Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Aylanma ishlab chiqarish fondlari 
−
korxona ishlab chiqarish fondlarining 
bir qismi bo`lib, bitta ishlab chiqarish sikli davomida sarflanadi hamda natural 
shaklini o`zgartirib, o`z qiymatini to`lig`icha tayyor mahsulot tannarxiga o`tkazadi. 
Shu sababli aylanma ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonining 
majburiy elementi va ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismi hisoblanadi. 
Korxona aylanma ishlab chiqarish fondlari qatoriga xom ashyo va 
materiallar zahirasi, yarim tayyor mahulotlar, yoqilg`i va energetika resurslari, 
qadoqlash va o`rov materiallari, ehtiyot qismlar, tugallanmagan ishlab chiqarish va 
kelajakdagi xarajatlarni kiritish mumkin. Rejalashtirish, sistemali hisob va 
hisobotni tashkil qilish uchun qulaylik yaratish maqsadida aylanma ishlab 
chiqarish fondlari uch guruhga bo`linadi: 
➢
ishlab chiqarish zahiralari;
 
➢
tugallanmagan ishlab chiqarish va korxonada tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar;
 

---

73 
➢
kelgusi davr xarajatlari.
 
Muomala fondlari
korxonaning tayyor mahsulot zahirasini yaratish uchun 
mo`ljallangan pul mablag`lari, shuningdek, chek va veksellar, aktsiyadorlarning 
qarzlari, turli xil debitorlik qarzlari, bank va kassalarning hisob raqamlaridagi 
mablag`lardan iborat bo`ladi. Muomala fondlari va aylanma ishlab chiqarish 
fondlari majmuasi, korxonaning aylanma mablag`lari (kapitali)ni tashkil qiladi. 
Ishlab chiqarishda band bo`lgan aylanma mablag`lar kattaligini belgilovchi 
asosiy omillar 
−
bu, mahsulot tayyorlashning ishlab chiqarish tsikli uzunligi, 
mehnatni tashkil qilish, texnika va texnologiyaning rivojlanish darajasi, mehnat 
predmetlari va qurollaridan foydalanish normalaridir. Aylanma mablag`lar 
kattaligi, shuningdek, mahsulotlarni sotish sharoitlari, ta`minot va mahsulotni 
sotish tizimini tashkil qilish darajasi bilan ham bog`liq bo`ladi. 
Yuqorida keltirilgan holatlardan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki, 
aylanma mablag`lardan quyidagi hollarda foydalaniladi: 
✓
xom ashyo, material, ehtiyot qismlar hamda ishlab chiqarishni tashkil 
qilishda zarur bo`lgan boshqa mehnat predmetlari; 
✓
ishlab chiqarish jarayonida iste`mol qilinuvchi elektr energiyasi, yoqilg`i 
kabi resurslar uchun haq to`lash; 
✓
korxonani tashkil etish va faoliyat yuritish davrida oylik ish haqi 
to`lanishi; 
✓
soliq va boshqa majburiy to`lovlarni to`lash. 
Bozor munosabatlari va deyarli barcha resurslar taqchilligi sharoitlarida 
aylanma mablag`lar, birinchi o`rinda moddiy resurslardan ratsional foydalanish va 
ularni shakllantirish zahiralarini izlab topish har bir korxona oldida turgan muhim 
vazifa hisoblanadi. Bunda 
zahira
deganda, moddiy va pul resurslarini 
yaxshilashning yuzaga kelgan yoki yuzaga kelayotgan, lekin hali foydalanilmagan 
(to`liq yoki qisman) imkoniyatlarini tushunish lozim. 
Bu zahiralar kelib chiqishi va foydalanilishiga ko`ra xalq xo`jaligiga va 
tarmoqlarga tegishli yoki tarmoqlararo, ishlab chiqarish ichidagi (zavod, sex va 
hokazo) turlariga bo`linadi. «Korxona iqtisodiyoti» da