Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

TOPOGRAFIK ANATOMIYANI TADQIQ ETISH
USULLARI
Topografik anatomiya va operativ jarrohlikda qo‘llanadigan tekshirish usul-
lari ular qo‘llanayotgan ob’ektdan kelib chiqqan holda ikki guruhga ajratiladi:
murdani tekshirish va tirik odamni tekshirish usullari.
MURDANI TEKSHIRISH USULLARI
Murdaning turli sohalarini qavatma-qavat kesib ochish yo‘li bilan
o‘rganishda - mayda tomirlarni ham e’tibordan chetda qoldirmaslik uchun qon
tomirlarga avvaldan, qotib qoluvchi bo‘yalgan eritmalarni yuborish (in’eksiya usu-
li), kletchatka bo‘shliqlarining tarqalish chegarasini aniqlash uchun ularga qotuvchi
(mum, gips) va bo‘yoq moddalarini kiritish kabi usullar qo‘llanadi.
Muzlatilgan (-12, -15°S da) murdani gorizontal, sagittal va frontal tekis-
liklarda arralab o‘rganish (N.I.Pirogov bo‘yicha “muz anatomiyasi”) usuli
qo‘llanganda a’zolar o‘zining tabiiy holatida qotib qolganligi sababli yuqori aniq-
likka erishiladi.
Qorin bo‘shlig‘idagi a’zolarni o‘rganishda frontal kesimlar yetarli ma’lumot
bermaydi. Ularning o‘zaro joylashuvi va skeletotopiyasini o‘rganish uchun muz-
latilgan murdada haykaltaroshlik usuli qo‘llanadi: bolg‘a va iskana yordamida
muzlagan to‘qimalar tekshirilayotgan a’zogacha ko‘chirib boriladi.

---

17
Qon tomirlariga rentgenkontrast moddalarni yuborib, keyin rentgenografiya
qilish usuli - rentgenovazografiyadir.
Rentgenovazografiya turli tekisliklar bo‘ylab shoxlanuvchi tomirlarning
hajmiy tasvirini bera olmaydi. Buning uchun korroziyalash usulidan foydalaniladi:
qon tomirga (yoki bronxga) shprits va kanyula yordamida turli bo‘yoqli qotuvchi
moddalar (atseton-selloidin aralashmasi, metilmetakrilat) yuboriladi, so‘ngra
preparatni xlorid kislota eritmasiga botirib, a’zoning parenximasi yemirib tushir-
ib yuboriladi. Bunda tomir yoki bronx daraxtining quyma nusxasi tasviri qoladi.
Yoritish, ravshanlashtirish usulida tomirlarga in’eksiya qilish orqali a’zoni
(ayniqsa, ichi kavak a’zolarni) yemirmasdan, balki ularni ravshanlashtiruvchi suyuq-
liklar – benzol, glitserin, kedr yoki gaulter moyi kabilariga botirib qo‘yiladi. Natija-
da a’zo to‘qimasi tiniqlashib, uning devoridagi tomirlar ravshan ko‘rinadi.
Makro-mikroskopik usul yordamida (V.P.Vorobev) periferik nervlar
o‘rganiladi.
Anatomik eksperiment usulida (hayvonlarda) orqa miya va vegetativ nerv
sistemasining turli bo‘limlarini kesib qo‘yib yoki olib tashlab, ayrim ichki
a’zolardagi periferik nerv tuzilmalarida bo‘ladigan o‘zgarishlar, bu a’zolarning
markaziy nerv sistemasi bilan qanday bog‘langanligi o‘rganiladi.
Gistologik, biokimyoviy va gistokimyoviy usullar.
Elektron mikroskop yordamida tekshirish (skanirlash) usullari va boshq.