Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Ishlab chiqarish zahiralarini normalashtirish,
korxonaning uzluksiz 
faoliyat yuritishini ta`minlash maqsadida amalga oshiriladi. Agar ishlab chiqarish 
zahiralari normativlardan past bo`lsa, ishlab chiqarish jarayonining izdan chiqishi, 
ishchi kuchi va uskunalarning bekor turib qolishi, korxonaning ishlab chiqarish va 
iqtisodiy ko`rsatkichlari pasayishiga olib kelishi mumkin. Shu bilan bir paytda, 
ishlab chiqarish zahiralarining belgilangan norma va normativlardan oshib 
ketishiga ham yo`l qo`ymaslik kerak, chunki bu mablag`larning «muzlab» 
qolishiga va natijada korxona va davlatning zarar ko`rishiga olib keladi. 
Ishlab chiqarish zahiralari joriy, sug`urta (kafolatli), tayyorlov (texnologik) 
va mavsumiy turlarga bo`linadi. 
Joriy zahira 
−
 
bu, materiallar yetqazib berish oralig`ida ishlab chiqarishni 
moddiy resurslar bilan ta`minlash uchun zarur bo`lgan zahiradir. Joriy zahiralar 
material yetqazib berish davri, oralig`i hamda xom ashyo va boshqa 
materiallarning sutkalik sarflanishiga to`g`ridan-to`g`ri bog`liq bo`ladi. 
Misol.
Non kombinati bir sutkada 10 tonna un sarflaydi, tegirmondan esa bir 
oyda bir marta un qabul qiladi. Ya`ni yetqazib berish oralig`i 30 kunni tashkil 
qiladi. Demak, unning maksimal darajadagi joriy zahirasi 300 (10

30) tonnani, 
o`rtacha joriy zahirasi 150 (10

30:2) tonnani, un har o`n kunda yetqazib 
berilgandagi minimal joriy zahirasi esa 50 (10

10:2) tonnani tashkil qiladi. 
Shu tariqa joriy zahiralar hajmi ko`p jihatdan yetqazib berish oralig`iga 
bog`liq bo`ladi: oraliq qanchalik kichik bo`lsa, zahira shunchalik kam bo`ladi. 

---

83 
Bundan kelib chiqqan holda joriy zahira miqdorini quyidagi formula asosida topish 
mumkin: 
Z
max
 = M
o`r
 

 T
t.ts
 
bu yerda: 
M
o`r
 
– ushbu materialdan o`rtacha sutkalik foydalanish miqdori
(T, dona); 
T
t.ts
– yetkazib berish oralig`i yoki ta`minot sikli, kunlar.