Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Taktikci
— bu shakllangan jism oniy sifatlar va texnik m ahoratni 
unum li q o ‘llash asosida foydali natija yoki g ‘alabaga erishish 
tushunchasini anglatadi. D em ak, taktik harakat samaradorligi qator 
om illarga asoslanadi.
Birinchi omil —
um um iy va maxsus jism oniy sifatlarning rivoj- 
la n g a n lik d arajasi h a m d a u la rn in g o ‘yin ja ra y o n id a u y g ‘un 
nam oyish etilishi;
Ikkinchi omil
— o ‘ym usullari texnikasining shakllanganlik 
darajasi va ularni m ahorat bilan ijro etilishi;
Uchinchi om il
— ta k tik fikrlash «boyligi» va ta k tik h ara- 
katlarining serqirralligi;
T o‘rtinchi omil
— texnik-taktik harakatning tu rg ‘un!igi, o ‘zga- 
ruvchanligi k o ‘pvariantliligi, tashqi va ichki t a ’sirlarga barqarorligi;
Beshinchi omil —
psixofunksionai (xotira, d iq q at, hissiyot, 
tafakkur, ong, iroda, ko ‘rish kengligi, yurak, nafas olish va hokazo 
organlar) im koniyatlarning shakllanganlik darajasi;
Oltinchi omil —
o ‘yin ixtisosligi (am p lu a)n in g m ukam m al 
o ‘zlashtirilganligi;
Yettinchi omil —
o ‘ng va chap q o ‘lda nisbatan bir xilda hujum ni 
am alga oshirish im koniyati;
Sakkizinchi omil
— raqib o ‘yinchilari va raqib ja m o a taktikasi 
h am da boshqa im koniyatlardan xabardor ekanligi;
94

---

17-andaza
T o‘qqizinchi omil —
m usobaqa o'tkazilayotgan sport saroyiga 
xos iq iim ( h a r o r a t, h av o n a m lig i, ta m o s h a b in la r va h .k .) 
sharoitlariga tez moslashish qobiliyati;
0 ‘ninchi omil
— nazariy (intellektual) tayyorgarlik darajasi.
M azkur om illar doirasida qayd etilgan barcha im koniyatlarn: 
yuksak darajad a shakilantirish к о ‘р yillik sport trenirovkasida 
am alga oshiriiadigan taktik tayyorgarlikning strategik m aqsadi 
hisoblanadi.
Taktik tayyorgarlik o ‘ziga xos uslub va vositalar yordam ida 
shakllantiriladi. Taktik tayyorgarlik k o ‘rsatkichlarining darajasi va 
dinam ikasi maxsus test m ashqlari h am da videotasvirga tushirish 
asosida m untazam nazorat qilinishi va olingan natijalarga muvofiq
95

---

taktik m a h o ratn i shakiiantirish jaray o niga zaru r o ‘zga;1irishlar 
yoki q o ‘shim chalar kiritilishi m um kin.
Taktik tayyorgarlik — uzoq m uddatli jarayon b o ‘lib, u dastlabki 
ta y y o rg a r lik b o s q ic h id a n b o s h la b , o liy s p o r t m a h o r a tin i 
ta k o m illa s h tiris h b o s q ic h ig a c h a u zlu k siz d a v o m e ta v e ra d i. 
Kelajakda taktik m ahoratni sam arali o ‘zlashtirish uchun taktik 
fikrlash, vaziyatni payqash, farqlash, tahlil qilish va vaziyatga mos 
yoki qaram a-qarshi taktik usullarni ijro etish qobiliyatlari dastlabki 
tayyorgarlik bosqichidan boshlab shakllantirilib boriiadi.
Taktik tayyorgarlik nazariy-intellektual tayyorgarlik va psixo- 
logik tayyorgarlik jarayonlari bilan o ‘zaro cham barchas bog‘liqdir. 
N azariy m a sh g 'u lo tlard a shug‘u llanu v ch ilam in g va ja m o an in g
nafaqat xususiy (shaxsiy) ta k tik im k o n iy atlari (tak tik usullar, 
taktik fikrlash, tak tik reja tu zish , tak tik q aro r qabul qilish va 
h.k .) sh akllantiriladi, balki b o ‘lajak raqib o ‘y in ch ilar va raqib 
ja m o a la r ta k tik an d azalari (m o d ellari) h am puxta o 'rg atilish i 
zarur. M uayyan raqib jam o ag a qarshi m odellashtirilgan o :yin 
m ashg‘ulotlari va n azorat m usobaqalari m u n tazam tashkil etilib 
borilishi m aqsadga m uvofiq. M odellashtirilgan o ‘yin m ashg‘u- 
lotlarida h a r bir o ‘y in chining o lyin ixtisosligi (o ‘yin am pluasi) 
e ’tiborga olinishi darkor.
Taktik tayyorgarlik jarayonini sam arali tashkil qilish uchun 
dastavval uslubiy m ashg‘u lo tlarda ja m o a o ‘yinchilari va raqib 
jam o a o ‘yinchilarining taktik im koniyatlari videofilm lar yordam ida 
tahlil qilinadi.
Taktik savodxonlik (bilim donlik) va taktik m ahoratni tako- 
m illashtirishda xotira, diqqat, ong, hissiyot, tafakkur, iroda va 
hokazolarni shakiiantirish bilan bir qatorda, zukkolik, uddabu- 
ronlik, tashabbusni o 'z q o lig a olish, «ayyorlik» (yaxshi m a ’noda) 
kabi xislatlarni h am sayqal to p tiru v ch i vaziyatli m ashq lard an
foydalanish m uhim aham iyat kasb etadi.
A m aliy m a sh g ‘u lo tla rd a te x n ik -ta k tik m a h o ra tn i integral 
ravishda sh ak iian tirish foydali natijaga erishish im k o n iy atin i 
kengaytiradi. Quyidagi andazada о ‘yin taktikasining xususiyatlari, 
h ujum va h im oya taktikasi turlari ifodalangan. T aktik tayyor- 
garlikni ushbu tartib d a tashkil qilish tavsiya etiladi.
96

---

Taktika
.. Г ” «ч«--
Istiqbol
■* „ j
S erqirra i 0 ‘zgaruvchan
Chalg‘ituv
~~ -.......... .———
U stuvor
----
***
п.—
M ukam m al
........... ......T_______
.
T urg‘unlik
Faollik
r~ 
" 
""" 
....— —
Hujum
H im oya 
---- 
........
......
___________
! Yakka
G u ru h
------ i
-------=
Jam oa 
Yakka 
1
G uruh
1 Jam oa I