Tema: Temperament

Tema: Temperament.

Joba:

1. Temperament haqqinda tu`sinik.

2. Temperamenttin` fiziologiyaliq negizleri.

3. Temperament tu`rleri ha`m olardin` sipatlamasi.

4. Ta`lim-ta`rbiya protsesinde balalardin` temperamentlerin esapqa aliw.

Temperament haqqinda tu`sinik. Barliq adamlar o`z minez-qulqinin` o`zgeshelikleri menen ayriqshalanadi-birew shaqqan, jigerli, emotsionalli, basqalar bolsa-a`ste ha`reket etetug`in, jay, kimdur-tuyiq, qapa ha`m indemes. Sezimlerdin` payda boliw tezligi, teren`ligi ha`m ku`shi, ha`rekettin` shaqqanlig`i, adamnin` uliwma jigerligi- onin` temperamenti- jeke shaxs qa`siyetinde ko`rinedi.

Temperament- bul adamnin` psixikaliq is-ha`reketi ha`m minez-qulqi dinamikasin belgileytug`in onin` individual o`zgesheligi.

Temperament- bul intensivliktin` dinamikaliq sipatlamasi ha`m reaktsiya tezligi. Emotsional qoziwdin` da`rejesi ha`m saldamlilig`i, qorshag`an ortaliqqa maslasiw o`zgesheligine sebepshi bolatug`in adamnin` tuwma o`zgesheligi.

Temperament haqqinda bilimnin` do`retiwshisi a`yyemgi grek vrachi Gippokrat esaplanadi. Ol adamlar to`rt tiykarg`I «organizmnin` shireleri»

-qan, flegma, sari o`t ha`m qara o`t o`z-ara qatnasi menen ayirmashiliqlanadi dep tastiyiqlag`an edi. «Organizm shirelerinin`» o`z-ara qatnasi grekshe «krasis» so`zi menen belgilengen, son` bul so`zdi latin tilindegi «sa`ykes» «duris ilaj» so`zi menen o`zgertken. Gippokrattin` ilimine su`yene otirip, ja`ne bir belgili antik da`wirdin` vrachi Klavdiy Galen temperamentler tipologiyasin islep shig`ip, oni o`zinin` belgili traktatinda bayanlag`an. Onin` ta`limatina muwapiq temperament organizmde qaysi bir shirenin` ko`pligine baylanisli. Ol temperamenttin` 13 tu`rin ajiratqan, biraq son` olar to`rtewge keltirilgen. Temperament tu`rlerinin` bul to`rt atamasi ha`mmege jaqsi tanis.

1.qan (latin tilinde sangve), 2.silekey (grekshe flegma), 3.qizg`ish-sari o`t (grekshe xole), 4.qara o`t (grekshe melayn xole) ha`m olardin` qaysi birinin` qanda ko`pligine baylanisli dep u`yretken edi. Bul suyiqliqlardin` aralaspasi, dep tastiyiqlag`an edi Gippokrat, sangvinik, xolerik, melanxolik ha`m flegmatik temperamentleri tiplerinin` tiykarinda jatadi. «Temperament» termininin` o`zi latin tilinen «bo`leklerdin` tiyisli o`z ara qatnasi»` degen ma`nini an`latadi.

Temperamenttin` bul tiykarg`i tu`rleri emotsional jag`daylardin` payda boliw dinamikasi ha`m intensivligi boyinsha o`z ara ayirmashiliqlanadi

Pavlov ta`repinen belgilengen nerv sistemasi tipleri tek g`ana sani emes, al tiykarg`i sipatlamasi boyinsha da temperamenttin` klassikaliq to`rt tipine say

1.Sangvinik-ku`shli, saldamli, shaqqan tip

2. Flegmatik-ku`shli, saldamli, az ha`reketlenetug`in (qos jaqpas) tip

3. Xolerik-ku`shli, biraq shalag`ay, qoziwg`a salistirg`anda toqtaw protsessleri a`zzi

4. Melanxolik-qoziw ha`m qoziwdin` a`zzi protsessleri (a`zzi tip).

Solay etip, nerv sistemasi tipi degende Pavlov nerv sistemasinin` qorshag`an ortaliq ha`m ta`rbiya ta`sirinde az o`zgergen ha`m tuwma qa`siyetlerin tu`singen. Nerv sistemasinin` bul qa`siyetleri nerv sistemasinin` uliwma tipinin` psixikaliq ko`rinisi esaplang`an temperamenttin` fiziologiyaliq tiykarin quraydi

И.П. Павлов (1849-1936)

Temperament tipleri ha`m olardin` psixologiyaliq sipatlamasi. Temperament tiplerinin` konkret ko`rinisleri ha`r qiyli. Insan temperamenti o`zgeshelikleri tek g`ana minez-quliqta ko`rinip qalmastan, biliw is-ha`reketi dinamikasi ha`m sezim tarawi o`zgesheligin belgileydi, insannin` ha`reket ha`m qa`lewlerinde, sonday-aq, intellektual is-ha`reketi, so`ylew o`zgesheligi h.t.b sa`wlelenedi.

Is-ha`rekette temperamenttin` roli. Ha`r bir is-ha`reket insan psixikasi ha`m onin` dinamikaliq o`zgesheliklerine belgili bir talap qoyadi, barliq is-ha`reket ushin jaramli temperamenttin` o`zi joq. Obrazli tu`rde su`wretlew mu`mkin, xolerikaliq temperamenttegi adamlar jedel, ta`wekelshilikli (jawinger), sangvinikler-sho`lkemlestiriwshilik jumislari ushin (siyasatshilar), melanxolikler-ilim ha`m iskusstvoda, do`retiwshilik jumislar ushin (oyshillar), flegmatikler-joba menen isleytug`in ha`m o`nimdarli is-ha`reketler ushin (do`retiwshi) jaramli.

Сангвиник

• Унамлы тарепи

укуплы,

зейинли,

исшен,

жууапкершиликли,

Тез досласады.

• Унамсыз тарепи

озимшил,

женил минезли,

коп сойлейди.

Холерик

• Унамлы тарепи

актив,

шаккан,

Харекетшен,

Тез досласкыш,

исшен,

• Унамсыз тарепи

ашыушак,

тез урыскак,

айтеуир жылайтугын, айтеуир кулетугын.

Флегматик

• Унамлы

Тен салмаклы, укуплы,

жууас,

зейинли,

Кушли

• Унамсыз
• Аз харекетшен,
• Коп сойлемейди
• Астен харкетшен

Меланхолик.

• Унамлы

Сезимшил,

Кишипейил, адамгершиликли, Кеуилшек.

• Унамсыз

Кос жакпас,

Жалхау,

Озинше пикирлей алмайтугун.