Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Taktikaning psixofiziologik va stratcgik mohiyati
M uayyan m usobaqalarga m o'ljallangan taktik yo'nalish, taktik 
shakl, usul va vositalar oldindan rejalashtirilgan strategik dasturga 
bo'ysinishi lozim. Barcha taktik harakatlar taktik bilim lar, fikrlash, 
vaziyatni to 'g 'ri bahoiash, maqsadga muvofiq q aro r qabul qilish, 
jism o n iy q o b iliy at, tex nik m a h o ra t va iro d a im k o n iy atlarig a 
asoslanishi kerak.
Taktik harakat kibernetika nuqtayi nazaridan m urakkab va- 
ziyatda eng sam arali qarorni topish va unga m unosib harakat 
qilish bilan bog'liq bo'lgan o 'z -o 'z in i sozlab boshqaruvchi faoliyatni 
anglatadi.
Taktik harakat M N Sning afferent - efferent nerv retseptorlari, 
tolalari ishtirokida tashqi m uhit t a ’sirotlarini qabul qilish, xotirada 
saqlash, tahlil qilish, vaziyatga m unosib ravishda qayta ishlab
99

---

m otivizatsiyani qoniqtiruvchi qarorga kelish kabi faoliyatlar bilan 
bog'liq b o'lgan psixofiziologik jarayondan iboratdir.
T ak tik h a ra k a tn in g sam ara li b o 'lis h id a b osh m iya yarim
sharlarining vaziyatni oldindan bilish (aks ettirish) qobiliyati alohida
о Tin egallaydi. M azkur qobiliyat m usobaqa vaziyatlariga nisbatan 
to 'g 'ri qarorga kelish va m aqsadga muvofiq taktik harakat qilish 
sam arasini osh irishg a im kon y aratad i. A lb atta, b u n d ay q o b i- 
liyatning takom illashuvi sp o rtch in in g o 'y in tajribasiga b og 'liq
bo'ladi. Shuning uchun o 'q u v -m ash g 'u lo tlar jarayonida hali ro 'y
berm agan vaziyatni oldindan fahm lash, unga mos qarorni tayyor- 
lash va taxm iniy harakat rejasini xotirada aks ettirish qobiliyatlarini 
riv o jla n tiris h g a oid m a sh q la rn i ta n la s h va u la rd a n u n u m li 
foydalanish ju d a katta aham iyatga ega. Yuqori darajada takom il- 
lashgan m azkur qobiliyat taktik va strategik rejani am alga oshirishda 
m uhim poydevor hisoblanadi.
O ld in d a n fah m la sh va v aziy atg a m u n o sib h a ra k a t qilish 
q o b iliy a tin i riv o jla n tirish g a o id m a sh q la rn i q o 'lla s h d a 3 ta
jarayondan iborat faoliyatni bajarish zarur bo'ladi:
1. m usobaqa vaziyatini «hazm» qilish (qabul qilish, fahm lash);
2. maxsus taktik vazifani fikran bajarish;
3. taktik vazifani harakat bilan bajarish.
Y uqorida m uhokam a qilinayotgan taktik va strategiya poyde- 
vori b o 'lm ish psixofiziologik jara y o n akadem ik P.K.. A nyuxin 
(1974) kashf etgan funksional sistem a nazariyasi bilan bog'liqdir. 
D em ak , b u n d an k o T in ib tu rib d ik i, o 'y in ja ra y o n id a sam arali 
tak tik an i h am d a tay y o rg arlik d av rid a strateg ik rejani am alga 
oshirish maxsus nazariy bilim va am aliy m alakalam ing yuqori 
darajada takom illashuvini taqo zo etadi.
Jam oa tayyorgarligining um um iy strategiyasi taitib bilan amalga 
oshiriladigan b ir n ech a tadbirlardan iborat b o'lad i va quyidagi 
andaza — ta sn if sifatida ifodalanishi m um kin. Jam o a tayyorgar­
ligining um um iy strategiyasi va taktikasi — strategik ayg'oqchilar 
(razvedka) — ja m o a tayyorgarligining strategik rejasi — jam oani 
jam lash va jam lab borish — jam o an ing taktik tayyorgarligi o 'qu v- 
trenirovka m ashg'ulotlari, ko'rik o'yinlari, tayyorlov m usobaqalari, 
asosiy m usobaqalar, m oddiy ta ’m inot.
100

---

Tibbiy va pedagogik nazorat — sport bazasi, uskunalar, anjom lar 
va sport form asi (kiyimi) — shifokor nazorati, taktik tayyorgarlikn; 
test yordam ida baholash, tanlangan strategik yo‘nalishning yakuniy 
natijalarini tahlil qilish.