Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

6.1-jadval 
Aylanma mablag`larning tarmoqlar bo`yicha taqsimlanishi 
Aylanma fondlarning 
guruh va elementlari 
Butun 
sanoat 
Qora 
metal-
lurgiya 
Mashi-
nasozlik 
Ener-
geti-
ka 
Yengil 
sanoat 
Oziq-
ovqat 
sanoati 
1. Ishlab chiqarish 
zahiralari – jami
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Jumladan: 
xom ashyo va asosiy 
materiallar, yarim tayyor 
mahsulotlar 
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Yordamchi materiallar 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Yoqilg`i 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Ta`mirlash uchun 
ehtiyot qismlar 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
Qadoqlash va o`rov 
materiallari 
3,0 
0,5 
0,6 
0,3 
1,2 
11,3 
Instrumentlar, xo`jalik 
asboblari va qimmat 
bo`lmagan, tez eskiruv-
chi boshqa predmetlar 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Tugallanmagan ishlab 
chiqarish va korxonada 
tayyorlangan yarim 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 

---

78 
tayyor mahsulotlar 
3. Kelgusi davr 
xarajatlari va boshqa 
mehnat predmetlari 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 
Jami aylanma ishlab 
chiqarish fondlari 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Aylanma fondlar tuzilmasi nafaqat sanoatning turli tarmoqlarida, hattoki bir 
tarmoq va bir korxonaning o`zida ham farqlanadi. Bunday farqlanishga turli 
xildagi xom ashyo va materiallar, ishlab chiqarish texnologiyasi va texnikasidagi 
farqlar, korxonalarning geografik joylashuvi, ishlab chiqarishning tashkil etilishi 
va mehnat taqsimoti, moddiy-texnika ta`minoti sabab bo`lishi mumkin. 
Korxonalar aylanma mablag`lari tarkibi va tuzilmasiga xo`jalik yuritish 
qobiliyati va uning samaradorligiga rioya qilish qoidalari katta ta`sir ko`rsatadi. 
Ya`ni korxona ishlab chiqarish zahiralarini va aylanma mablag`larning ta`minlan-
ganligini haddan tashqari oshirishga intilmasligi zarur. Amaliyotning guvohlik 
berishicha, bu, resurslarning halok bo`lishiga va sun`iy tanqislikning yuzaga 
kelishiga sabab bo`ladi. Shu sababli xom ashyo va materiallarni sarflashning 
texnologik normalariga rioya qilish, ularni saqlashni to`g`ri yo`lga qo`yish, 
chiqitlar va yo`qotishlarni kamaytirish, zamonaviy va arzon materiallardan 
foydalanish katta ahamiyat kasb etmoqda. Biroq arzon materiallardan foydalanish 
doim ham korxona imkoniyatlari va xohishidan kelib chiqavermaydi va tashqi 
muhit, birinchi o`rinda ishlab chiqarishdagi hamkorlar, bahoni shakllantirish, 
umumiy iqtisodiy barqarorlik va boshqa omillar bilan ham bog`liq bo`ladi. 
Korxona iqtisodiyotiga aylanma mablag`larning tarkibi va tuzilmasidan 
tashqari, ularni ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish va muomalaning turli 
bosqichlarida izlab topish katta ta`sir ko`rsatadi. Aylanma mablag`larning to`liq 
aylanishi uch bosqichdan iborat bo`lib, bu jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi va 
sotiladi.