Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

TIZZA, GENU
T a sh q i m o‘ l j a l l a r: oldinda - tizza usti qopqog‘i (patella); uning
pastida tizza qopqog‘ining xususiy boylami (lig.patellaris; epicondylus medialis
et lateralis ossis tibiae), katta boldir suyagining g‘adir-budurligi (tuberositas tib-
iae), kichik boldir suyagining boshchasi (caput fibulae); medial tomonda (m.vastus
medialis) bilan (m.sartorius) hamda (m.gracilis) do‘ngliklari orasida (m.adductor

---

74
magnus)ning payini paypaslab aniqlash mumkin, shu payning orqasida Jober chu-
qurchasi aniqlanadi; lateral tomonda 0m.biceps femoris) payi; orqada
(m.semimembranosus et m.semitendinosus) paylari (ichkari tomonda), o‘rtada bol-
dir muskuli boshchalari orasidagi uchburchak shaklidagi chuqurcha ko‘rinadi.
Ch e g a r a l a r i: yuqorida - tizza qopqog‘idan ikki barmoq eni yuqorida,
pastda - katta boldir suyagi g‘adir-budurligi orqali o‘tkazilgan aylana chiziq. Son
suyagi tepachalarining orqa chetlari orqali o‘tkazilgan vertikal chiziqlar tizzani
oldingi va orqa sohalarga bo‘ladi.
Tizzaning oldingi sohasi, regio genus anterior
Tizza oldingi sohasining terisi qalin. Teri osti qavatida quyidagi sinovial
xaltalar bor: tizza qopqog‘i oldida - bursa prepatellaris subcutanea, katta boldir
g‘adir-budirligi oldida - bursa infrapatellaris.
51-rasm. Tizza bo‘g‘imi tevaragidagi sinovial xaltalar.
A (tizza bo‘g‘imining sagittal kesimidagi oldingi xaltalar):
1-
tendo
m
. 
quadricipitis
; 2-
femur
; 3-
bursa
suprapatellaris
; 4-
bursa
prepatellaris
subcutanea
; 5-
bursa
prepatellaris
subscapularis
; 6-
bursa
prepatellaris
subtendinea
; 7-
patella
; 8-
plica
synovialis
infrapatellaris
; 9-
plica
alares
; 10-
lig
. 
cruciatum
anterius
; 11-
bursa
infrapatellaris
profunda
et
subcutanea
; 12-
lig
. 
patellae
; 13-
tibia
; 14-
bursa
subcutanea
tuberositas
tibiae
; 15-
m
. 
popliteus
; 16-
m
. 
soleus
; 17-
m
. 
gastrocnemius
; 18-
lig
. 
cruciatum
posterius
; 19-
capsula
articularis
; 20-
v
. 
poplitea
; 21-
a
. 
poplitea
; 22-
m
. 
biceps
femoris
.
B (orqa xaltalar):
1-
m
.
biceps
femoris
; 2-sonning ikki boshli muskuli bilan ikrasimon
muskulning lateral boshchasi orasidagi sinovial xalta (kam uchraydi); 3-
m
.
plantaris
et
caput
laterale
m
. 
gastrocnemii
; 4-
bursa
capitis
lateralis
m
.
gastrocnemii
; 5-tagim muskul payi bilan taqim payining lig. collaterale
fibulare orasidagi sinovial xalta; 6-
bursa
m
. 
bicipitis
femoris
; 7-
caput
fibulae
; 8-
bursa
m
. 
poplitei
; 9-
m
. 
soleus
; 10-
m
. 
popliteus
; 11-
bursa
anserina
;
12-
pes
anserinus
; 13-
bursa
m
. 
semimembranosi
; 14 -
bursa
capitis
medialis
m
. 
gastrocnemii
; 15-
caput
mediale
m
. 
gastrocnemii
; 16-yarimparda va
ikrasimon muskullarning umumiy xaltasi; 17-
m
. 
semimembranosus
.

---

75
Xususiy fassiya suyak bo‘rtiqlariga birikib ketgan. Fassiya ostida bursa
prepatellaris subfascialis va bursa prepatellaris subtendinea, sonning 4 boshli
muskuli payi ostida bursa suprapatellaris (51-rasm) joylashadi. Fassiya ostida
tizza bo‘g‘imi arteriya to‘ri (rete articulare genus) bo‘lib, uni son arteriyasining
shoxi bo‘lgan tushuvchi tizza arteriyasi; taqim arteriyasining barcha shoxlari -
aa.genus superior, media, inferior laterales et mediales (52-rasm), oldingi katta
boldir arteriyasidan - qaytuvchi oldingi katta boldir arteriyasi (a.reccurens tibia-
lis anterior) va orqa katta boldir arteriyasidan chiquvchi kichik boldir suyagini
o‘rovchi tarmoq (ramus circumflexus fibulae) hosil
qiladi.
Tizza arteriya to‘rining tizza qopqog‘i ustidagi
qismi rete patellaris deb ataladi. Oldinda, xususiy
fassiya ostida, son to‘rt boshli muskulining pastki
qismi bo‘lib, uning payi tizza qopqog‘ining ustidan
o‘tayotib, unga birikadi va pastga tizza qopqog‘i boy-
lami (lig.patellae) shaklida davom etib katta boldir-
ning g‘adir-budirligiga yopishadi. Tizza qopqog‘i va
uning boylamining yon tomonlarida to‘rt boshli
muskul payi hisobiga hosil bo‘lgan tizza qopqog‘ining
ushlab turuvchi boylamlari (retinaculum patellae) joy-
lashgan bo‘lib, ular 2 qavatdan iborat: yuza qavatni
tizza qopqog‘ining yon tomonlarini katta boldir suya-
giga bog‘lovchi bo‘ylama lateral va medial boylam-
lar, chuqur qavatni - tizza qopqog‘ining yon chek-
kalarini son suyagi do‘ngliklari bilan bog‘lovchi
ko‘ndalang ushlab turuvchi boylamlar tashkil etadi.
Tizzaning xususiy fassiyasi bu boylamlarni qoplab,
tashqi tomonda mashinachilar muskuli payi hisobiga
qalinlashadi. Bo‘g‘im xaltasini oldindan qoplovchi bu
fassiya-pay qoplamlari tizza oldingi sohasining
fassiya-aponevroz apparati deb nomlangan (53-rasm).
Ushbu tuzilmalardan tashqari ichki tomonda
mashinachilar, nozik va yarimpay muskul paylaridan
iborat bo‘lgan “yuza g‘oz panjasi”, yarim parda
muskul payining 3 ta tutamidan tuzilgan “chuqur g‘oz
panjasi”, tashqari tomonda son ikki boshli muskuli-
ning payi joylashgan.