Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

Hammamiz boramiz.


Gapning uyushiq bo’laklari haqida ma’lumot
Gapda ikki va undan ortiq bir xil gap bo’laklari ishlatilishi mumkin.M: Eshilib,to’lg’onib ingranadi kuy gapida eshilib,to’lg’onib so’zlari bir hokim bo’lakka- ingranadi so’ziga tobe bog’lanadi va har ikkisi bir xil so’roqqa javob bo’ladi,har ikkisi bir xil gap bo’lagi vazifasini bajaradi.Bu ikki bir xil bo’lak bir-biri bilan sanash ohangi yordamida bog’lanadi.
ESDA SAQLANG: Bir umumiy bo’lakka tobe bog’lanuvchi,bir xil sintaktik vazifa bajaradigan,o’zaro teng bog’lovchilar va sanash ohangi yordamida bog’langan,ko’pincha bir xil so’roqqa javob bo’luvchi ikki yoki undan ortiq bo’laklarga uyushgan bo’laklar deyiladi. Uyushiq bo’laklar bir-biri bilan pauza orqali ajralib,sanash ohangi bilan aytiladi.Har bir uyushiq bo’lakning o’z ayrim urg’usi bo’ladi.Gapning kesimi va egasi ham,ikkinchi darajali bo’laklari ham,bo’lakning bo’laklari ham uyushib kelishi mumkin.M: Rangi o’chgan,umri kechgan kuz guli…egil.Gapda rangi o’chgan,umri kechgan bo’laklarining har ikkisi qanday? so’rog’iga javob bo’lib,kuz guli bo’lagiga tobe bog’langan.Bu bo’laklar o’zaro sanash ohangi yordamida teng bog’langan eganing aniqlovchilari sifatida bo’lakning uyushgan bo’laklari sanaladi.
Uyushgan bo’laklar ishtirok etgan gaplar uyushiq bo’lakli gaplar sanaladi.
Uyushiq kesim.Gap tarkibida va undan ortiq atov birliklari(so’z,ibora,so’z birikmalari) bilan ifodalangan kesim bo’lib,kesimni shakllantiruvchi vositalar faqat keying kesim tarkibida ifodalanib,barchasiga aloqador bo’lsa,bunday ko’p kesimli gap uyushiq kesimli gap sanaladi.
Esga oling. Shakllangan,ya’ni kesimlik shakllari (tasdiq,inkor,mayl,zamon,shaxs-son ma’nolari)ga ega bo’lgan kesim alohida bir hukmni ifodalaydi,muayyan gap markazini tashkil eta oladi,shuning uchun ikki va undan ortiq shakllangan kesimli gaplar(lekin bunday gaplardagi kesimlar uyushiq bo’laklar tarzida bo’lmasa) qo’shma gaplar sanaladi.
Taqqoslang: