Tashqi iqtisodiy faoliyat va turizm

1.1.6-jadval
Hindsiton export tarkibida mineral xomashyo va sanoat mahsulotlari hajmi (mln $)⁶

	1998-99 yil	1999-2000 y.	2000-01 yil	2014-15 y
Mineral xomashyolar	672	687	2837	12085
Sanoat mahsulotlari Mashina va uskunalar Kanop tola mahsulotlari Teri mahsulotlari Hunarmandchilik mahsulotlari Kimyoviy mahsulotlar Kiyim va tekstil mahsulotlari	26096 4393 138 1580 7106 3378 4365	29153 4947 119 1502 8913 3810 4802	35181 6976 204 1951 1116 5002 5577	207087 7095 367 6191 2736 37355 16836

Shuni ta’kidlash lozimki, yuqorida qayd etilgan qishloq ho’jaligi va mineral resurslar Hindistonga nafaqat qazib olish va qayta ishlab chiqarishga, balki mamalakatga ko’plab xorijiy investitsiyalar oqimini kuchaytirishga ham sabab bo’ldi.

Hindiston aholisi hozirda aholi soni bo’yicha dunyoda Xitoydan keyin 2-o’rinda turishi barchaga ma’lum. Ushbu omil ikki jihatdan ahamiyatga ega:

1. 
   Mehanat resurslarining ziyodaligi;
   
2. 
   Ichki iste’mol bozori.
   

Ushbu ikki omil sababli milliy iqtisodiyotning yirik korxonalari mamalakat hududida jamlanib, xorijiy ishchi kuchiga yoki che elga ko’chishga ehtiyoj sezmaydi. Aksincha, ko’plab xorijiy TMK va xorijiy sarmoyadorlar uchun jozibakorlikni oshiradi. Mamlakat aholisining 67,8% mehnatga layoqatlidir, shuning aholining aksari qismi yoshlarni tashkil qilmoqda (1.1.2-rasm).
1.1.2-rasm. Hindiston aholisining yoshga ko'ra taqsimoti⁷

Turli ijtimoiy va an’anaviy, mental jihatdan Hindiston xalqi orasida kam ish haqqiga qanoatlanish va mehnatsevarlik ommalashgan. Aholining aksari og’ir sharoitlarga qaramasdan chekka qishloqlarda va chakalakzorlarda yerni obodonlashtirib dehqonchilik va chorvachilik qiladi. Qolgan qismi shaharlardagi korxonalarda doimiy yoki mavsumiy ishlaydi. Uy ho’jaliklarida kasanachilik keng tarqalgan. Ya’ni aholi davlat subsidiyasiga kam ehtiyoj sezib, o’zini band qilish, undan tashqari arzon narxlarda qishloq ho’jaligi va hunarmandchilik mahsulotlari yetishtirib berishga qodir. Aholi mehnat sharoitlari va sug’irtalashga e’tiroz bildirmasdan, har qanday sharoitda mehnat qilishga va o’ziga qulaylik yaratish qobiliyatiga ega.
Albatta ushbu holat arzon va mehnatga layoqatli ishchi kuchi ilinjida bo’lgan xorijiy kompaniyalrning e’tiboridan chetda qolmaydi. Ma’lumki, rivojlangan mamalaktlarda mehnat resurslari aholi qarishi evaziga kam bo’lishi bilgan birga, ular orasida ixtisoslashuv, yahshi mehnat sharoitlariga va sug’urtaga bo’lgan talab juda yuqori. Shuningdek, ko’p turli menat turlariga mehanat bozorlarida taklif juda kam va yuqori narxlarda. Kasaba uyushmlari mehnat narxlarini doimo oshirishni va ish soatini kamaytirishni talab qilib keladi. Hindistonda ishlab chiqaruvchilar uchun bunday muammolar yo’qligi sababli, ularni mamlakatdagi mehnat resurslaridan foydalanish uchun o’z sanoatlarini ko’chirishi tabiiydir. Ayniqsa Xitoyning jaxondagi pozitsiyasi o’zgarishi u erdagi xorijiy sanotning, hatto ayrim Xitoyning milliy sanoatlari Hindsitonga ko’chishi kuzatilmoqda.
Hindiston aholisi nafaqat mehnatsevarligi, balki noyob qobiliyatga egaligi va ijodkorligi bilan tanilgan. Ular orasida hunarmandchilikning deyarli barcha turlari, xususan, zargarlik, to’qimachilik keng tarqalgan bo’lib, uzoq tarix davomida avloddan avlodago meros sifatida o’tib keladi. Ya’ni ushbu hunarlarning noyob tajribasi mavjud. Mamlakatga ushbu omil tufayli tonnalab oltin va qimmatbaho toshalr import qilinadi. Nodir zargarlik byumlari firmalar va yakka tartibdagi zargarlar tomonidan yasalib, mahalliy bozordan tashqari AQSH, Angliya, Yaponiya mamalakatlari savdogarlariga export qilinadi. Huddi shunday to’qimachilk haqida aytish mumkin. Tekstil firmalari va yakka tartibdagi tikuvchilar tomonidan har bir hududda o’ziga xos kiyim va matolar yetishtirilib, xorijga eksport qilinadi.