Ushbu multimediali elektron darslik mualliflari

4. DUKKAKLI DON EKINLARI.

Halq xo’jaligidagi ahamiyati. Dukkakli don ekinlari-Fabaceae-dukkaklilar oilasiga mansub bo’lgan bir guruh ekinlardan iboratdir. Bu botanik oilaga kiradigan ekinlar: ko’k no’xat, mahalliy no’xat, mahalliy loviya, soya, fasolning hamma turlari, mosh, yasmiq, burchoq, lyupin va xashaki dukkaklilar halq xo’jaligida katta ahamiyatga ega. Bu ekinlarning doni oqsilga juda boy (25-45). Bu ekinlar donidagi oqsilning miqdori g’alla don ekinlari donidagi oqsilning miqdoridan 2-3 marta ortiqdir. Dukkakli don ekinlari donida 50 % atrofida uglevodlar, ayrimlarida ko’p miqdorda moy bo’ladi. Soya doni tarkibida 17-27 % moy bo’ladi. Dukkakli don ekinlarining donlari oziq-ovqatga keng ko’lamda ishlatiladi. Ular vitaminlarga boy, to’yimliligi jihatidan go’sht mahsulotlariga tenglashtiriladi.

Dukkakli don ekinlari ishlatilishiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1.Faqat oziq-ovqat uchun ishlatiladigan. Bularga fasolning hamma turlari va yasmiq kiradi.
2. Xayvonlar ozuqasi uchun ishlatiladiganlar. Bularga burchoq, mahalliy no’xat, xashaki dukkaklilar va lyupinning hamma turlari kiradi. Bular asosan omixta yem tayyorlash uchun ishlatiladi. Ammo mahalliy no’xat ko’pchilik mamlakatlarda oziq-ovqat uchun ishlatiladi.
3. Sanoatda qayta ishlash uchun mo’ljallangan dukkakli don ekinlariga soya kiradi. Soya dunyoda ishlab chiqariladigan moyning 40 % dan ko’prog’ini beradi. Xayvonlarga ozuqa bo’lish nuqtai nazaridan dukkakli ekinlar katta ahamiyatga ega. Ularning doni yuqori oqsilli, tuyimli yem hisoblanadi. Ko’k massasidan esa a’lo sifatli senaj, ko’k ozuqa va pichan tayyorlanadi. Ko’k no’xat, burchoq, yasmiq va boshqa dukkaklilar poyasida 8-12 % oqsil bo’lib, bu g’alla ekinlari somonidan 2-3 marta ko’pdir.
12-jadval
Dukkakli don ekinlarining urug'larida to'la qimmatli oqsil, yog', energiya miqdori
(G.S, Posipanov bo'yicha 2006 yil)..