Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Birinchi 
bosqichda
aylanma 
mablag`lar 
pul 
shaklidan 
moddiy 
boyliklarning ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi, ya`ni pul – tovar (D-T). 

---

79 
Ikkinchi bosqich 
ishlab chiqarish, yani mahsulotni tayyorlash jarayonini 
o`z ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag`lar va birinchi o`rinda aylanma 
fodlar tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar holiga keltirilib, 
tovar shaklini oladi (T). 
Uchinchi bosqichda 
aylanma mablag`lar tovar mahsuloti shaklida 
muomalaga kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (T-P`). 
Shu tariqa aylanma mablag`lar barcha bosqichlardan o`tib, to`liq aylanishni 
amalga oshirishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin: 
1-bosqich – pul-tovar (P-T); 
2-bosqich – ishlab chiqarish (I.CH); 
3-bosqich – Tovar-pul (T-P`). 
Shuni qayd qilib o`tish muhimki, korxonaning aylanma mablag`lari bir 
vaqtning o`zida uchala bosqichda ham pul mablag`lari, ishlab chiqarish zahiralari, 
tugallanmagan ishlab chiqarish, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ko`rinishida 
mavjud bo`lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag`lari harakati ma`lum bir 
iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi hamda ulardan ishlab chiqarish va takror ishlab 
chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko`zda tutishi ham 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag`lardan 
foydalanish qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag`larning yetishmasligiga 
yoki samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin. 
6.3. Aylanma mablag`larni me`yorlashtirish 
Shakllanish manbaiga ko`ra, aylanma mablag`lar xususiy va qarzga olingan 
turlarga bo`linadi. 
Xususiy aylanma mablag`lar
doimo korxona ixtiyorida bo`lib, xususiy 
resurslar, asosan foyda hisobiga shakllanadi. Korxonaning xususiy aylanma 
mablag`lari qatoriga ish haqi bo`yicha qarzlar, ta`minotchilar yoki hamkorlar 
qarzlari, buyurtmachilarning tayyorlangan mahsulot uchun to`lagan pullari 
kabilarni kiritish mumkin. Bu mablag`lar xususiy mablag`larga tenglashtirilgan 
mablag`lar yoki korxonaning barqaror passivlari deb ataladi. 

---

80