Ushbu multimediali elektron darslik mualliflari

15-jadval
Dukkakli don ekinlari urug'ining bir-biridan farq qiladigan eng muhim belgilari

O’simlik turi	Urug’i			Urug’ kertigi (kindigi)
	yirik mayda-ligi, mm	shakli	rangi	shakli	rangi	joylashgan o’rni
1	2	3	4	5	6	7
Ekma ko’k no’xat- Pissum sativum L.	4-9	Sharsimon, siliq yoki burishgan	Oq, sariq, pushti, yashil	Oval	Oq yoki qora
Dala ko’k no’xati (pelyushka)- Pissum arvense L.	4-7	Yumaloq burchakli, yumaloq, bir oz burchakli, ko’pincha botiq joylari bor	Kul rang, qo’ng’ir, qora, ko’pincha naqshli	-//-	Jigar rang yoki qora
Mayda urug’li yasmiq-Ervum Lens L.	3-5	Yumaloq, siqiq, chetlari yumaloqlash-gan	Yashil, sariq-jigar rang, deyarli qoragacha, sariq naqshi bor	Chiziqsi-mon	Urug’ rangi bilan bir xil yoki och rangda	Urug’ qirrasida
Ekma vika- Vicia sativa L.	4,5-5	Sharsimon, ba’zan ovaal, bir oz siqiq	Sariq-jigar rangdan qoragacha ko’pincha naqshi bor	Ingichka, deyarli chiziqsi-mon, doni aylanasining 1/5-1/6 qismigacha	Och rangda	Urug’ cho’ziq tomoni-ning qirrasi bo’ylab
Sertuk vika- Vicia villosa Roth.	3-4	Sharsimon	Qora naqshsiz	oval, doni aylanasining 1/7-1/8 qismigacha	Qora	-
Jaydari no’xat- Cicer arietinum L.	8,5-12 7-9	Burchakli yumaloq, yumaloq, to’rtib chiqib turadigan tumshuqchasi bor	Oq, sariq, jigar rang qora.	Tuxumsimon, kalta	Urug’ rangi bilan bir xil	Tumshuqchasidan pastroqda
1	2	3	4	5	6	7
Ekma burchoq- Lathuris sativus L.	9-14 4-6	Noto’gri 3-4 burchakli, ponasimon	Oq goxo kul rang, jigar rang yoki ola	Oval	Urug’ rangi bilan bir xil, ba’zan qora xoshiyasi bor
Oddiy loviya-Phaseolus vulgaris L.	8-15	Sharsimon, elipssimon, naysimln yassi	har xil, bir tusli va ola	Oval, bir uchi qo’shaloq halaza do’mboqchasi bor	-	«
Lima loviyasi- Phaseolus lunautus L.	12-24	Sharsimon, buyraksimon, oysimon, radial joylashgan egatlari bor	Oq, bir tusli va ola	«	-	«
O’tkir bargli loviya (tepari)- Phaseolus acutifolius Aza gray.	8-10	Yassi, elippsimon	Oq sariq, och yashil, jigar rang, shulasimon yo’llari bor	«	-	«
Ko’p gulli loviya- Phaseolus multoflorus L.	17-23		Oq yoki ola	«	-	«
Mosh- Phaseolus aurens piper	3-5	Yumaloq-naysimon	Sariq, yashil, qora, goxo hol-hol	«	-	«
Mahalliy loviya (sigir burchog’i)-Vigna sinensis Endl	6-15	Oval, buyraksimon, naysi-mon, yumaloq, silliq yoki burishgan	Oq, qizil, jigar rang qora	Oval	Urug’ rangi bilan bir xil yoki qoraroq	Urug’ning uzun tomonida
Soya-Glicina hispida Maxim	6-13	Sharsimon, oval, cho’ziq, buyraksimon-gacha	Sariq, yashil, jigar rang qora, bir tusli ola	Cho’ziq-oval, halaza do’mboqcha-lari yo’q	Och rangli, jigar rang va qora	Urug’ uzun tomonining chetida

20-rasm. Dukkakli o'simliklarning maysasi;
1-uch qo'shaloq bargli maysa (opddiy loviya). 2-panjasimon bargli maysa (lyupin). 3-patsimon bargli maysa (nut). 
Barglari uch qo’shaloq (uchtali) bo’ladigan dukkakli don o’simliklari (loviya, soya, mosh, vigna) ning poyachasi urug’palla ostki poyasi deb ataladigan urug’palla osti qismining uzayishi tufayli o’sib boradi. Bu ostki poya (gipokotil) rostlanib, tuproq yuziga chiqadi, u bilan birga poyachaga tutashgan urug’pallalar ham tuproq yuziga chiqib, urug’ po’stidan ajraladi va tezda ko’karib, assismilyasiyada ishtirok etadi.
Bular soxta barglar deb ataladigan dastlabki barglar hisoblanadi. Shu guruhga kiradigan dukkakli ekinlardan faqat ko’p gulli loviya urug’palla barglari tuproqda qoladi. Ba’zan urug’palla tuproqning uzidayoq urug’ po’stidan ajraladi.
Maysalarda keyinchalik urug’pallalar orasida joylashgan kurtakdan o’simlikning ikkita chin bargi chiqadi.
Barglari uch qo’shaloq (uchtali) bo’ladigan dukkakli don ekinlarining dastlabki chin barglari oddiy barglar jumlasiga kiradi. Keyinchalik o’simliklarda uch qo’shaloq chin barglar paydo bo’ladi.
Barglari patsimon bo’ladigan dukkakli don ekinlarining maysasi boshqacha o’sadi. Ularning urug’i unib chiqayotganda ildizchasi urug’ po’stini yorib, tuproqka kiradi-yu, lekin urug’lar yer betiga ko’tarilib chikmasdan, tuproqda qolaveradi.Tashqariga dastlabki chin barglar chiqadi, ular belgi-xususiyatlariga ko’ra shu turga xos tipik barglardan farq kilmaydi, biroq yaproqchalarining soni kamroq bo’ladi.
Dukkakli ekinlarning aytib o’tilgan har bir guruhiga kiradigan ayrim turlar, asosan, dastlabki chin barglarning tavsifli xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi.