Ushbu multimediali elektron darslik mualliflari

Botanik ta’rifi. Tariq Panicum L. avlodiga kiradi, bu avlodning 500ga yaqin turi bo’lib, shulardan oddiy tariq-P. miliaceum L. eng ko’p ahamiyatga ega va keng tarqalgan. Tariqning bu turidan yorma (suk) olinadi.
Tariqning tukchali tariq yoki qo’noq (Setaria italica (L) P.B) deb ataladigan va shu avlodga kiradigan boshqa turi doni (yorma olish) uchun, shuningdek, ko’kat oziq va xashak uchun ekiladi.
Tariqning bu turlari to’pgulining tu zilishiga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Oddiy tariqning to’pguli oddiy ro’vak, qunoqniki esa boshoqsimon ro’vak bo’ladi. (16-rasm)
16-rasm. Tariq. 1,2-unib chiqish va donlarning to'liq fazalarida oddiy tariq. 3-kenja turlarining ro'vaklari; a-sochilgan, b-tarqoq, d-zich, e-ovalsimon zich.
4-boshoqcha. 5-donlar (o'ng va pastda natural kataklikda)
Oddiy tariq (P. miliaceum) quyidagi belgilari bilan tavsiflanadi.
Ildiz tizimi juda sershox popuk ildiz bo’lib, yerga 1-1,5 m gacha kirib boradi.
Poyasi bo’yi 50-150 sm ga yetadigan ichi kovak poholpoya bo’lib, yumshoq tukchalar bilan qalin qoplangan. Tariq tuplanishi, ya’ni 2-5 ta poya chiqarishidan tashqari, shoxlanish, boshqacha aytganda, poyasining yer usti bo’g’imlaridan chiqadigan ro’vakli kalta yon novdalari hosil qilishi mumkin.
Barglari birinchi guruh g’alla o’simliklarining bargiga qaraganda birmuncha enli bo’lib, novi hamda barg plastinkasining yuqori yuzasi tukli. Tilchasi kalta, quloqchalari bulmaydi.
To’pguli ro’vak, 10 sm dan 60 sm gacha uzunlikda, zichligi va shakli har xil bo’ladi. Ro’vagining o’qi yaxshi rivojlangan, to’g’ri yoki egik bo’ladi. Yon shoxchalari 10 sm dan 40 sm gacha uzunlikda bo’lib, ro’vak o’qiga nisbatan har xil burchak ostida yunaladi va birinchi hamda ikkinchi tartib shoxchalar chiqaradi. Tariqning ba’zi shakllarida yon shoxlarining asosida «yostiqchalar» deb ataladigan yo’g’onlashma hosil bo’ladi, boshqa shakllarida bunday «yostiqchalar» bo’lmaydi.
Ro’vak shoxchalarining uchida ko’pincha bir gulli, ba’zan ikki gulli bitta boshoqcha hosil bo’ladi. Boshoqchada uchta boshoqcha qipig’i bo’ladi, bularning ikkitasi yirik bo’lib, boshoqchani o’rab turadi, ikki baravar kalta bo’ladigan uchinchisi esa, aftidan, reduksiyalangan ikkinchi boshoqcha koldig’idir.
Guli. Ikki jinsli bo’lib o’zidan changlanadi to’la rivjlanmaydigan ikkinchi guli ko’pincha oq yoki rangsiz parda ko’rinishida qoladi. Ikkita gul qobig’i qattiq yaltiroq, har xil tusda bo’lib, donni maxkam o’rab turadi va yanchish vaqtida don bilan birga to’kilib tushadi.
Mevasi po’stli mayda don ovalsimon yoki sharsimon, har xil rangda-qizil, oq jigarrang va boshqa rangda bo’ladi, 1000 donasining vazni 5-8 g. Donining po’stliligi 18-25%.
Oddiy tariq turi I.B.Papov klassifikasiyasiga muvofiq 5 ta kenja turga bo’linadi. Bular ro’vagining yirik maydaligi, zichligi, yoyiqligi, yon shoxchalarining ro’vak o’qidan chiqish burchagi va shu shoxchalar asosida «yostiqchalar» bor yo’qligiga qarab bir biridan farq qiladi.
Tariqni O’zbekistonda Saratovskoye 853 navi rayonlashtirilgan holos.