Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

Yelkaning oldingi sohasi, regio brashii anterior
Ushbu soha ichki tomonidagi teri tashqaridagiga nisbatan yupqa bo‘ladi. Teri
osti kletchatkasida, yuza fassiya hosil qilgan g‘ilofda, sohaning lateral chetida v.
sephalica (bosh vena), medial tomonida v. basilica (asosiy vena) va u bilan birga,
undan ichkariroqda yelkaning medial teri nervi (n. cutaneus brashii medialis) o‘tadi.
Bosh vena teri ostida joylashadi, asosiy vena esa nerv kuzatuvida yelkaning pastki
qismida uning terisi ostida, o‘rta va pastki qismlar chegarasida xususiy fassiyani
teshib, o‘rta qismida shu fastsiya hosil qilgan g‘ilofda (Pirogov kanalida), yuqori
qismida xususiy fassiyaning ostida joylashib, bu yerda yelka venasiga yoki yuq-
origa davom etib qo‘ltiq venasi (v. axillaris)ga quyiladi. Yelkaning yuqori qismida,
teri ostida, yelkaning medial teri nervining tarmoqlari joylashadi.
Sohaning ichki va tashqi tomonida, xususiy fassiyaning ichki yuzasidan 2 ta:
medial va lateral muskullararo to‘siqlar boshlanadi va yelka suyagiga birikib, oldin-
gi va orqa muskul-fassiya o‘rindiqlarini hosil qiladi. Oldingi o‘rindiqda joylashgan
muskullar, o‘z navbatida, xususiy fassiyaning chuqur varag‘i orqali yuza va chuqur
qavatlarga ajraladi: yuza qavatda yelkaning ikki boshli muskuli (m. biceps brashii),
chuqur qavatning yuqorisida tumshuqsimon-yelka muskuli (m. coracobrashialis),
o‘rta va pastki qismida yelka muskuli (m. brashialis) yotadi. Bu ikkala yuza va
17-rasm. Yelkaning oldingi sohasi.
1-yelka-bilak muskuli; 2-yelka ikki
boshli muskulining qo‘shimcha payi; 3-
bilak nervi; 4-bosh vena; 5-yelkaning
ikki boshli muskuli; 6-deltasimon-
ko‘krak egati; 7-deltasimon muskul; 8-
katta ko‘krak muskuli; 9-ko‘krak osti
arteriyasi va nervi; 10-kurakni o‘rovchi
arteriya; 11-kichik yumaloq muskul va
orqaning serbar muskuli; 12-yelka
arteriyasi; 13-bilak nervi va yelkaning
chuqur arteriyasi; 14-oraliq nervi; 15-
yelka uch boshli muskulining medial
boshchasi; 16-tirsak nervi va tirsakning
yuqori kollateral arteriyasi; 17-ichki
muskullararo to‘siq; 18-yelka muskuli;
19-tirsak arteriyasi; 20-bilak arteriyasi.

---

30
chuqur muskul qavatlarini bir-biridan chuqur fassiya plastinkasi ajratib turadi. Chu-
qur fassiyaning ostidan, tumshuqsimon-yelka muskulini teshib o‘tib, yelka muskuli-
ning oldingi yuzasida ichkaridan tashqariga hamda pastga tomon qiyalab yo‘naluvchi
muskul-teri nervi (n. musculocutaneus) o‘tadi. Sohaning pastki chegarasi yaqinida bu
nerv yelka muskuli bilan yelkaning ikki boshli muskuli orasidan xususiy fassiyaning
ostiga chiqadi va bosh venaning ichki tomoni bo‘ylab tirsakning oldingi yuzasiga
bilakning tashqi teri nervi (n. cutaneus antebrachii lateralis) shaklida davom etadi.
Sohaning ichki tomonida, medial muskullararo to‘siq hosil qilgan g‘ilofda, ikki boshli
muskulning medial cheti ostida yelkaning asosiy tomir-nerv tutamini tashkil etuvchi
yelka arteriyasi va venalari (a. et vv. brachiales) hamda oraliq nervi (n. medianus)
o‘tadi (17-rasm). Ularning o‘zaro joylashuvi quyidagicha: yelkaning yuqori qismida
nerv arteriyadan tashqarida joylashadi, o‘rta qismida uni oldingi (ba’zida orqa) to-
monidan kesib o‘tadi, pastki qismida arteriyaning ichki tomonida yotadi. Yelkaning
yuqori qismida, shu g‘ilofning ichida, arteriyaning orqasida bilak nervi (n. radialis),
uning medial tomonida tirsak nervi, n. ulnaris ham joylashadi. Bu qismda yelka ar-
teriyasidan chiquvchi yelkaning chuqur arteriyasi (a. profunda brachii) bilak nervi
bilan qo‘shilib, tomir-nerv tutamini hosil qiladi; bu tutam medial muskullararo to‘siqni
teshadi va pastga hamda lateral tomonga yo‘nalib, orqa muskul-fastsiya o‘rindig‘iga
kiradi. Bu yerda u yelka-muskul kanali (canalis humero-muscularis) orqali o‘tadi.
Bilak nervi yelkaning pastki qismida kanaldan chiqqach lateral muskullararo to‘siqni
teshib o‘tadi va yelkaning chuqur arteriyasining oxirgi shoxi - bilak kollateral arteri-
yasi (a. collateralis radialis) bilan birga yelka va yelkaning uch boshli muskullari
orasida, undan pastroqda yelka-bilak (m. brachioradialis) va yelka muskullarining
orasida joylashib, tirsak chuqurchasiga davom etadi.
Tirsak nerv (n. ulnaris) yelkaning o‘rta qismida yelka arteriyasidan chiquv-
chi tirsakning yuqori kollateral arteriyasi (a. collateralis ulnaris superior) bilan
qo‘shilib tomir-nerv tutamini hosil qiladi va medial muskullararo to‘siqni teshib,
orqa muskul-fassiya o‘rindig‘iga o‘tadi. Yelkaning pastki qismida yelka arteri-
yasidan uning 3-shoxi bo‘lgan pastki tirsak kollateral arteriyasi (a. collateralis
ulnaris inferior) boshlanadi va asosiy tomir-nerv tutami bilan birga yo‘nalib tir-
sakning oldingi sohasiga o‘tadi.