Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Harakatni ijro etish texnikasini tarbiyalash
(o‘zlashtirish) uslubiyati
0 ‘yin m alak alari va k o ‘n ik m a la rin in g sh ak llan ish i ularni 
o ‘zlashtirish tartibi va o ‘rgatish texnologiyasiga asoslanadi.
Harakat texnikasiga o ‘rgatish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
1. o ‘rgatiladigan harakat texnikasi bilan tan ishish, uni ijro 
etish ta rtib in i k u zatish va x o tira d a h a ra k a t izini (n u sx asin i) 
qoldirish;
2. m alakani oddiy sharoitda o ‘zlashtirish;
3. m alakani m urakkablashtirilgan sharoitda o'zlashtirish;
4. m alakani o 'y in d a m ukam m al egallash va takom illashtirish.
0 ‘rgatish jarayonini qayd etilgan tartibda am alga oshirishda
q o ‘ilaniladigan vositalar (m ashqlarni) quyidagi didaktik prinsiplarga 
asoslanishi shart:
— oddiydan m urakkabga;
— yengildan og‘irga (nagruzka nuqtayi nazaridan);
— o ‘tilganidan o ‘tilm aganiga.
92

---

Shakllangan malakalarni barqarorlashtirish
va mukammallashtirish
S h akllangan tex n ik a tash q i (ekzogen) va ichki (en d o g en ) 
ta ’sirlar natijasida o ‘zining tarkibiy (k o o rd in atsio n , biom exanik, 
kinem atik jih atlari) nusxasini y o ‘qotish m um kin.
M asalan, h aro rat, havo nam ligi, atm o sfera b o sim i, to m o - 
sh ab in larning oiqishi va ho kazo tashqi t a ’sirlar yoki aylanm a 
tezlan ish lar vaqtida ta n a m uvozanatining yo'qolishi (chayqalish), 
ch arc h a sh , psixologik stress kabi ichki t a ’sirlar natijasida yuksak 
shakllangan o 'y in usullari tex n ik jih a td a n yengil, tez va aniq 
ijro etilm asligi m um kin.
B u n d ay h o la tla r yuz berm aslig i u c h u n o 'y in te x n ik asin i 
o ‘zgaruvchan vaziyatlarda, tash q i va ichki ta ’sirlar sh aro itid a 
b ajarish n i m ashq q ilish , sp o rtc h i o rg a n iz m in in g y u k lam ag a 
bardosh berish im koniyatini oshirish kerak b o 'lad i.
M ashg‘uIotlar davom ida qo'llaniladigan texnika va taktikaga 
oid m a sh q la rn i c h a rc h a sh h o la tid a , ru h iy atg a t a ’sir etu v ch i 
(shovqin, issiqlik) vaziyatlarida qayta-qayta takrorlash zarur.
S p ort ta y y o rg arlig in in g h a r d avr va b o sq ic h la rid a o 'q u v - 
m a sh g 'u lo t uslublari o ’ziga xos u stu n lik d a q o lla n ila d i va «dam
o lish — m a s h g 'u lo t- y u k la m a s i» tiz im in i b o s h q a ris h g a q a ­
ratilad i.
B ular jum lasiga uzluksiz m ash q-yuklam a, «bekatm a-bekat» 
aylanm a, q ay tarm a-o 'zg aru v c h an , oraliq (interval), «qo'shm a» 
uslublar kiradi.
Y uqorida qayd etilgan o'rgatish va takom illashtirish uslublari 
va v o sitalari te x n ik tay y orgarlik ja ra y o n id a quyidagi ta rtib d a 
q o llan ilad i:
— harakatlanish texnikasi;
— to 'p n i o 'yinga kiritish, uning turlari va usullari;
— to 'p uzatish, uning turlari va usullari;
— to 'p n i qabul qilish, uning turlari va usullari;
— zarba berish, uning turlari va usullari;
— to 'siq qo'yish, uning turlari va usullari;
— ikki yoqlam a o'yin (o'yin m ashg'uioti).
93

---

M a s h g 'u lo tla r ja ra y o n id a q o lla n ila d ig a n m a sh q iar h ajm , 
shiddat, m azm un va m uddat jih atlaridan shug'ullanuvchi yoshi, 
tay yo rg arligi va jin sig a q a ra b ta n la n is h i zaru r. 0 ‘rgatish va 
takom illashtirish uslublari va vositalari h ar xil tartibda qoMlanilishi 
m um kin.
T exnik tayyorgarlik sport tayyorgarligi jaray o n id a jism oniy, 
taktik va o ‘yin tayyorgarligi jarayonlari bilan cham barchas bog‘liq 
holda am alga oshirilishi lozim.
Texnik tayyorgarlik jarayoni 17-andazada qayd etilgan tartibda 
am alga oshirilishi tavsiya etiladi.
Taktik m ahoratni sam arali o ‘zlashtirish im koniyati jism oniy, 
taktik va psixofunksion tayyorgarlikning shakllanganlik darajasiga 
bogMiqdir.