Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

TIRSAK SOHASI, REGIO CUBITI
Ta s h q i m o ‘ l j a l l a r : ikki boshli muskulning payi (tendo m. bicipitis
brachii), oldingi va orqa lateral hamda medial tirsak egatlari (sulci cubitalis ante-
riores et posteriores lateralis et medialis), lateral va medial tepachalar (epicondy-
lus lateralis et medialis), tirsak suyagining tirsak o‘sig‘i (olecranon), bilak suya-
gining boshchasi (caput radii), teri osti venalari.
C h e g a r a l a r i : yuqorigi va pastki chegaralari lateral va medial tepachalarni
tutashtiruvchi chiziqdan 2 barmoq eni (4 sm) yuqorida (yuqori chegara) va pastda
(pastki chegara) ko‘ndalangiga chiziq o‘tkazib aniqlanadi. Shu tepachalar orqali
bo‘ylama chiziq o‘tkazib, tirsak oldingi va orqa sohalarga bo‘linadi.
Tirsakning oldingi sohasi yoki tirsak chuqurchasi, regio cubiti anterior s.
fossa cubiti
Tirsakning oldingi sohasida muskullar hosil qilgan 3 ta do‘nglik bo‘lib,
yuqorigi tomondan – o‘rta (oraliq) do‘nglik, tashqari, ichkari va pastki tomondan
mos ravishda lateral va medial do‘ngliklar tirsak chuqurchasi deb yuritiluvchi
chuqurchani chegaralaydi. Lateral do‘nglikni o‘rta do‘nglikdan oldingi lateral tir-
sak egati, o‘rta do‘nglikni medial do‘nglikdan oldingi medial tirsak egati ajratib
turadi. Bu egatlar, o‘z navbatida, yelkadagi medial va lateral ikki boshli muskul
egatlarining davomi bo‘lib, tirsak old sohasining pastki qismida o‘zaro qo‘shilib,
tirsak chuqurchasini pastdan chegaralaydi, keyin bilak egati (sulcus radialis)ga
davom etadi. Tirsak bukilmasi chizig‘i ko‘ndalangiga joylashib, sohani yuqorigi
va pastki qismlarga bo‘ladi.
Ikki boshli muskul payining ichki tomonida, medial tepacha sathida yelka
arteriyasining zarbini (pulsini) aniqlash mumkin (arterial qon bosimi o‘lchanganda
shu nuqtada tomir urishi auskultatsiya qilinadi).
Tirsakning old sohasidagi teri nozik bo‘lganligidan teri ostidagi venalar ko‘rinib
turadi. Teri osti kletchatkasida, tashqi egatdan tashqarida bilakning lateral teri nervi
(n. cutaneus antebrachii lateralis) hamrohligidagi bosh vena yotadi. Bu ikkala ve-
nani o‘zaro tutashtiruvchi anastomotik vena - tirsakning oraliq venasi (v. mediana
cubiti) bo‘lib, u bosh venadan pastga tomon yo‘nalib asosiy venaga quyilganda
anastomoz “N” harfi shaklini, yuqoriga tomon yo‘nalganda “I” harfi shaklini oladi
(19-rasm, a). Ba’zi hollarda, bilakdagi oraliq bilak venasi (v. mediana antebrachii),
tirsakda 2 ga bo‘linadi: ulardan asosiy oraliq vena (v. mediana basilica) asosiy ve-
naga, bosh oraliq venasi (v. mediana cephalica) esa bosh venaga quyiladi; bunday

---

33
anastomozning shakli “M” harfiga o‘xshaydi (19–rasm, b). Anastomozlarning shakli
turlicha bo‘lishiga qaramasdan, bog‘lovchi tirsak venasi bilan chuqur venalar orasi-
da xususiy fassiyani teshib o‘tuvchi doimiy anastomoz mavjud. Asosiy venadan
ichkariroqda yuza tirsak limfa tugunlari (lnn. cubiti superficialis) joylashadi.
Xususiy fassiya medial guruh muskullari ustida qalinlashib, aponevroz
(Pirogov aponevrozi) shaklini oladi. Undan 2 ta muskullararo to‘siq boshlanadi:
medial tomondagisi yelka suyagi hamda medial tepachaga, lateral tomondagisi
tirsak bo‘g‘imi xaltasiga hamda supinatsiyalovchi muskul fassiyasiga birikadi.
Sohaning pastki qismida ikkala to‘siq o‘zaro qo‘shilib, oldingi bilak muskullara-
ro to‘sig‘ini (septum intermusculare anterbrachii anterior) hosil qiladi. Xususiy
fassiya va undan boshlanuvchi to‘siqlar 3 ta fastsial o‘rindiqni chegaralaydi: late-
ral o‘rindiqda tashqi do‘nglik muskullari – yelka-bilak muskuli (m. brachioradi-
alis) va uning ostida supinator; o‘rta o‘rindiqda oraliq do‘nglik muskullari – yelka
ikki boshli muskuli va uning ostida yelka muskuli; medial o‘rindiqda ichki do‘nglik
muskullari: tashqaridan ichkariga – yumaloq pronator (m. pronator teres), panjani
bukuvchi bilak muskuli (m. flexor carpi radialis), uzun kaft (m. palmaris longus)
19-rasm. Tirsakning old sohasidagi yuza venalar va nervlar.
a - “N” harfi shaklidagi vena anastomozi; b - “M” harfi shaklidagi vena
anastomozi.
1-
m
.
biceps
brachii
; 2-
v
.
cephalica
; 3-
n
.
cutaneus
antebrachii
lateralis
; 4-
tirsak yuza venalarini chuqur venalar bilan bog‘lovchi anastomoz; 5-
v
.
mediana
cubiti
; 6-
n
.
cutaneus
brachii
medialis
; 7-
v
.
basilica
; 8-
n
.
cutaneus
antebrachii
medialis
; 9-
m
.
triceps
brachii
; 10-
v
.
basilica
antebrachii
; 11-
v
.
mediana
antebrachii
; 12-
v
. 
mediana
cephalica
; 13-
v
. 
mediana
basilica
.

