Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

aylanma ishlab chiqarish 
fondlarining tuzilmasini
tashkil qiladi. Aylanma ishlab chiqarish fondlari va 

---

76 
muomala fondlari o`rtasidagi xuddi shunday foizlardagi munosabatlar korxona 
aylanma mablag`larining tuzilmasi deb ataladi. 6.1-chizmada korxona aylanma 
mablag`larining taxminiy (namunaviy) tuzilmasi ko`rsatilgan. 
 
6.1-chizma. Korxona aylanma mablag`larining namunaviy tuzilmasi 
Chizmadan ko`rish mumkinki, ishlab chiqarish zahiralari aylanma ishlab 
chiqarish fondlarining asosiy qismini tashkil qiladi. Biroq bozor iqtisodiyoti, 
ayniqsa, barcha resurslar taqchilligi sharoitlarida ishlab chiqarish zahiralarining 
haddan tashqari oshirib yuborilishi korxona iqtisodiyotiga salbiy ta`sir qilishidan 
tashqari, resurslarni «bog`lab» qo`yadi hamda ularning yo`qotilishiga olib keladi. 
Shu sababli aylanma mablag`lar hajmini optimallashtirish va ularni mahsulot 
AYLANMA ISHLAB CHIQARISH
FONDLARI (100%) 
Ishlab chiqarish zaxiralarida 
(70%) 
Ishlab chiqarish jarayonida 
(30%) 
Xom ashyova asosiy 
materiallar (28%) 
Sotuv oluvchi va yarim tayyor 
mahsulotlar (10%) 
Yordamchi materiallar (8%) 
Arzon va tez eskiruvchi 
predmetlar (10%) 
Qadoqlash materiallari (3%) 
Ta`mirlash uchun ehtiyot 
qisimlar (3%) 
Yoqilg`i energiyasi (8%) 
Tugallanmagan
ishlab chiqarish
(19%) 
Korxonaning o`zida 
tayyorlanuvchi yarim 
tayyor mahsulotlar (6%)
Kelgusi
davr
xarajatlari (5%) 

---

77 
ishlab chiqarish dasturlariga mos holga keltirish korxonaning tejamkorlik rejimida 
faoliyat yuritishi katta ahamiyatga ega bo`ladi. 
Iqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi korxonalarning aylanma mablag`lari 
ishlab chiqarishning texnologik tashkil etish xususiyatlariga ko`ra, bir-biridan farq 
qiladi. Bu xususiyatlarning xarakteri ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va 
murakkabligi, ixtisoslashtirish darajasi, mahsulotni realizatsiya qilish sharoitlari va 
shu kabilar bilan izohlanadi. Aylanma mablag`lar tuzilmasining tarmoqlar bo`yicha 
farqlanishini quyidagi jadval orqali bilib olish mumkin (6.1-jadval).