oddalarni o 't tarkibida ichakka o'tkazadi. O shqozon
xlorid kislotasini, ichak esa bikarbonatni yetkazib beruvchi aso
siy m anbalar hisoblanadi va ular ichki m uhit pH ini bir m e’yorda
saqlashda bevosita ishtirok etadi.
U shbu qisqa axborotdan ko'rinib turibdiki, qayd etilgan a ’zo-
larning u yoki bu patologiyasida albatta kislota-ishqoriy m u-
v o zan atn in g keskin o 'zg a rish la ri, y a ’ni
atsid o z yoki alkaloz
holatlarining yuzaga kelishi turgan gap.
K islota-ishqoriy m uvozanatni ta ’minlash va uni idora etishda
bufer tizim lari asosiy o'rinni egallaydi. Ularning o'ziga xos asosiy
xususiyati shundaki, bu jarayonda ortiqcha vodorod ionlari yo
bog'lanib neytrallanadi yoki organizm dan ajratilib, chiqarilib
yuboriladi.
142
H ar qanday bufer tizim i — bu kuchsiz kislotaning kuchli
ishqor bilan hosil qilgan tuz aralashm asi bufer tizimlariga: gem o
globin,
oqsillar, bik arb o n at va fosfat buferlari kiradi. G em o-
globinning oksidlangan ho latd an qaytarilgan (tiklangan) holatga
o'tishining o‘ziyoq qonning to'qim alar bilan bo'lgan munosabatida
pH ning kislotali tarafga siljishining oldini oladi. O 'pka kapillarla-
rida oksigemoglobinning hosil bo'lishi esa eritrositlardan karbonat
angidridi va xlorning chiqishi ham da bikarbonatlarning paydo
bo'lishi natijasida pH ning ishqoriy tarafga siljishining oldini oladi.
B ikarbonat buferi — karb o n at kislotasi va kaliy yoki natriy
tuzlaridan tashkil topgan. Q onda ko'p
miqdorda nordon moddalar
to'planganda vodorod ionlari karbonat kislota m ahsuloti ( H C 0 3)
bilan birikib, kuchsiz karb o n at kislotasi H 2C 0 3ni hosil qiladi,
u osonlikcha suv va karbonat angidridiga parchalanadi. K arbonat
angidridning ortiqcha miqdori esa o'pka orqali chiqarib yuboriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
