«tastiyiqlayman»

Statsionar jag`day xarakteristikasi menen tanisiw
(Teorell modeli).
Ashiqsistemanin`turaqlistatsionar jag`dayin gidrodinamikaliq modelde ko`rsetse boladi. Model` u`sh idistan quralg`an bolip, olar o`z-ara R₁ha`m R<sub>2</sub> tu`tiksheler menen biriktirilgen (9-su`wret). Model` islewinin` za`ru`riy sha`rti bul N₁ ha`m N<sub>2</sub> idislar «derek» ha`m «a`mel» sipatinda sirtqi ortaliqti, al N-idisi, og`an jalg`ang`an tu`tiksheler menen birgelikte, ashiq sistemani belgileydi. Idis N-dag`i statsionar jag`day, N<sub>1</sub> ha`m N₂ - idislardag`i basimlar parqi ha`m tu`tikshelerdin` parametrleri menen belgilenetug`in suyiqliqtin` ag`is tezliklerine baylanisli jag`dayda kelip shig`adi.
Suyiqliqtin` ag`is tezlikleri N<sub>1</sub> ha`mN₂ - idislardag`i qa`ddiler parqina tuwri proportsional bolip, R₁ tu`tikshesindegi ag`is tezligi
V₁qk₁(h₁-h) (1)
R₂ tu`tikshesinde bolsa V <sub>2</sub>q k<sub>2</sub> (h-h<sub>2</sub>)
ten` boladi, bul jerdegi k₁ ha`m k<sub>2</sub> - o`tkeriwshen`lik birlikleride belgilengen koeffitsientler bolip, qarsiliqqa keri proportsional.

9-su`wret. Ashiq sistema gidrodinamikaliq modelinin` ko`rinisi.
Sistema arqali suyiqliqtin` u`zliksiz ag`iwi ha`m onin` tu`tiksheler diywalina su`ykelisiwi qaytpas protsessler bolg`ani ushin, sistemada entropiya u`ziliksiz joqarilap baradi. Entropiyanin` payda boliw tezligi bolsa, suyiqliqtin` ag`isinin` tezlikleri menen usi ag`islardi keltirip shig`ariwshi ku`shlerdin` ko`beymesine ten`.
Tu`tikshe R<sub>1</sub> de ju`zege keletug`in entropiya ushin to`mendegishe jazamiz:
,
tu`tikshe R<sub>2</sub> – ushin bolsa (2)
Bul jerde T-absalyut temperatura, dS/dt - entropiyanin` o`siw tezligi, V<sub>1</sub> ha`m V₂ - ag`is tezlikleri, (h<sub>1</sub>-h) ha`m (h-h₂) - bolsa idislardag`i suyiqliqtin` qa`ddiler arasindag`i pariq.
Formula (2) dag`i on` ha`m sol ma`nisler waqit birliginde ajiralip shiqqan energiya quwatin belgileydi, yag`niy sol ta`repindegisi issiliq energiyasin, on` ta`repindegisi bolsa mexanikaliq energiyani belgileydi. Demek, bul formulalar tu`tiksheler R<sub>1</sub>, ha`m R₂ de mexanikaliq energiyanin` qanday bo`limi su`ykelisiw protsessi sebepli ekvivalent mug`darda issiliq energiyasina aylaniwin ko`rsetedi.
Solay etip, pu`tin barliq sistemada entropiyanin` o`siw tezligi to`mendegishe boladi:


(3)

Formula (3) g`a formula (1) ha`m V₁ ha`m V<sub>2</sub> ma`nisleri qoyilsa, to`mendegi ten`leme kelip shig`adi.

(4)
Formula (4) dag`i ni TS arqali belgilep, TS - nin` h - qa g`a`rezlilik grafigin siziw mu`mkin. Formula (4) nin` on` ta`reptegi ma`nisleri kvadratli bolg`ani ushin TS - h qa - g`a`rezlilik grafigi parabola formasinda payda boladi.
Bizge belgili, parabola siziqlarinin` bag`dari formuladag`i on` ta`reptegi ma`nislerinin` belgisine baylanisli. Egerde k<sub>1</sub>ha`m k₂ on` belgige iye bolsa, parabola siziqlari joqari qaray bag`darlanadi. Bul jag`day entropiyanin` o`siw tezliginin` minimal mug`dari menen xarakterlenetug`in turaqli statsionar jag`dayg`a say keledi.
Eger tu`tikshelerdegi ag`is tezlikleri o`zgertirilse, N – idisdag`i suyiqliq qa`ddide de o`zgeredi, yag`niy sistema jan`a statsionar jag`dayg`a o`tedi. N – idistag`i statsionar jag`day birden tiklenbesten, da`slep belgili bir maksimal yamasa minimal qa`ddiler arqali o`tip, son` aldin`g`i jag`dayg`a jaqin keletug`in ma`lim bir qa`ddide turaqlasiw arqali tiklenedi.
Joqaridag`ilardi juwmaqlastirip, turaqli statsionar jag`dayda N – idistag`i suyiqliq qa`ddinin` ha`r qanday jiljiwi, a`lbette onin` da`slepki jag`dayg`a qaytiwi menen tamamlanip, sistema entropiyasinin` minimal o`siwi menen xarakterlenedi.
№ 2- LABORATORIYA JUMISI