---

34
hamda panjani bukuvchi tirsak muskullari (m. flexor carpi ulnaris), chuqur qavat-
da – barmoqlarni bukuvchi yuza muskul (m. flexor digitorum superficialis) yota-
di. Sohaning lateral tomir-nerv tutamini bilak nervi va bilak kollateral arteriyasi
tashkil etgan bo‘lib, uning g‘ilofini lateral muskullararo to‘siq hosil qiladi. Bilak
nervi sohaning pastki qismida chuqurlashib, bevosita tirsak bo‘g‘imi kapsulasin-
ing ustida, yelka-bilak va supinator muskullari orasida yotadi va 2 ga ajraladi:
bilak nervining yuza shoxi (r. superficialis n. radialis) bilak egati bo‘ylab yo‘naladi;
chuqur shoxi (r. profundus n. radialis) esa tashqari hamda orqaga yo‘nalib, supi-
nator kanali, canalis supinatorius bo‘ylab bilakning orqasiga o‘tadi. Medial tomir-
nerv tutamini tashkil qiluvchi yelka arteriyasi hamda oraliq nervining g‘ilofini
medial mus-kullararo to‘siq hosil qiladi. Yelka arteriyasi va venalari yelka ikki
boshli muskuli payining medial tomonida yotadi, ulardan ichkariroqda oraliq nerv
joylashadi (20-rasm). Pirogov aponevrozi ostida yelka arteriyasi bilak hamda tir-
sak arteriyalari (a.radialis et a.ulnaris)ga bo‘linadi. Bu yerda chuqur tirsak limfa
tugunlari (lnn. cubitalis profunda) ham joylashadi. Bilak arteriyasi (a. radialis)
ikki boshli muskul payini oldindan kesib o‘tib, lateral tomonga – bilak egatiga
yo‘naladi. Tirsak arteriyasi yumaloq pronatorning ostidan barmoqlarni bukuvchi yuza
va chuqur muskullar (mm. flexor digitorum superficialis et profundus) orasiga o‘tadi.
Oraliq nervi yumaloq pronatorning uzun va kalta boshchalari orasidan o‘tib, bilakn-
ing o‘rtasi bo‘ylab pastga yo‘naladi. Tirsak chuqurchasidagi lateral egatda bilak ar-
teriyasidan chiquvchi qaytuvchi bilak arteriyasi (a.recurrens radialis) bilak kollateral
arteriyasi (a.collateralis radialis) bilan anastomozlashadi; tirsak arteriyasidan umumiy
20-rasm. O‘ng tirsakning oldingi
sohasi (chuqur qavati).
1 – yelka arteriyasi; 2 – oraliq nervi; 3
– tirsak nervi va yuqori tirsak
kollateral arteriyasi; 4 – uch boshli
muskulning medial boshchasi; 5 –
pastki tirsak kollateral arteriyasi; 6 –
medial tepacha; 7 – oraliq nervi
shoxlari; 8 – yumaloq pronatorning
tirsak boshchasi; 9 – yumaloq
pronatorning yelka boshchasi; 10 –
kaftni bilak tomonga bukuvchi
muskul; 11 – kaftni tirsak tomonga
bukuvchi muskul; 12 – yelka-bilak
muskuli; 13 – bilak arteriyasi va bilak
nervining yuza shoxi; 14 – supinator
muskuli; 15 - tirsak arteriyasi va
qaytuvchi tirsak shoxi; 16 – bilak
nervining chuqur shoxi va qaytuvchi
bilak arteriyasi; 17 – yelka muskuli;
18 – ikki boshli muskulning payi; 19 –
yelka ikki boshli muskuli.

---

35
suyaklararo arteriya (a. interossea communis) boshlanib, bilak sohasiga o‘tadi,
undan tashqari tirsak arteriyasidan qaytuvchi tirsak arteriyasi (a. recurrens ulnar-
is) ham chiqadi va 2 ta shoxga ajraladi: oldingi shoxi oldingi medial tirsak egatida
pastki tirsak kollateral arteriyasi bilan, orqa shoxi esa orqa medial tirsak egatida
yuqorigi tirsak kollateral arteriyasi bilan anastomozlashadi. Bu anastomozlar tir-
sak arteriya to‘rini hosil qilishda ishtirok etadi. Ushbu to‘r tirsak bo‘g‘imini qon
bilan ta’minlashdan tashqari yelka arteriyasi turli sathlarda bog‘langan hollarda
aylanma (kollateral) yo‘l vazifasini o‘taydi (21–rasm).