X. U. Aliyev Darslikda umumiy patofiziologiya, tipik patologik jarayonlar asoslari va

b o'ladi. Qon aylanishining b u zilishi u zoq vaqt davom etish i
n afaqat buyrak ta n a ch a la rid a , balki n efro n k an alch alarid a
bo'ladigan qaytmas o'zgarishlarga sabab bo'ladi.
Shu tufayli buyrakda qisqa vaqt ichida qon aylanishi buzilsa va
so'ngra tiklansa uni o'tkir buyrak yetishmovchiligining funksional
fazasi deb ataladi. Bu davrdan keyin buyrak faoliyati qayta tiklanish
imkoniyatiga ega. U zoq vaqt davom etgan ishemiya va buyrakda
m ik r o s ir k u la ts iy a n in g b u z ilis h i b u y ra k t a n a c h a la r i va
kanalchalarida chuqur struktur o'zgarishlarga sabab .bo'ladi.
Buyrakka turli xil nefrotoksik om illar ta ’sir etganda uning
po'stloq, m oddasida qon aylanishining buzilishi bilan birgalikda
buyrak koptokchalari va kanalchalarining bevosita shikastlanishi
ham m uhim aham iyat kasb etadi. O'tkir buyrak y etish m o v -
chiligining patogenezida buyrak kanalchalarining o'lgan hujayralar
detritlari, oqsil moddalar, gem oliz tufayli ajralib chiqqan g em o ­
globin va boshqa m oddalar bilan berkilishi alohida o'rin tutadi.
Buyrak tuzilm alarining birlam chi shikastlanishi o 'z navbatida
286

---

buyrakda immun yallig'lanish jarayonlarini keltirib chiqarib, buy­
rak to'qim asining shikastianishini yanada kuchaytirishi mumkin.
Bu m exanizm ko'p hollarda o'tkir buyrak yetishm ovchiligining
surunkali shaklga o'tishini belgilaydi. O'tkir buyrak etishm ov-
chiligining kechishida asosiy to'rt bosqichni ajratish mumkin:
1) boshlang'ich; 2) oligoanuriya; 3) poliuriya; 4) sog'ayish
bosqichlari.
Buyrak yetishm ovchiligiga xos bo'lgan belgilar oligoanuriya
bosqichida kuzatiladi. Bunda organizmda suv-tuz va kislota-ishqor